Вахт вә Мүгәддәс Јазылар (Дәрс 2) (Һиссә 2)

18. а) “Ил” кими тәрҹүмә олунан ибрани сөзүнүн мә’насы нәјә ҝөрә гануна ујғундур? б) Ҝүнәш или нәдир?

¹⁸ Ил. Мүгәддәс Китаб нөгтеји-нәзәриндән вахты тәдгиг едәркән “ил” анлајышына ҝәлиб чыхдыг. Бу анлајыш, бәшәр тарихинин лап башланғыҹындан хатырладылыр (Тәк. 1:14). Ибрани дилиндә “ил”, јә’ни шанá сөзү “тәкрар етмәк, јенидән етмәк” сөзүндән әмәлә ҝәлир вә вахт тсикли һаггында мә’на дашыјыр. Бу, гануна ујғундур, чүнки илин фәсилләри тсикли һәр ил тәкрарланыр. Јер үзүндә һесабланан ил, Јерин Ҝүнәш әтрафында вурдуғу там бир дөврәјә бәрабәрдир. Бу исә 365 ҝүн, 5 саат, 48 дәгигә вә 46 санијә, јә’ни 365 вә 1/4 ҝүн тәшкил едир. Бу дөвр ҝүнәш или адланыр.

19. а) Мүгәддәс Китаб дөврләриндә ил нә заман башланырды? б) Сонрадан Јеһова тәрәфиндән тә’сис едилән мүгәддәс ил нәдир?

¹⁹ Мүгәддәс Китаб или. Гәдим Мүгәддәс Китаб һесабламасына әсасән ил пајыздан башланырды. Бу әсасән дә кәнд тәсәррүфаты нөгтеји-нәзәриндән әлверишли иди: ил бизим тәгвимә әсасән октјабр ајынын әввәлиндә әкин-бичиндән башланыр вә мәһсулун јығылмасы илә баша чатырды. Нуһ да илин башланғыҹыны пајыздан һесаблајырды. О гејд етмишди ки, Туфан “икинҹи ајда”, даһа доғрусу, октјабрын икинҹи вә нојабрын биринҹи јарысында башламышды (Тәк. 7:11). Бир чох халглар бу ҝүнә гәдәр илин башланғыҹыны пајыздан һесаблајырлар. Ерамыздан әввәл 1513-ҹү илдә Мисирдән чыхан заман, Јеһова исраиллиләрә абиб (нисан) ајыны “ајларын башланғыҹы” һесаб етмәји тапшырды, беләликлә дә јазда башланан вә гуртаран мүгәддәс ил тә’сис олунду (Чых. 12:2). Лакин мүасир дөврдә исраиллиләр пајыздан, јә’ни тишри ајындан башланан кәнд тәсәррүфаты тәгвиминдән истифадә едирләр.

20. Гәмәри ил ҝүнәш или илә неҹә ујғунлашдырылмышдыр вә ај-ҝүнәш или нәдир?

²⁰ Ај-Ҝүнәш или. Мәсиһин вахтына гәдәр бир чох халглар гәмәри илдән истифадә етмишләр. Бу заман гәмәри ил ҝүнәш илинә мүвафиг ҝәлсин дејә, мүхтәлиф үсуллардан истифадә едилирди. Адәтән гәмәри ил 354 ҝүн давам едир вә 12 гәмәри ајдан ибарәтдир. Тәзә Ајын чыхмасындан асылы олараг, ај ја 29, ја да 30 ҝүн давам едир. Беләликлә дә гәмәри ил, 365 вә 1/4 ҝүн давам едән Ҝүнәш илиндән 11 вә 1/4 ҝүн гысадыр. Јәһудиләр дә гәмәри илдән истифадә едирдиләр. Мүгәддәс Китабда онларын гәмәри или ҝүнәш или вә илин фәсилләри илә неҹә ујғунлашдырдыглары барәдә һеч нә дејилмир, лакин еһтимал ки, лазым ҝәләндә онлар әлавә ајлар дахил едирдиләр. Ерамыздан әввәл В әсрдә, Метон тсикли адланан тәгвим системи јарадылды. Бу систем тәгвимин ҝүнләрини ејни һүдуд дахилиндә сахламаға имкан верирди. Бу системә әсасән, 19 иллик тәгвим системинә једди әлавә ај дахилдир. Ибрани тәгвиминдә әлавә ај он икинҹи ајдан — адар ајындан сонра ҝәлир вә веадар, јә’ни “икинҹи адар” адланыр. Беләликлә гәмәри тәгвим Ҝүнәшин һәрәкәти илә ујғунлашдырылыр; 12 вә ја 13 ајдан ибарәт олан илләр ај-ҝүнәш илләри адланыр.

21. а) Јули тәгвими нәдир? б) Нәјә ҝөрә Григори тәгвими Јули тәгвиминдән даһа дәгигдир?

²¹ Јули вә Григори тәгвимләри. Тәгвим — бөјүк вахт интервалларынын һесабланмасы системидир вә әсасыны ҝөј ҹисимләринин һәрәкәти илә әлагәдар олан дөври тәбиәт һадисәләри тәшкил едир. Јули тәгвими, ромалыларын тәтбиг етдикләри гәмәри тәгвими ај-ҝүнәш тәгвими илә әвәз етмәк үчүн, б. е. ә. 46-ҹы илдә Јули Сезар тәрәфиндән тәртиб едилмишдир. Јули тәгвиминдәки ил 365 ҝүндән ибарәтдир, лакин һәр дөрдүнҹү илә (бу, узун ил адланыр) даһа бир ҝүн әлавә едилир. Беләликлә дә узун ил 366 ҝүндән ибарәт олур. Лакин вахт өтдүкҹә мүәјјән олунду ки, Јули тәгвими үзрә илин узунлуғу ҝүнәш илинин узунлуғундан тәхминән 11 дәгигә артыг сүрүр. Ерамызын ХВЫ әсри үчүн үст-үстә әлавә 10 ҝүн јығылды. 1582-ҹи илдә папа ХЫЫЫ Григори мөвҹуд олан тәгвимә ҹүз’и дәјишиклик дахил етди вә һәмин тәгвим Григори тәгвими адланды. Папа хүсуси фәрман дәрҹ етди. Һәмин фәрмана әсасән 1582-ҹи илдә ҝүнләрин сајы он сутка ирәли чәкилди вә октјабрын 4-дән сонракы ҝүн 15 октјабр е’лан едилди. Гәрара алынды ки, јүзлүкләринин сајы 4-ә бөлүнмәјән әсрләр узун илләр сајылмасын. Мәсәлән, 1900-ҹү ил узун ил сајылмырды, чүнки 19 әдәди 4-ә бөлүнмүр; 2000-ҹи ил исә узун ил олмушдур, чүнки 20 әдәди 4-ә бөлүнүр. Бу ҝүн Григори тәгвими дүнјанын бир чох өлкәләриндә гәбул олунуб.

22, 23. Пејғәмбәрлик илинин узунлуғу нә гәдәрдир?

²² Пејғәмбәрлик “или”. Мүгәддәс Китабын пејғәмбәрликләриндә “ил” сөзү алтында чох вахт ҹәми 360 ҝүндән — һәр бири 30 ҝүндән ибарәт олан 12 ајлыг дөвр нәзәрдә тутулур. Һезекиел 4:5, 6 ајәләринин бир нүфузлу мәнбәдә неҹә шәрһ олундуғуна диггәт јетирин: “Ҝүман етмәлијик ки, Һезекиел вахты 360 ҝүндән ибарәт олан илләрлә һесаблајырды. Бу, нә ҝүнәш, нә дә гәмәри или илә ујғун ҝәлирди. Бу, демәк олар ки, һәр ајы 30 ҝүндән ибарәт олан ортаг илдир”a.

²³ Пејғәмбәрлик или һәмчинин “вахт” адланыр. Вәһј 11:2, 3 вә 12:6, 14 ајәләрини тәдгиг едәрәк, һесабламаг олар ки, бир “вахт” 360 ҝүн тәшкил едир. Бә’зи пејғәмбәрликләрдә исә ил символик олараг “ҝүн” кими ифадә едилир (Һез. 4:5, 6).

24. Бир чох гәдим халгларда һесаб нәдән башланырды?

²⁴ Сыфырынҹы илин олмамасы. Јунан, Рома вә јәһуди кими гәдим халглар арасында сыфыр анлајышы олмамышдыр. Онлар һәр шеји бирдән сајмаға башлајырдылар. Мәктәбдә Рома рәгәмләрини өјрәндијиниз вахты јадыныза салын (Ы, ЫЫ, ЫЫЫ, ЫВ, В, Х вә с.), сизә сыфыр јазмағы өјрәтмишдиләрми? Хејр, чүнки ромалыларда бу ҹүр рәгәм јох иди. Бу сәбәбдән ерамыздакы илләрин һесабланмасы сыфырдан дејил, бирдән башланыр. Сыра сајлары да ејни тәрздә јаранмышды, мәсәлән, биринҹи (1-ҹи), икинҹи (2-ҹи), үчүнҹү (3-ҹү), онунҹу (10-ҹу), јүзүнҹү (100-ҹү) вә саирә. Мүасир ријазијјатда һесаб һәмишә сыфырдан башланыр. Сыфыр, еһтимал ки, һиндулар тәрәфиндән ихтира едилмишдир.

25. Сыра сајлары мигдар сајларындан нә илә фәргләнир?

²⁵ Буна ҝөрә дә сөһбәт сыра сајларындан ҝедәндә там әдәд әлдә етмәк үчүн һәмишә һәмин рәгәмдән бир чыхмаг лазымдыр. Мисал үчүн, биз ХХ әсрин һансыса тарихиндән данышырыг. Бу, һәмин тарихә гәдәр там 20 јүзиллијин кечдијиними билдирир? Јох, там 19 јүзиллик вә бир нечә ил кечмишдир. Мүгәддәс Китабда там әдәдләри ифадә етмәк үчүн, мүасир ријазијјатда олдуғу кими, мигдар сајлары тәтбиг олунур, мәсәлән, 1, 2, 3, 10, 100 вә саирә. Онлар да там әдәдләр адланыр.

26. а) Ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабрындан ерамызын 1914-ҹү илинин 1 октјабрына гәдәр нә гәдәр вахт кечдијини неҹә һесабламаг олар? б) Ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабрынын үзәринә 2 520-ни неҹә ҝәлмәк олар?

²⁶ Ерамыз сыфырынҹы дејил, биринҹи илдән башландығы (б. е. 1-ҹи или), ерамыздан әввәлки илләр дә сыфырдан дејил, биринҹи илдән һесабландығы үчүн (б. е. ә. 1-ҹи ил), или ҝөстәрән һәр-һансы рәгәм сыра сајы олаҹаг. Нүмунә үчүн, ерамызын 1990-ҹы илини ҝөтүрәк. Бу тарих ҝөстәрир ки, ерамызын башланғыҹындан там 1 989 ил кечмишдир. Әҝәр бу тарихи 1990-ҹы илин 1 ијулундан һесабласаг, бу ону ҝөстәрәҹәкдир ки, ерамызын башланғыҹындан 1 989 ил вә алты ај кечмишдир. Ејни принсип ерамыздан әввәлки тарихә дә тәтбиг едилир. Әҝәр билмәк истәсәниз ки, ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабр тарихиндән ерамызын 1914-ҹү илинин 1 октјабрына гәдәр нә гәдәр вахт кечиб, 1913-ҹү илин (вә нөвбәти илин илк доггуз ајынын) үзәринә 606 ил (вә әввәлки илин сон үч ајыны) әлавә етмәк лазымдыр. Нәтиҹәдә 2 519 ил (вә 12 ај), јә’ни 2 520 ил алыныр. Вә ја әҝәр ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабрынын үзәринә 2 520 ил ҝәлириксә, унутмајын ки, 607-ҹи ил сыра сајы илә ҝөстәрилир вә демәли, там 606 ил нәзәрдә тутулур. Ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 31 декабрындан дејил, ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабрындан сајдығымыз үчүн, 606-нын үзәринә ерамыздан әввәл 607-ҹи илин сонунҹу үч ајыны әлавә етмәк лазымдыр. Инди 2 520-дән 606 вә 1/4-и чыхырыг. Јердә галыр 1 913 вә 3/4. Беләликлә, әҝәр ерамыздан әввәл 607-ҹи илин 1 октјабрындан 2 520 ил сајсаг, 1 913 вә 3/4 ил (артыг бизим ерада) алыныр. Там 1 913 ил кечдикдән сонра ерамызын 1914-ҹү или башланыр, онун үзәринә илин дөрддә үч һиссәсини әлавә етдикдә исә ерамызын 1914-ҹү илинин 1 октјабрына ҝәлиб чыхырыгb.

27. Әсас тарих нә демәкдир вә бу тарихләр нәјә ҝөрә бу гәдәр ваҹибдир?

²⁷ Мүгәддәс Китаб хронолоҝијасында әсас тарихләр. Мүгәддәс Китабын е’тибара лајиг хронолоҝијасы өз тәмәлини мүәјјән әсас тарихләр үзәриндә гурур. Әсас тарих — доғрулуғуна шүбһә ојатмајан вә Мүгәддәс Китабда тәсвир едилән һәр-һансы бир һадисәјә мүвафиг ҝәлән гәдим тәгвим тарихидир. Әҝәр әлимиздә бу ҹүр “дајаг нөгтәси” варса, Мүгәддәс Китабын бир чох һадисәләринин вахтыны мүәјјән едә биләрик. Мүгәддәс Китабын вердији дәгиг мә’луматлар исә, мәсәлән, инсан һәјатынын узунлуғу вә ја падшаһларын һөкмранлыг мүддәти һаггындакы мә’луматлар нөвбәти һесабламалар үчүн әсас кими хидмәт едир. Беләликлә, бу дәгиг тарихдән башлајараг вә Мүгәддәс Китабын е’тибарлы хроноложи мә’луматларындан истифадә едәрәк, Мүгәддәс Јазыларда тәсвир едилмиш бир чох һадисәләрин тарихини мүәјјәнләшдирә биләрик.

28. Ибраниҹә Мүгәддәс Јазылар үчүн әсас тарих һансыдыр?

²⁸ Ибраниҹә Мүгәддәс Јазылар үчүн әсас тарих. Истәр Мүгәддәс Китабда, истәрсә дә дүнјәви тарихдә әксини тапмыш мәшһур һадисә, Кирин башчылығы алтында Мидија вә фарс гошунлары тәрәфиндән Бабил шәһәринин ишғал олунмасыдыр. Мүгәддәс Китабын бу барәдә вердији мә’луматы Даниел 5:30 ајәсиндә тапмаг олар. Бир чох тарихи мәнбәләрә (мәсәлән, Сиҹилијалы Диодор, Јули Африкананын, Кесаријалы Јевсевинин, Птолемејин әсәрләринә, һәмчинин Бабил лөвһәҹикләринин үзәриндәки јазылара) әсасән, Кир Бабил шәһәрини б. е. ә. 539-ҹу илдә ишғал едиб. Набонидин салнамәсиндә, бу һадисәнин ајы вә ҝүнү хатырланыр (лакин или хатырланмыр). Беләликлә, дүнјәви тарихчиләр тәрәфиндән Бабилин јыхылмасынын тарихи Јули тәгвиминә ҝөрә ерамыздан әввәл 539-ҹу илин октјабрын 11-нә, Григори тәгвиминә ҝөрә исә октјабрын 5-нә тәсадүф едирc.

29. Кир өзүнүн мәшһур фәрманыны нә заман верди вә бунун сајәсиндә нә мүмкүн олду?

²⁹ Ишғал едилмиш Бабил үзәриндәки һөкмранлығынын биринҹи или заманы, Кир јәһудиләрин Јерусәлимә гајытмалары һаггында мәшһур фәрман вермишдир. Мүгәддәс Китабын мә’луматына әсасән белә бир нәтиҹәјә ҝәлмәк олар ки, фәрман б. е. ә. 538-ҹи илин сонуна јахын вә ја б. е. ә. 537-ҹи илин баһарына јахын верилмишдир. Бу она ујғун оларды ки, ‘једдинҹи ајда’, тишри ајында вә ја еһтимал ки, б. е. ә. 537-ҹи илин октјабр ајынын 1-дә јәһудиләр вәтәнләринә гајытдыглары заман, Јеһоваја тәмиз ибадәти бәрпа етмәк үчүн Јерусәлимә топлашмышдылар (Езра 1:1-4; 3:1-6)d.

30. Әсас тарихин көмәји илә, һәмчинин јеринә јетмиш пејғәмбәрликләри тәдгиг етмәклә Исанын нә заман доғулдуғуну вә нә заман вәфтиз олундуғуну неҹә мүәјјән етмәк олар?

³⁰ Јунанҹа Мүгәддәс Јазылар үчүн әсас тарих. Јунанҹа Мүгәддәс Јазылар үчүн әсас тарих, император Августу әвәз едән гејсәр Тиберинин һакимијјәтә ҝәлдији вахт һесаб олунур. Император Август ерамызын 14-ҹү илинин августун 17-дә (Григори тәгвими илә) вәфат етмишдир, ерамызын 14-ҹү илинин сентјабрын 15-дә исә, Рома сенаты Тиберини император е’лан етди. Лука 3:1, 3 ајәләриндә дејилир ки, Вәфтизчи Јәһја хидмәтинә Тиберинин (Тибериусун) һакимијјәтинин 15-ҹи илиндә башлады. Августун өлдүјү вахтдан һесабласаг, онда Тиберинин һакимијјәтинин 15-ҹи или ерамызын 28-ҹи илинин август ајында башламыш вә 29-ҹу илинин август ајында баша чатмышдыр. Бундан тезликлә сонра, Вәфтизчи Јәһјадан алты ај кичик олан Иса, вәфтиз олунмаға ҝәлди. Һәмин вахт о, “отуз јашларында иди” (Лука 3:2, 21-23; 1:34-38). Бу, Даниел 9:25 ајәсиндәки пејғәмбәрлијә мүвафигдир. Һәмин пејғәмбәрликдә дејилир ки, “Јерусәлими әввәлки һалына гојмаг вә бина етмәк үчүн әмрин чыхмасындан” Мәсиһин ҝәлишинә кими 69 “һәфтә” кечәҹәк (пејғәмбәрлик һәфтәси 7 илдән ибарәтдир, бунун да ҹәми 483 ил едир)e. “Әмр”, б. е. ә. 455-ҹи илдә Артаксеркс (Әлиузун) падшаһ тәрәфиндән верилмиш вә һәмин ил бир гәдәр сонра, Јерусәлимә јола дүшән Неһемја тәрәфиндән һәјата кечирилмишдир. 483 ил кечдикдән сонра, ерамызын 29-ҹу илинин икинҹи јарысында Иса Вәфтизчи Јәһја тәрәфиндән вәфтиз олунду вә елә һәмин вахт Аллаһын мүгәддәс руһу илә мәсһ едилди. Беләликлә о, Мәсиһ олду. Исанын ерамызын 29-ҹу илинин икинҹи јарысында вәфтиз олунуб хидмәтинә башламасы башга пејғәмбәрлијә дә мүвафиг ҝәлир. Һәмин пејғәмбәрликдә дејилир ки, Иса “һәфтәнин ортасында”, даһа доғрусу иллик һәфтәнин ортасында (үч ил јарымдан сонра) өлүмә мәһкум едиләҹәк (Дан. 9:27). Иса јазда өлдүјү үчүн, онун үч ил јарым давам едән хидмәти тәхминән ерамызын 29-ҹу илинин пајызында башланмыш олмалы идиf. Гејд етмәк лазымдыр ки, дәлилләрин бу ики хәтти Исанын б. е. ә. 2-ҹи илин пајыз фәслиндә доғулмасына тәсдиг кими хидмәт едир, белә ки, Лука 3:23 ајәсиндә дејилир ки, Иса, өз ишинә башладығы заман, отуз јашларында идиg.

31. а) Нәјә ҝөрә инсанлара елә ҝәлир ки, вахт ахынынын сүр’әти дәјишир? б) Бу ҝәнҹләрә һансы үстүнлүјү верир?

³¹ Вахт неҹә сүр’әтлә һәрәкәт едир. Биз вахты ҝүдәндә, тез-тез саата бахыб нә исә ҝөзләјәндә, вахт һәддиндән артыг јаваш ҝедир. Лакин башымыз ишә гарышдыгда, вахтын неҹә кечдијини һеч һисс етмирик. Ушаглара елә ҝәлир ки, вахт јаваш ҝедир, бөјүкләрә вә јашлылара исә әксинә. Бу нәјә ҝөрә беләдир? Бирјашлы ушаг үчүн јашадығы даһа бир ил, һәјат тәҹрүбәсинин 100 фаиз артмасы демәкдир. 50 јашлы инсанын һәјатында исә бир ил, 2 фаиз артым демәкдир. Ушаг үчүн бир ил чох узун ҝәлир. Јашлы инсана исә, әҝәр о фәалдырса вә јахшы сағламлығы варса, елә ҝәлир ки, ҝетдикҹә илләр даһа сүр’әтлә кечир. О, Сүлејманын сөзләринин мә’насыны даһа јахшы анламаға башлајыр: “Ҝүнәш алтында јени бир шеј јохдур”. Ҝәнҹ инсанларын гаршысында, онлар үчүн тез кечмәјәҹәк формалашма илләри дурур. Бу материалист дүнја илә бирҝә “јели тутмаға чалышмаг” әвәзинә, јенијетмәләр һәмин илләри дәјәрли руһани тәҹрүбә топлајараг фајдалы сурәтдә јашаја биләрләр. Сүлејманын бу сөзләри вахтында дејилән сөзләрдир: “Пис ҝүнләр ҝәлмәдән вә: Онлардан зөвг алмырам, дејәҹәјин илләр јахынлашмадан... ҝәнҹлијинин ҝүнләриндә сәни Јараданы хатырла” (Ваиз 1:9, 14; 12:1, 2).

32. Јеһованын вахта һансы нөгтеји-нәзәрлә бахдығыны инсанлар даһа јахшы неҹә баша дүшә биләҹәкләр?

³² Инсанларын әбәди јашајаҹаглары вахт. Һеч бир шејә бахмајараг, ирәлидә ағыр ҝүнләрин ҝеридә галаҹағы севинҹли ҝүнләр ҝәлир. Салеһлији севәнләр вә ‘вахтлары Аллаһын әлиндә оланлар’, Онун Падшаһлығынын һөкмранлығы алтында гурулаҹаг әбәди һәјаты севинҹлә ҝөзләјә биләрләр (Мәз. 31:14-16; Мат. 25:34, 46). О заман өлүм мөвҹуд олмајаҹаг (Вәһј 21:4). Ишсизлик, хәстәлик, сыхынты вә фанилик ҝеридә галаҹаг. Һамынын, инсанын камил габилијјәтләринин истифадә олунмасыны тәләб едән вә дәрин мәмнунлуг һисси ҝәтирән мараглы, ҹәлбедиҹи иши олаҹаг. Илләр, јахшылыг билән инсанларын камил зеһниндә олдугҹа хош хатирәләр гојараг, ҝетдикҹә даһа тез учаҹаг. Минилликләр бир-биринин ардынҹа ҝеридә галдыгҹа, инсанлар шүбһәсиз ки, Јеһованын вахта һансы нөгтеји-нәзәрлә бахдығыны даһа јахшы баша дүшәҹәкләр: “[Онун] ҝөзләриндә мин ил кечән дүнәнки ҝүн... кимидир” (Мәз. 90:4).

33. Вахта даир Јеһова һансы хејир-дуалары бујурмушдур?

³³ Бизим буҝүнкү инсан нөгтеји-нәзәримиздән вахт ахынына нәзәр салсаг вә Аллаһын вә’д етдији салеһ јени дүнја барәдә дүшүнәндә разылашмамаг олмаз ки, инсанларын һәмән о ҝүн әлдә едәҹәкләри хејир-дуалар һәгигәтән дә мөһтәшәм олаҹаг: “Чүнки Рәбб орада бәрәкәти, әбәди һәјаты бујурду” (Мәз. 133:3).

[Һашијәләр]