Пејғәмбәрлик китабы

Инсанлар ҝәләҹәклә марагланырлар. Онлар һава һаггында мә’луматдан тутмуш игтисади ҝөстәриҹиләрә гәдәр, чох шејләр һаггында габагҹадан е’тибарлы мә’лумат әлдә етмәк истәјирләр. Лакин онлар габагҹадан хәбәр верилән бу ҹүр мә’луматлара әсасән даврандыгда, чох вахт руһ дүшкүнлүјүнә уғрајырлар. Мүгәддәс Китабда габагҹадан хәбәр верилән чохлу мә’луматлар, јә’ни пејғәмбәрликләр вар. Бу пејғәмбәрликләр нә дәрәҹәдә доғрудур? Онлар һадисәләр баш вермәздән өнҹәми јазылмышдыр? Јохса, онлар пејғәмбәрлик кими гәләмә верилән тарихи һадисәләрдир?

ДЕЈИЛӘНЛӘРӘ ҝөрә, Рома дөвләт хадими Катон (б. е. ә. 234-149-ҹу илләр) демишдир: “Фалчыларын бири диҝәрини ҝөрән заман бир-бирләринә ҝүлмәдикләринә тәәҹҹүб едирәм”¹. Һәтта бу ҝүнә гәдәр бир чох инсанлар ҝәләҹәкдән хәбәр верәнләрә, мүнәҹҹимләрә вә диҝәр фалчылара тәнгиди јанашырлар. Онларын габагҹадан хәбәр вердикләри мә’луматлар чох вахт намә’лум ифадәләрлә изаһ олунур вә мүхтәлиф јозмалара јол верилир.

Бәс Мүгәддәс Китабын пејғәмбәрликләри барәдә нә демәк олар? Бу пејғәмбәрликләрә шүбһә илә јанашмаға сәбәб вармы? Јохса, онлара е’тибар етмәк үчүн там әсас вар?

Садәҹә олараг дәлилләрә әсасланан фәрзијјәләр дејил

Јахшы мә’луматлы адамлар, ола билсин, мөвҹуд олан идејаларын әсасында ҝәләҹәјә даир дәгиг мә’лумат вермәјә чалышырлар, амма онлар һәр заман доғру чыхмыр. Бир китабда гејд едилир: “Һәр бир ҹәмијјәт садәҹә тәхмин едилән ардыҹыл ҝәләҹәк һадисәләрлә дејил, һәмчинин чохлу мүмкүн олан вә үстүнлүк верилән ҝәләҹәк һадисәләр арасында зиддијјәтләрлә тоггушур” (“Future Shock”). Орада әлавә едилир: “Тәбиидир ки, ҝәләҹәји там мә’нада “билмәјә” һеч ким гадир дејил. Биз садәҹә фәрзијјәләримизи системләшдирмәјә вә дәринләшдирмәјә, һәмчинин онларын нә дәрәҹәдә мүмкүн олдуғуну тәхмин етмәјә чалыша биләрик”².

Мүгәддәс Китабы јазанлар исә ҝәләҹәји тәхмин етмирдиләр. Һәмчинин онларын габагҹадан хәбәр вердикләри мә’луматлары мүхтәлиф ҹүр шәрһ едилән думанлы фикирләр кими рәдд етмәк дә мүмкүн дејил. Әксинә, онларын етдикләри пејғәмбәрликләрин чоху сон дәрәҹәдә ајдын шәкилдә дејилмиш, гејри-ади тәрздә дәгиг вә чох вахт ҝүман едилән шејләрин там әксини хәбәр верирди. Мисал үчүн, Мүгәддәс Китабын гәдим Бабил шәһәри һаггында габагҹадан дедикләрини нәзәрдән кечирәк.

“Һәлак сүпүрҝәсилә” сүпүрүләҹәк

Гәдим Бабил “падшаһлыгларын иззәти” олду (Ишаја 13:19, ЈД). Низамсыз шәкилдә ҝениш әразини тутан бу шәһәр Иран көрфәзиндән Аралыг дәнизинә гәдәр узанан тиҹарәт јолунда һәрби әһәмијјәтә малик олан бир мөвге тутурду; Шәрг вә Гәрб арасында һәм гуру, һәм дә дәниз тиҹарәтиндә бир амбар кими хидмәт едирди.

Бабилистан империјасынын пајтахты Бабил б. е. ә. VII әсрдә зәбтедилмәз кими ҝөрүнүрдү. Шәһәр Фәрат чајынын саһилиндә салынмышды. Чајын сују, ҝениш вә дәрин хәндәкләри долдурмаг, канал шәбәкәси дүзәлтмәк үчүн истифадә олунурду. Һәмчинин шәһәри чохсајлы горујуҹу гүлләләрлә мөһкәмләндирилмиш, ҝүҹлү икигат диварлар системи мүһафизә едирди. Шәһәр сакинләринин өзләрини там тәһлүкәсиз һисс етмәләри тәәҹҹүблү дејил.

Бунунла белә, б. е. ә. VIII әсрдә Бабилин иззәти ән јүксәк нөгтәјә јетишмәдән өнҹә, Ишаја пејғәмбәр габагҹадан хәбәр верди ки, Бабил “һәлак сүпүрҝәсилә” сүпүрүләҹәк (Ишаја 13:19; 14:22, 23). Ишаја, Бабилин дағылмасынын неҹә олаҹағыны да тәсвир етди. Ишғалчылар шәһәри зәифләтмәк мәгсәдилә, онун хәндәк шәклиндә олан мүдафиәсинин мәнбәјини — чајыны гурудаҹагдылар. Ишаја, һәтта фатеһин адыны да демишди. Бу, “гапылар бағланмасын дејә өнүндә гапы тајларынын” ачылаҹағы бөјүк фарс падшаһы “Кир” иди (Ишаја 44:27-45:2).

Бунлар ҹәсарәтлә габагҹадан сөјләнилмиш сөзләрдир. Бәс онлар һәјата кечдими? Буна тарих ҹаваб верир.

“Савашмадан”

Ишаја бу пејғәмбәрлији јаздыгдан ики әср сонра, б. е. ә. 539-ҹу илин 5 октјабр ҝеҹәси, Бөјүк Кирин башчылығы илә Мидија-Фарс гошунлары Бабил јахынлығында дүшәрҝә салдылар. Лакин бабиллиләр архајын идиләр. Јунан тарихчиси Һеродотун (б. е. ә В әср) сөзләринә ҝөрә, онлар чох илләр үчүн әрзаг тәдарүкү ҝөрмүшдүләр³. Онлары, һәмчинин Фәрат чајы вә Бабилин мөһкәм диварлары мүһафизә едирди. Бунунла белә, Набонидин салнамәсинә әсасән, елә һәмин ҝеҹә “Кирин гошуну Бабилә савашмадан ҝирди”⁴. Бу неҹә мүмкүн олду?

Һеродот изаһ едир ки, инсанлар шәһәрдә “бајрам мүнасибәтилә рәгс едир вә шәнләнирдиләр”⁵. Диварын о бири тәрәфиндә исә Кир Фәратын суларынын истигамәтини дәјишмишди. Сујун сәвијјәси ендикдә, онун гошуну чајын јатағындан — сујун дизә чатан јериндән кечдиләр. Онлар һүндүр диварларын јанындан кечдиләр вә Һеродотун сөзләринә ҝөрә, дүшүнҹәсиз тәрздә ачыг гојулмуш “чаја ачылан дарвазадан” ичәри ҝирдиләр ⁶. (Даниел 5:1-4 вә Јеремја 50:24; 51:31, 32 ајәләрини мүгајисә един.) Башга тарихчиләр, о ҹүмләдән Ксенофонт (б. е. ә. тәг. 431-тәг. 353-ҹү илләрдә), һәмчинин археологлар тәрәфиндән тапылан михи лөвһәҹикләр дә тәсдиг едир ки, Бабил Кир тәрәфиндән гәфләтән зәбт едилмишдир⁷.

Ишајанын Бабил һаггында пејғәмбәрлији беләҹә јеринә јетди. Јохса, онлар пејғәмбәрлијин иҹрасы дејилди? Онларын габагҹадан сөјләнмәјиб, һадисәләр баш вердикдән сонра јазылмасы мүмкүндүрмү? Доғрусу, Мүгәддәс Китабын диҝәр пејғәмбәрликләри барәдә дә ејни шеји сорушмаг олар.

Пејғәмбәрлик кими гәләмә верилән тарихдирми?

Әҝәр Мүгәддәс Китабын пејғәмбәрләри, о ҹүмләдән Ишаја, пејғәмбәрлик кими гәләмә верәрәк садәҹә тарихи көчүрмүшләрсә, онда һәмин инсанлар баҹарыглы јаланчылардан артыг бир шеј олмамышлар. Бәс онларын алдатмаларынын сәбәби нә иди? Һәгиги пејғәмбәрләр ачыгҹа бәјан едирдиләр ки, онлары рүшвәтлә сатын алмаг мүмкүн дејил (1 Самуел 12:3; Даниел 5:17). Вә биз артыг Мүгәддәс Китабы јазан инсанларын (онлардан әксәријјәти пејғәмбәр олмушдур) е’тибара лајиг вә һәтта өз сәһвләри һагда да јазмаға һазыр олдугларына даир инандырыҹы сүбутлары нәзәрдән кечирдик. Бу ҹүр инсанларын тарихи пејғәмбәрлик кими гәләмә верәрәк, биләрәкдән јалана әл ата биләҹәкләринә инанмаг чәтиндир.

Башга бир шеји дә нәзәрә алмаг лазымдыр. Мүгәддәс Китабын пејғәмбәрликләринин чохуна, каһин вә һөкмдарлар да дахил олмаг шәртилә, онларын өз халгларына гаршы ирәли сүрдүкләри сәрт иттиһамлар дахилдир. Мәсәлән, Ишаја өз ҝүнләриндә јашајан исраиллиләри — һәм рәһбәрләри, һәм дә халгы — әхлаги позғунлуға ҝөрә мәзәммәт едирди (Ишаја 1:2-10). Диҝәр пејғәмбәрләр каһинләрин ҝүнаһларыны ҹәсарәтлә ифша едирдиләр (Тсефанја 3:4; Малаки 2:1-9). Бу инсанларын өз һәмвәтәнләринә гаршы ән сәрт иттиһамлар дахил едән пејғәмбәрликләр ујдурдугларыны, каһинләрин исә онларла бирликдә ејни ишдә әлбир олдугларыны тәсәввүр етмәк чәтиндир.

Үстәлик, әҝәр пејғәмбәрләр јаланчы идиләрсә, бәс онлар бу ҹүр сахтакарлыгла һамыны неҹә алдада билдиләр? Исраилдә инсанлар савадлы олмаға тәшвиг олунурдулар. Ушаглара еркән јашларындан јазмағы вә охумағы өјрәдирдиләр (Тәснијә 6:6-9). Һәр кәси Мүгәддәс Јазылары шәхсән охумаға тәшвиг едирдиләр (Мәзмур 1:2). Мүгәддәс Јазылар шәнбә ҝүнләри синагогларда уҹадан охунурду (Һәвариләрин ишләри 15:21). Савадлы, Мүгәддәс Јазылары јахшы билән бир халгын алдадыла биләҹәјинә инанмаг чәтиндир.

Бундан әлавә, Ишајанын Бабилин дағылмасы илә бағлы пејғәмбәрлијиндә башга бир шеј һаггында да сөз едилир. Орада елә тәфсилатлар вар ки, онлары јеринә јетдикдән сонра јазмаг мүмкүн дејилди.

“Ичиндә әбәдијјән отурулмајаҹаг”

Дағылдыгдан сонра Бабили нә ҝөзләјирди? Ишаја габагҹадан хәбәр верди: “Ичиндә әбәдијјән отурулмајаҹаг вә нәсилдән-нәслә мәскун олмајаҹаг вә бәдәви орада чадыр гурмајаҹаг; вә чобанлар орада сүрүләрини јатырмајаҹаглар” (Ишаја 13:20). Еһтимал ки, бу ҹүр ҝөзәл салынмыш шәһәрин әбәдијјән бош галаҹағыны хәбәр вермәк, һәр һалда гәрибә ҝөрүнә биләрди. Ишаја бу сөзләри Бабилин бош галдығыны ҝөрдүкдән сонра јаза биләрдими?

Кир тәрәфиндән зәбт едилдикдән сонракы јүзилликләр әрзиндә, Бабил әввәлкиндән әһәмијјәтсиз дәрәҹәдә олса да, мәскун олунмушдур. Хатырлајаг ки, Өлү дәниз јахынлығында тапылан тумарлар арасында б. е. ә. II әсрә аид едилән Ишајанын бүтөв китабынын сурәти варды. Тәхминән тумар көчүрүлән заман, парфијалылар Бабили зәбт етдиләр. Ерамызын I әсриндә јәһудиләр Бабилдә мәскунлашан заман һәвари Петер ораны зијарәт етмишди (1 Петер 5:13). Лакин һәмин вахта гәдәр Өлү дәниз јахынлығында тапылан Ишаја китабынын тумары артыг тәхминән ики јүз ил иди ки, мөвҹуд иди. Беләликлә, Ишајанын китабы ерамызын I әсри үчүн чохдан јазылыб гуртармыш олса да, Бабил һәлә дә тамамилә бош дејилдиa.

Габагҹадан дејилдији кими, Бабил нәтиҹәдә садәҹә “даш јығынлары”на чеврилди (Јеремја 51:37). Јәһуди дилинин мүтәхәссиси Јеронимин (ерамызын IV әсри) сөзләринә ҝөрә, онун јашадығы дөврдә Бабил “һәр ҹүр һејванларын” өзбашына долашдығы овчулуг әразиси иди ⁹. Бу ҝүнә кими Бабилдә һеч ким јашамыр.

Ишаја, Бабилин бош галдығы ҝүнләрә кими јашамады. Буна бахмајараг, индики Ирагын Бағдад шәһәриндән 80 километр ҹәнубда јерләшән, бир заманлар гүдрәтли олан бу шәһәрин харабалыглары, “ичиндә әбәдијјән отурулмајаҹаг” дејә, Ишајанын сөјләдији сөзләрин доғру олдуғуна сәссизҹә шәһадәт едир. Туристләри ҹәлб етсин дејә Бабили, әлбәттә ки, бәрпа етмәк олар, лакин Бабилә “оғулу вә нәвәни” гајтармаг мүмкүн дејил (Ишаја 13:20; 14:22, 23).

Беләликлә, пејғәмбәр Ишајанын сөјләдији пејғәмбәрликләр о дәрәҹәдә конкрет иди ки, онлары ҝәләҹәкдә олаҹаг һәр бир һадисәјә аид етмәк мүмкүн дејилди. О, пејғәмбәрлик кими гәләмә вермәк үчүн тарихи көчүрмәмишдир. Дүшүнүн: Бабилин дағылмасындан сонра јазан јаланчы бир шәхс, һеч ҹүр тә’сир ҝөстәрә билмәјәҹәји мәсәлә һаггында — гүдрәтли Бабил шәһәриндә бир даһа инсан јашамајаҹағына даир “пејғәмбәрлик” сөјләмәклә, өз һәјатыны нәјә ҝөрә рискә атсын?

Бабилин деврилмәси һаггында олан бу пејғәмбәрлик, Мүгәддәс Китабдан ҝәтирилән јалныз бир нүмунәдирb. Бир чох инсанлар ҝөрүрләр ки, Мүгәддәс Китабын пејғәмбәрликләринин јеринә јетмәси, онларын фөвгәлбәшәри мәнбәдән олдуғуна сүбутдур. Јәгин сиз разылашаҹагсыныз ки, бу пејғәмбәрлик китабыны, һеч олмаса тәдгиг етмәјә дәјәр. Бир шеј дәгигдир: Мүасир фалчыларын думанлы вә сенсасијалы хәбәрләри илә Мүгәддәс Китабын ајдын, објектив вә дәгиг пејғәмбәрликләри арасында бөјүк фәрг вар.

[Һашијәләр]

[28-ҹи сәһифәдә олан әлавә]

Мүгәддәс Китабы јазанлар һәгиги пејғәмбәр, јохса мәһарәтли фырылдагчы идиләр?

[29-ҹу сәһифәдә олан шәкил]

Гәдим Бабилин виранәликләри.