Kunjamsa qalltawayapxi ukat jichhax kunjamsa nayrar sarantasipki

QALLTAPKÄNA ukat jichhakamax niya patak maranak jiläxiwa. Khä 1870 maranwa Bibliat yatxatañatakix tantachasiñ qalltapxäna, Allegheny ukana, ukat jichhax Pittsburgh (Pensilvania, E.U.A.) ukham uñtʼatäxarakiwa. Uka tama pʼiqtʼirixa Charles Taze Russell satänwa. Ukat Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence sat revistaxa 1879 julio phaxsitwa lurasiwayäna (jichhax aymaranxa Yatiyañataki satawa). Qalltanxa jukʼanikïpxänwa ukat 1880 maratakixa uka jakʼankir markanakanxa walja tamanakaw jilxattawayäna. Ukat 1881 maranxa Zion’s Watch Tower Tract Society ukaw uttʼasiwayäna ukat 1884 maranwa uka markan kamachinakaparjam uka sutix qillqantatäxarakïna ukat nayrïr pʼiqtʼiristi Charles Taze Russell satänwa. Qhipa maranakansti Watch Tower Bible and Tract Society ukham uñtʼatäxänwa. Uka maranakanxa, waljaniw Bibliat apstʼat qillqatanaka jaytasa utat uta yatiyir sarapxäna. Ukat 1888 maranxa niya phisqa tunka jilat kullakanakaw sapür yatiyirix sarapxäna, ukat jichhakamaxa ukham irnaqirinakax niya paqallq patak waranqanakäxiwa.

Khä 1909 maranxa, jaya markanakan kunaw Diosan arunakapatxa yatiyasïna ukatwa yatiyañ sarayañatakix oficinanakapxa Pensilvania markat Brooklyn (Nueva York) markar apapxäna. Khä 1913 maranxa, Estados Unidos, Canadá ukat Europa markanakanxa Bibliat apstʼat arstʼäwinakaw pusi aruta, waranq waranqa periodiconakan qillqasïna. Uka maranakkamaxa, waranq waranqa libronaka ukat kunayman qillqatanakaw lakiratäxäna.

Ukat 1912 maranxa, “Foto-drama de la Creación” wakichañaw qalltasiwayäna. Niya fotonakar uñtat wakichatanakampiw yatichapxäna, aka Uraqix luraskäna ukat Jesucristox waranqa maranaka apnaqañ tukuykani ukhakamaw yatichasïna. Ukat 1914 maratwa jaqinakar uñachtʼayasïna, kimsa tunka waranqa jaqinakaw sapürus uñjir sarapxatayna. Ukham “Foto-drama” uñtasiñax janiw uka maranakan utjirïkänti, Jehová Diosan Qhanañchirinakapaw ukhamanakxa uñstayawayapxaraki.

1914 MARA

Jan wali urunakaw jutaskäna. Ukatwa 1876 maranxa Bibliat yatxattʼir Charles Taze Russell chachax Bible Examiner sat mä revista qillqäna (Brooklyn markan lurata), uka qillqatanxa mä jisktʼaw utjäna, akham sänwa: “Markanakar tiempox churatäki ukanakaxa, ¿kunapachas tukusxani?” sasa, uka jisktʼarux 27 jananwa qhanañchasïna akham sasa: “Paqallqu maranakaxa 1914 maran tukusini” sasa. (Yaqhip Biblianakanxa uka “paqallqu maranaka jan ukax Gentilinakan tiempopa siski ukanakaxa” akham arunakampi qillqatarakiwa: “Kunapachkamtï uk lurañatakix tiempox churatäki uka horaskama” sasa [Lucas 21:24]). 1914 maranxa, janiw phuqaskänti kunjamtï suyapkäna ukhama, ukampirusa uka marat aksarux mayjapunïxänwa, markanakan urunakapax tukusiñapäkäna ukhamarjamax phuqasiskänwa. Sarnaqäw tuqit yatxatir jaqinakasa, 1914 marat aksarux walja jaqinakan jakäwipaw mayjtʼawayxi sapxarakiwa, uk uñachtʼayañatakixa akham qillqatanakaw utjaraki:

“1913 marakamaxa, taqi kunas walikïskänwa, ukampis Nayrïri Jachʼa Chʼaxwäwi qalltkäna ukhatxa janiw ukhamäxänti” (Times-Herald, Washington, D.C. marzo 13, 1949).

“1914 ukat 1989 uka paqallq tunka phisqani maranakanxa Payïr Jachʼa Chʼaxwäwiw utjäna, ukat yaqha chʼaxwäwimpiw utjäna janipuniw kunapachas ukham jan axsartʼas jiwayasiñanakax utjirïkänti, ¡wali axsarkañapunïnwa! Yaqhip markanakax jachʼa chʼaxwäwit mistxañatakiw chʼamachasisipkäna, yaqhipanakasti mä chʼaxwäwir mantañatakiw wakichasisipkarakïna, sasaw sarnaqäw tuqit yatxatirinakax sapa kutitjam sapxi” (The New York Times, mayo 7, 1995.)

“Nayrïri Jachʼa Chʼaxwäwi qalltañatakixa Uraqpachansa nuwasiñatak saytʼasipkaspa ukhamänwa, janïr qalltkipanxa taqi kunas sumakïskaspas ukham amuyapxäna. Ukampis akatjamatwa taqi ukanakax tukusïna. Ukat aksaruxa jaqinakan jakäwipax janiw pachpäxiti, jan ukasti sustjata jan amuyunïpkaspas ukham sarnaqañan uñjasiwayapxi [...]. Janipuniw kunapachas uka maranakanjamax walja jaqinakax jiwarapxirïkänti” (Dr. Walker Percy, American Medical News, noviembre 21, 1977.)

1914 marat phisqa tunka maranak pasatatxa, Alemania markata Konrad Adenauer yatxatirixa akham qillqatayna: “Sum jakasiñasa, jan axsaras jakasiñasa 1914 maranwa jaqinakatakix tukusiwayi” sasa (The West Parker, Cleveland, Ohio, enero 20, 1966).

Watch Tower Bible and Tract Society ukan C. T. Russell Nayrïri sarayirix 1916 maran jiwawayxi, ukat Joseph F. Rutherford sat chachaw pʼiqtʼirjamax nayrar sarantayxäna. Uka maratxa walja mayjtʼawinakaw utjäna. Mä revistaw uñstawayaraki, The Watchtower revistamp chika churasiñapataki. Uka revistan sutipasti The Golden Age (español arunxa ¡Despertad! satawa, jichhax uka revistax kimsaqallq tunk jila arunakat lurasiski, ukatxa kimsa tunka paqallqu millonaw sapa phaxsin lurasiski). Ukatxa utat uta yatiyir sarañatakix jukʼampiw chʼamañchasipxäna. Ukat jan yaqha yupaychäwinakar uñtatäñatakiw 1931 maranxa “Jehová Diosan Qhanañchirinakapa” satäxapxi. Isaías 43:10-12 uka jiskʼa tʼaqanakarjamaw uka suti apapxi.

1920 ukat 1930 maranakanwa radiot istʼañax wal utjarakïna, ukat 1933 maranxa Bibliat apstʼat arstʼäwinakax pusi patak kimsani radionakat istʼasïna. Tiempompixa waljanïxasax jupanakaw utat uta yatiyañatakixa, fonógrafo satäkis ukanak aptʼasita Bibliat apstʼat arstʼäwinakat jaqinakar istʼayañatakix sarapxäna. Ukatwa radiot arstʼäwinak istʼañax jukʼat jukʼata jan utjxänti. Kunapachatï maynix Bibliat yatxatañ munkäna ukhaxa utapar kuttʼasaw jukʼampi Bibliat yatichapxäna.

TARIPAÑ UTANAKANSA ATIPAPXÄNWA

Khä 1930 ukat 1940 uka maranakanxa, Bibliat yatiyapxatap laykuw Jehová Diosan Qhanañchirinakapax carcelanakan jistʼantata uñjasipxäna. Ukham arknaqatax taripañ utanakaruw sarapxäna ukhamat yupaychañ tuqita, yatiyañ tuqita ukhamaraki tantachasiñ tuqita jan jarkʼatäñataki. Estados Unidos uka markanxa jiskʼa taripañ utatxa Tribunal Supremo satäkis ukaruw sarapxäna, ukansti jupanakar arxatir kamachinak jikxatasaxa juicionakan pusi tunk kimsani kutiw atipapxäna. Yaqha markanakansa Tribunal Supremo ukanxa atipapxarakïnwa. C. S. Braden sat yatichirix These Also Believe uka libropanwa kunjamsa Jehová Diosan Qhanañchirinakapax jupanakar arxatir walja kamachinak jikxatawayapxi uka tuqit akham sasaw qillqawayatayna: “Aka markatakisa jupanakatakisa wali askinakwa jikxatawayapxi, Estados Unidos markan kamachinakapax aynachtʼatanakar ukat jan yäqat jaqinakar arxatañapatakiw yanaptʼawayapxi” sasa.

BIBLIAT JUKʼAMPI YATXATAÑATAK WAKICHÄWINAKA

J. F. Rutherford jilatax 1942 maranwa jiwxi ukat N. H. Knorr sat jilataw nayraru sarantayxäna. Jupampiw Bibliat jukʼampi yatxatañataki wakichäwinakax qalltasïna. Ukat 1943 maranxa, misioneronakar yatichañatakiw mä escuelax uttʼayasïna. Ukanwa Bibliat jukʼampi yatxatapxi, ukatsti yaqha markanakar Diosan arunakapat yatiyiriw sarapxi. Kawki markanakantï jan mä tamas utjkäna ukanakanxa walja tamanakaw uttʼayasiwayi, ukatxa jichha maranakkamaxa niya patak jila sucursalanakaw uraqpachan utjxaraki. Jukʼampi nayrar sarantasipkakiñapatakixa tama irpir chuymaninakaru, sapürjam yatiyir jilat kullakanakaru ukat sucursalanakan irnaqasipki ukanakar yanaptʼañatakiw Bibliat apstʼat arstʼäwinakax wakichasiraki. Ukat Patterson New York markanwa Bibliat yatichirinakarux wali sum wakichasiraki.

N. H. Knorr jilatax 1977 maranwa jiwxi. Janïr jiwkasaxa, kawkïr jilatanakatix Uraqpachan Jilïr Irpirinakjam irnaqtʼasipki ukanakaruw sum uttʼayawayäna, ukaxa Brooklyn markankiwa. Ukatxa 1976 maransti uka jilatanakaw kunayman lurañanaka jaljasipxäna, jupanakax yatichañ tuqitsa ukat tamanak sum uñjañ tuqitsa wali yatxattʼatäpxiwa, walja maranakaw luqtasipkaraki.

IRNAQAÑATAKI UTANAKAX WALJÄXÄNWA

Jehová Diosan Qhanañchirinakapan nayrar sarantapxatapax muspharkañapuniwa. 1870 maran qalltapkäna ukhaxa, Pensilvania markan mä jiskʼa tamakïpxänwa, ukat 2009 maratakisti patak waranqa tamanakat sipansa jiläxiwa. Amtaskakiñäni, qalltanxa libronaksa ukat qillqatanaksa yaqhanakampiw lurayatäna ukat 1920 maranxa libronak lurañ maquinanak alquiltʼasisax jupanakpachaw mä qhawqha libronak lurxapxäna. 1927 maratxa Brooklyn New York ukan kimsaqallqu altusani Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., uka utanwa walja qillqatanakax lurasxäna. Jichhürunakkamasti walja utanakaw utjxaraki. Ukat yaqhip utanakansti mä qhawqha tiempo irnaqir sarapki ukanakaw jakapxaraki, ukat yaqhip utanakansti oficinanakampi, libronak lurañ maquinanakampiw utjaraki. Wallkill, New York ukansti manqʼañanakaw achuyataraki ukat uywanakas utjaraki, ukanakampiw manqʼañ tuqitxa yanapasipxi, ukatxa ukanwa La Atalaya (Yatiyañataki) ukat !Despertad! revistanakax lurataraki. Khitinakatix ukanakan irnaqapki ukanakarusti kunanak alaqasipxañapatakix mä jukʼa qullqix churatarakiwa.

JACHʼA TANTACHÄWINAKA

Khä 1893 maranwa mä jachʼa tantachäwix Chicago (Illinois, Estados Unidos) markan apasïna. Ukansti kimsa patak suxtatunkaniw tantachasipxäna ukat paqallq tunkaniw bautisasiwayapxi. Ukatxa 1958 maranwa New York markan Estadio Yankee ukat Polo Grounds satäki ukanakan qhip qhipa jachʼa tantachäwix mä chiqanaki apasiwayi, jichhax uka Polo Grounds siski ukax janiw utjxiti. 253.922 ukhaniw tantachasipxäna, ukat 7.136 ukhaniw bautisasipxäna. Uka maranakatpachawa jachʼa tantachäwinakax yaqha jachʼa markanakansa apasiskaraki, mä arunxa, waranqa jachʼa tantachäwinakaw aka Uraqpachanx apasispa.

[8 janan qhanañchäwipa]

Jehová Diosan Qhanañchirinakapaxa yatichäwinakapar arxatasinxa wali askinakwa jan yäqat jaqinakatakis jikxatawayapxi

[6 janan fotopa]

Aymarat Yatiyañataki satäki uka revistaxa suxta waranqaw mä arunaki sapa phaxsi lurasïna, ukat jichhaxa pä tunk payani millonaw lurasxaraki, patak kimsa tunka payani arunakat sipansa jukʼampi arunakat lurasxi.

[7 janan fotopa]

Walja jaqinakatakix ukürunakat aksarux janiw kunas pachpäxiti

[10 janan fotopa]