Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 28 — Һушә
Јазан: Һушә
Јазылдығы јер: Самарија (вилајәт)
Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә. 745-ҹи илдән сонра
Әһатә етдији вахт: б. е. ә. 804-ҹү илдән әввәл — 745-ҹи илдән сонра
ИБРАНИ Јазыларынын сон 12 китабы адәтән кичик пејғәмбәрләр адланыр. Онлар, һамысы бир јердә ҝөтүрүлдүкдә, «Јешаја» вә ја «Јеремја» китабларындан кичик олса да, бу, орада јазылан хәбәрин аз әһәмијјәтли олдуғуну ҝөстәрмир. Гәдим јәһудиләр онлары бир тумара јығыб «Он ики» адландырырдылар. Јәгин ки, онлары итирмәмәк үчүн белә топламышдылар, чүнки кичик тумар асанлыгла итә биләрди. Бу китабларын һәр бириндә олдуғу кими, биринҹи китаб да ону јазанын, јә’ни Һушәнин адыны дашыјыр. Һушә Һошаијанын гысалдылмыш формасыдыр, мә’насы «Јаһын хилас етдији; Јаһ хилас едиб» демәкдир.
2 Китабда Бееринин оғлу олмасындан башга Һушәнин өзү һаггында һеч бир мә’лумат верилмир. О, әсасән Исраил һаггында пејғәмбәрлик едир, Јәһуданын адыны өтәри чәкирди; Һушә Јерусәлим һаггында һеч данышмыр, анҹаг Исраилин ән бөјүк гәбиләси Ефрајимин адыны 37 дәфә, Исраилин пајтахты Самаријанын адыны 6 дәфә чәкир.
3 Китабын илк ајәсиндән бәлли олур ки, Һушә ҝөрүнмәмиш узун бир мүддәт әрзиндә, Исраил падшаһы ЫЫ Јаровамын падшаһлығынын сон илләриндән Јәһуда падшаһы Хизгијанын һакимијјәтинә кими Јеһованын пејғәмбәри олмушдур. Онун хидмәтә башладығы ил б. е. ә. 804-ҹү илдән ҝеҹ олмамыш, б. е. ә. 745-ҹи илдән сонрајадәк 59 илдән аз олмајараг давам етмишдир. Шүбһәсиз, онун хидмәти ЫЫ Јеровамын вә Хизгијанын һакимијјәти илләринә дә тәсадүф едир. Бу дөврдә Јеһованын Амос, Јешаја, Микеја, Одед вә башга садиг хидмәтчиләри дә олмушдур (Амос 1:1; Јешаја 1:1; Мик. 1:1; 2 Салн. 28:9).
4 Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда бу китабдан бир нечә дәфә ситат ҝәтирилмәси онун доғрулуғуну тәсдиг едир. Иса Јерусәлимә һөкм е’лан едәндә Һушә 10:8 ајәсиндән ситат ҝәтирмишди: «О заман дағлара: “Үстүмүзә јыхылын!” вә тәпәләрә: “Бизи өртүн!” демәјә башлајаҹаглар» (Лука 23:30). Ејни парча гисмән Вәһј 6:16 ајәсиндә дә ситат ҝәтирилир. Матта бу китабдакы пејғәмбәрлијин јеринә јетмәсини ҝөстәрәндә Һушә 11:1 ајәсиндән ситат ҝәтирир: «Өз оғлуму Мисирдән чағырдым» (Мат. 2:15). Һушәнин бүтүн Исраилин бәрпасы барәдә пејғәмбәрлији, Јәһуданын ишғалындан әввәл он гәбиләли падшаһлыгдан бир чохларынын ора көчмәси вә сүрҝүндән гајыданлар ичиндә онларын да нәвә-нәтиҹәләринин олмасы илә јеринә јетди (Һушә 1:11; 2 Салн. 11:13-17; 30:6-12, 18, 25; Езра 2:70). Езранын ҝүнләриндән китаб Ибрани Јазыларында ‘Рәббин Һушә васитәсилә сөјләдији сөз’ кими өзүнүн һүгуги јерини тутмушдур (Һушә 1:2, КМ).
5 Јеһова нә үчүн Һушәни Исраилә пејғәмбәр ҝөндәрмишди? Чүнки Исраил әһди позараг Јеһоваја хәјанәт етмиш, Баала ибадәт едәрәк мурдарланмышды. Вә’д олунмуш дијарда Исраил әкинчиликлә мәшғул олмаға башлады. Бунунла о, кән’анлыларын тәкҹә һәјат тәрзини дејил, һәм дә динини мәнимсәјиб, мәһсулдарлыг аллаһы Баала ибадәт едирди. Һушәнин ҝүнләриндә Исраил Јеһовадан тамамилә үз дөндәриб позғунлугла, сәрхошлугла мүшајиәт олунан ајинләр кечирирди. Бу ајинләр заманы мә’бәд фаһишәләри илә әхлагсызлыг едилирди. Исраил дүшүнүрдү ки, онун фираванлығы Баалдан асылыдыр. О, Јеһоваја лајиг дејилди, Она хәјанәт етдији үчүн ҹәзаланмалы иди. Јеһова халга мадди рифаһын Баалдан ҝәлмәдијини ҝөстәрәҹәкди, буна ҝөрә дә Һушәни, төвбә етмәсәләр онлары нә ҝөзләдијиндән хәбәрдар етмәјә ҝөндәрди. ЫЫ Јеровам өләндән сонра Исраил тарихиндә ән дәһшәтли дөвр башланды. Бир нечә падшаһын гәтлә јетирилдији, зоракылығын баш алыб ҝетдији дөвр ассуријалыларын 740-ҹы илдә Исраили истила етмәсинәдәк давам етди. Бу дөврдә бир-бири илә мүбаризә апаран ики груп јаранмышды, бири Мисирлә, диҝәри исә Ассурија илә иттифага ҝирмәк истәјирди. Онларын һеч бири Јеһоваја ҝүвәнмирди.
6 Һушәнин јазы үслубу чох мараглыдыр. Чох вахт онун сөзләриндән мүлајимлик, гајғыкешлик јағыр, дөнә-дөнә Јеһованын мәһәббәт долу хејирхаһлығыны вә мәрһәмәтини вурғулајыр. О, халгда мүшаһидә етдији пешманчылыға ишарә едән һәр хырда һәрәкәтин тәфәррүатына варыр. Һәрдән исә онун сөзләри сәрт вә чылғындыр. Аһәнҝдарлығын олмамасы онун сөзләринин ҝүҹүнү, кәсәрини артырыр. О үрәјинин дәринликләриндәки һиссләри ифадә едир, тез-тез бир фикирдән башгасына кечир.
7 Пејғәмбәрлијә башлајанда Аллаһ Һушәјә ‘хәјанәткар арвад алмағы’ әмр етди (1:2). Әлбәттә ки, буну етмәкдә Јеһованын мәгсәди варды. Јеһова Исраилә әринә хәјанәт едән, зинакар арвады кими бахырды. Буна бахмајараг, Аллаһ ону севдијини ҝөстәриб, дүз јола гајтармаға чалышыр. Аллаһ буну Һушәнин арвады Гомерин тимсалында дәгигликлә ҝөстәрди. Ҝөрүнүр, биринҹи ушағы дүнјаја ҝәтирәндән сонра о, әринә хәјанәт етмәјә башлады, диҝәр ушаглары артыг зинадан доғду (2:5-7). Бу ондан бәллидир ки, биринҹи ушағы дүнјаја ҝәтирәндә Гомерин ‘она [Һушәјә] оғул доғдуғу’ јазылыб, анҹаг диҝәр ики ушағын доғулмасындан данышыланда пејғәмбәрин ады чәкилмир (1:3, 6, 8). 3-ҹү фәслин 1-3–ҹү ајәләриндән ҝөрүнүр ки, сонра Һушә Гомери, гулу алан кими, ҝери сатын алыр. Бу да халг зинадан дөнүб төвбә едәндән сонра Јеһованын ону ҝери гәбул етмәси илә әлагәләндирилир.
8 Һушәнин пејғәмбәрлијинин илк нөвбәдә үнванландығы Исраилин онгәбиләли шимал падшаһлығы, һәм дә ән бөјүк гәбиләнин ады илә Ефрајим адланырды. Китабда бу адларын һәр икиси ишләнилир.
БИЗӘ ФАЈДАСЫ
14 Һушә китабы Јеһованын пејғәмбәрликләринә иманымызы мөһкәмләндирир. Һушәнин Исраил вә Јәһудаја даир дедији һәр шеј дүз чыхды. Гоншу бүтпәрәст халглардан олан ојнашлары Исраилдән үз дөндәрди вә б. е. ә. 740-ҹы илдә Ассурија гасырға кими онун башынын үстүнү алыб, мәһв етди (Һушә 8:7-10; 2 Пад. 15:20; 17:3-6, 18). Анҹаг Һушә габагҹадан сөјләмишди ки, Јеһова Јәһудаја мәрһәмәт ҝөстәриб ону хилас едәҹәк, анҹаг силаһ ҝүҹүндән истифадә етмәјәҹәк. Бу пејғәмбәрлик, Јеһованын мәләји Јерусәлимә һәдә-горху ҝәлән 185 000 Ассурија дөјүшчүләрини гыранда јеринә јетди (Һушә 1:7; 2 Пад. 19:34, 35). Јәһуда да һөкмдән кәнарда галмамышды. Һушә 8:14 ајәсиндә Јеһова дејирди: «Мән онун шәһәрләринә од ҝөндәрәҹәјәм, галаларыны алов јејәҹәк». Бу сөзләр б. е. ә. 609-607-ҹи илдә Навуходоносор Јәһуда вә Јерусәлими талан едәндә јеринә јетди (Јер. 34:6, 7; 2 Салн. 36:19). Јеһова Јәһуда вә Исраили бир јерә топлајыб, б. е. ә. 537-ҹи илдә сүрҝүн олундуглары ‘өлкәдән чыхармасы’ илә Һушәнин Исраилин бәрпасы һаггында сөјләдији бүтүн пејғәмбәрликләри јеринә јетди (Һушә 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-9; Езра 2:1; 3:1-3).
15 Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда Һушәнин пејғәмбәрлијинә истинад едилмәси бизим үчүн мүһүм әһәмијјәт кәсб едир. Мәсәлән, дирилмәдән бәһс едәркән Павел Һушә 13:14 ајәсинә әсасланыб дејир: «Өлүм! Сәнин нештәрин һаны? Өлүләр аләми! Сәнин гәләбән һаны?» (1 Кор. 15:55). Мәрһәмәт тапан габлара гаршы Јеһованын мисилсиз хејирхаһлығындан данышаркән, Павел Һушә 1:10 вә 2:23 ајәләриндән ситат ҝәтирир: «Неҹә ки, Һошејанын китабында дејилир: “Халгым олмајаны халгым, севимлим олмајаны севимлим адландыраҹағам; Вә ваге олаҹаг ки, онлара: “Халгым дејилсиниз” дејилдији јердә онлар јашајан Аллаһын оғуллары адландырылаҹаглар”» (Ром. 9:25, 26). Петер дә Һушә китабындан ејни парчаны өз сөзләри илә ифадә едир: «Сиз бир заманлар халг дејилдиниз, инди исә Аллаһын халгысыныз. Мәрһәмәтә наил олмамышдыныз, инди исә мәрһәмәтә наил олдунуз» (1 Пет. 2:10).
16 Беләликлә, Һушәнин пејғәмбәрлији тәкҹә Зеруббабилин ҝүнләриндә јәһудиләрин Јерусәлимә дөнмәси илә дејил, һәм дә Јеһованын мәрһәмәт ҝөстәрәрәк ‘јашајан Аллаһын севимли оғуллары’ олан руһани Исраили топламасы илә јеринә јетди. Аллаһ Һушәјә бу оғуллар үчүн гојдуғу тәләбләри дә ачыглады. Аллаһа мүәјјән ајинләри јеринә јетирәрәк өзүнү заһирән диндар ҝөстәрмәк лазым дејил, Һушә 6:6 ајәсиндә (сонралар Иса бу сөзләри Матта 9:13 вә 12:7 ајәләриндә тәкрар етмишдир) бу барәдә јазылмышдыр: «Мән сиздән гурбан дејил, Мәһәббәт истәјирәм. Јандырма гурбанларындан чох Аллаһы танымағынызы истәјирәм».
17 Ачыг-ачығына әринә хәјанәт едән Һушәнин арвадынын нүмунәси ҝөстәрир ки, Јеһова она арха чевириб, бүтпәрәстлијә вә јалан ибадәтә үз тутараг руһани ҹәһәтдән зина едәнләрә нифрәт едир. Јанлыш јола дүшән һәр кәс сәмими гәлбдән төвбә едиб, Јеһоваја гајытмалы вә ‘буғалар јеринә ағзындан чыхан шүкүрләри тәгдим етмәлидир’ (Һушә 14:2; Ибр. 13:15). Белә инсанлар руһани Исраилин јердәки һиссәси илә бирликдә Һушә 3:5 ајәсиндә јазылмыш Падшаһлыг вә’динин јеринә јетмәсинә севинәҹәкләр: «Сонра Исраил өвладлары дөнүб өзләринин Аллаһы Рәбби вә падшаһы Давуду ахтараҹаг. Сон ҝүнләрдә ләрзә ичиндә Рәббә вә Онун хејирхаһлығына доғру јөнәләҹәкләр».