Охуҹуларын суаллары
Иса Мәсиһин ҝүнүн һансы вахтында едам олундуғуну дәгиг мүәјјән етмәк мүмкүндүрмү?
Бу суалын јаранмасынын сәбәби одур ки, бәзиләри Маркын вә һәвари Јәһјанын мүждәләриндә Исанын өлүмү илә бағлы гәләмә алынан һадисәдә зиддијјәт олдуғуну дүшүнүрләр. Марк јазыр: «Ону сәһәр саат доггузда [«ҝүнүн үчүнҹү саатында», һашијә] дирәјә мыхладылар» (Марк 15:25). Јәһјанын јаздығы мүждәдә исә дејилир ки, Пилат Исанын едам едилмәси үчүн ону јәһудиләрин әлинә верәндә «ҝүнорта саат он ики [«алтынҹы саат», һашијә] оларды» (Јәһ. 19:14—16). Илк бахышдан зиддијјәт кими ҝөрүнән бу ики парчаны ујғунлашдырмаг истәјән Мүгәддәс Китаб шәрһчиләри мүхтәлиф изаһатлар ирәли сүрмүшләр. Лакин бунун үчүн Мүгәддәс Јазыларда кифајәт гәдәр мәлумат јохдур. Бунунла белә, һәмин дөврдә инсанларын вахта олан нөгтеји-нәзәрини билмәјимизин бизә көмәји дәјә биләр.
Ерамызын биринҹи әсриндә јәһудиләр ҝүнүн ишыглы вахтыны 12 саата бөлүрдүләр вә һесаблама ҝүнәшин доғмасы илә башланырды (Јәһ. 11:9). Демәли, «ҝүнүн үчүнҹү сааты» сәһәр саат сәккиздән доггуза гәдәр, «алтынҹы сааты» исә саат он бирдән ҝүнорта саат он икијә гәдәр давам едирди. Әлбәттә ки, ҝүнәшин чыхдығы вә батдығы вахт ил әрзиндә дәјиширди. Буна ҝөрә дә фәсилдән асылы олараг, ҝүнүн ишыглы вахтынын узунлуғу да мүхтәлиф олурду. Бундан әлавә, вахт ҝүнәшин сәмадакы мөвгеји илә мүәјјәнләшдирилирди. Беләликлә, вахт тәгриби ҝөстәрилирди. Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда һансыса һадисәнин саат үчдә, алтыда вә ја доггузда баш вердији дејиләндә чох вахт бу, тәхмини вахты билдирирди (Јәһ. 19:14; Һәв. иш. 10:3, 9, 30). Лакин вахт амили ваҹиб рол ојнајанда ону даһа дәгиг ҝөстәрирдиләр (Јәһ. 4:52).
Исанын јер үзүндәки һәјатынын сон ҝүнләриндә баш вермиш һадисәләрин вахты мүждәләрин дөрдүндә дә ејни ҝөстәрилир. Онларын һамысында гејд олунур ки, каһинләр вә ағсаггаллар мәшвәрәт кечирмәк үчүн сәһәр ачыланда бир араја топлашмышдылар вә сонра Исаны Рома валиси Понти Пилатын јанына ҝәтирмишдиләр (Мат. 27:1; Марк 15:1; Лука 22:66; Јәһ. 18:28). Матта, Марк вә Луканын үчү дә јазыр ки, ҝүнүн алтынҹы саатындан, јәни Иса артыг дирәјә мыхлананда «доггузунҹу саата» кими бүтүн о әразијә гаранлыг чөкмүшдү. (Мат. 27:45, 46; Марк 15:33, 34; Лука 23:44; һәмчинин һашијәләрә бах.)
Исанын едам едилмә вахтыны мүәјјән едилмәсинә тәсир едә биләҹәк ваҹиб амилләрдән бири гамчыланманын вә ја шаллагланманын едам просесинин бир һиссәси һесаб едилмәсидир. Һәтта бәзән мәһкумлары о дәрәҹәдә бәрк гамчылајырдылар ки, бәзиләри буна таб ҝәтирмәјиб јериндәҹә өлүрдү. Ҝөрүнүр, Исаны да чох пис гамчыламышдылар, чүнки Иса ишҝәнҹә дирәјини бир гәдәр дашыдыгдан сонра ону башгасы дашымалы олмушду (Лука 23:26; Јәһ. 19:17). Әҝәр гамчыланма едам просесинин башланғыҹы һесаб едилирдисә, онда Исанын ишҝәнҹә дирәјинә мыхланмасына гәдәр мүәјјән вахт кечмәли иди. Буна ҝөрә дә едам просесинин һансы мәрһәләсиндә вахта диггәт јетирмәләриндән асылы олараг, мүхтәлиф инсанларын едамын нә заман баш вердији илә әлагәдар сөјләдикләри фикирләр фәргли ола биләрди.
Һәвари Јәһја өз мүждәсини диҝәр мүждәләрдән онилликләр сонра јазмышды. Демәли, онун һәмин мүждәләри охумаг имканы вар иди. Дүздүр, илк бахышдан инсана елә ҝәлә биләр ки, Јәһјанын гејд етдији вахт Маркын гејд етдији вахтдан фәргләнир. Лакин бундан ајдын ҝөрүнүр ки, Јәһјанын мүждәси садәҹә Маркын мүждәсиндән көчүрмә дејил. Һәм Јәһја, һәм дә Марк өз мүждәләрини Аллаһдан илһам алараг јазмышдылар. Мүгәддәс Јазыларда бу фәрги изаһ едәҹәк кифајәт гәдәр мәлуматын олмамасына бахмајараг, биз мүждәләрдә гәләмә алынан һадисәләрин доғрулуғуна әмин ола биләрик.