Дул гадынлар вә кишиләр. Онларын нәјә еһтијаҹы вар? Сиз онлара неҹә көмәк едә биләрсиниз?

Жанна кәдәрли һалда јашадығы худмани евин алагаранлыг мәтбәхиндә, һәмишә олдуғу кими, наһар етмәк үчүн сүфрә ачыр. Бирдән ҝөзләри масанын үзәринә дүздүјү ики бошгаба саташыр вә ҝөз јашларыны сахлаја билмәјиб һөнкүр-һөнкүр ағлајыр. Чүнки сүфрәни, адәти үзрә, ики нәфәрлик ачмышды. Севимли әринин өлүмүндән дүз ики ил кечирди.

ҺӘЈАТ јолдашыны итирмәјин нә гәдәр ағыр олдуғуну бу итки илә гаршылашмајан инсанлар баша дүшә билмәзләр. Инсанлар јалныз вахт кечдикҹә бу һәгигәтлә барышырлар. 72 јашлы Берл әринин гәфил өлүмү илә һеч ҹүр разылаша билмирди. О дејир: «Ҝөзләримә инана билмирдим. Онун бир даһа гапыдан ичәри ҝирмәјәҹәјини тәсәввүр етмәк мәним үчүн чох чәтин иди».

Әли вә ја ајағы кәсилән инсан һәрдән онлары һәлә дә «һисс едир». Ејнилә, һәјат јолдашынын өлүмүнә ҝөрә кәдәр ичиндә олан инсанын да ҝөзүнә бәзән севимли јолдашы ҝөрүнүр. Јахуд да онунла данышмаға башлајыр вә бирдән ајылыр ки, сән демә, өз-өзүнә данышырмыш.

Өмүр-ҝүн јолдашыны итирән инсанын достлары вә аилә үзвләри онларын гәм-гүссә ичиндә олдуғуну ҝөрәндә чох вахт нә едәҹәкләрини билмирләр. Һәјат јолдашыны итирән кимисә таныјырсынызмы? Она неҹә дајаг ола биләрсиниз? Бу дәрдә таб ҝәтирмәкдә дул гадын вә кишиләрә көмәк етмәк үчүн нәләри билмәлијик? Вахт кечдикҹә јенидән һәјатдан мәмнунлуг дујмалары үчүн онлара неҹә көмәк едә биләрсиниз?

Гачынмалы олдуғумуз шејләр

Адәтән, дост-танышлар вә аилә үзвләри севдикләри инсанын нә гәдәр әзаб чәкдијини ҝөрәндә үрәкләри ағрыјыр. Елә буна ҝөрә дә онлар, јахшы нијјәтдән ирәли ҝәләрәк узун мүддәт кәдәр ичиндә олмасын дејә она көмәк етмәјә чалыша биләрләр. Анҹаг 700 дул гадын вә киши арасында сорғу кечирән бир тәдгигатчы белә дејир: «Кәдәрдән нә вахт азад олмағын конкрет вахты јохдур». Буна ҝөрә дә јаслы инсанын ағлајараг үрәјини бошалтмасына мане олмајын, әксинә, имкан верин, кәдәрини бүрузә версин (Јарадылыш 37:34, 35; Әјјуб 10:1).

Дәфн мәрасими илә бағлы ишләрдә көмәк етмәјиниз мүнасиб олса да, јадда сахлајын ки, бунунла әлагәдар бүтүн ишләри өз үзәринизә ҝөтүрмәк мәҹбуријјәтиндә дејилсиниз. Ҝөрүн 49 јашлы дул киши Пол нә дејир: «Нә јахшы ки, мәрасими тәшкил етмәјә көмәк едән инсанлар ваҹиб олан гәрарлары гәбул етмәји мәним өһдәмә бурахдылар. Чүнки јас мәрасиминин јахшы кечмәси мәним үчүн олдугҹа ваҹиб иди. Һесаб едирдим ки, јолдашым үчүн едә биләҹәјим ахырынҹы шеј будур».

Сөзсүз ки, чохларынын ҝөстәрдији јардым тәрифәлајигдир. Ајлин адлы 68 јашлы дул гадын дејир: «Мәрасими тәшкил етмәк вә сәнәдләрлә бағлы ишләри јолуна гојмаг чәтин иди, чүнки өзүмдә дејилдим. Хошбәхтликдән, оғлум вә ҝәлиним мәнә чох көмәк етдиләр».

Һәмчинин мәрһум һаггында данышмагдан чәкинмәјин. Јухарыда сөзү ҝедән Берл сөјләјир: «Достларым мәнә сөзлә ифадәолунмаз дәрәҹәдә дәстәк олдулар. Лакин фикир вердим ки, чохлары әрим Ҹон һаггында данышмаға үрәк етмир. Санки, белә бир инсан һеч олмајыб вә буну ҝөрмәк мәнә ағыр ҝәлирди». Вахт кечдикҹә дул гадын вә кишиләр башгалары илә һәјат јолдашлары һаггында данышмаг истәјә биләрләр. Мәрһумун һансыса јахшы һәрәкәтини вә ја онунла бағлы мараглы бир һадисәни хатырлајырсынызмы? Хатырлајырсынызса, онда бунлар һагда онларла данышын; горхунун сизи үстәләмәсинә јол вермәјин. Әҝәр дејәҹәјиниз сөзләрин она јахшы тәсир едәҹәјини дүшүнүрсүнүзсә, онда вәфат едән кәсин һансы хүсусијјәтини бәјәндијинизи вә ја нәјә ҝөрә онун хиффәтини чәкдијинизи дејин. Белә етсәк, јаслы инсан башгаларынын онун дәрдинә шәрик олдуғуну ҝөрәҹәк (Ромалылара 12:15).

Јаслы адама дәстәк оларкән арды-арасы кәсилмәјән мәсләһәтләр вермәкдән гачынын. Һәмчинин ону тез-тәләсик гәрар вермәјә мәҹбур етмәјинa. Әксинә, дүшүнҹәли шәкилдә давранараг өзүнүздән сорушун: «Достума вә ја гоһумума һәјатынын белә чәтин анында дүзҝүн шәкилдә неҹә көмәк едә биләрәм?»

Неҹә көмәк едә биләрсиниз?

Һәјат јолдашыны тәзәҹә итирән инсан башгаларынын көмәјини мәмнунијјәтлә гәбул едәҹәк. Мәсәлән, сиз јемәк һазырлаја, гоһум-әграбаны гәбул едә вә ја јас ичиндә олан адамын јанында ола биләрсинизми?

Һәмчинин нәзәрә алын ки, кишиләр вә гадынлар кәдәрә вә тәнһалыға мүхтәлиф ҹүр таб ҝәтирирләр. Мәсәлән, дүнјанын бәзи јерләриндә дул кишиләрин јарысындан чоху һәјат јолдашыны итирәндән сонра ил јарым әрзиндә јенидән аилә гурур. Гадынлар арасында исә бу, надир һалларда баш верир. Бәс белә фәргин олмасына сәбәб нәдир?

Бир чохларынын фикринҹә, јенидән аилә гурмагда кишиләрин мәгсәди садәҹә олараг өз физики вә ҹинси тәләбатларыны тәмин етмәкдир. Амма бу, һәмишә белә олмур. Чүнки кишиләр тәбиәтән јалныз арвадларына там етибар едирләр. Елә буна ҝөрә дә онлар јолдашларыны итирәндә өзләрини һәддән артыг тәнһа һисс едирләр. Онлардан фәргли олараг, дул гадынлар, һәтта әринин јахынлары бәзән онлары унутса белә, мәнәви дәстәји алмаға даһа мүвәффәг олурлар. Дул кишиләрдә мүшаһидә олунан бу һал онларын тәнһалыгдан азад олмаг үчүн нәјә ҝөрә евләнмәји (һәтта јени мүнасибәтләри тез-тәләсик гурмаг тәһлүкәси олса да) јеҝанә чыхыш јолу һесаб етдикләрини, мүәјјән мәнада, изаһ едир. Беләликлә, дул гадынлар тәнһалығын вурдуғу зәрбәјә гаршы даһа дөзүмлү ола билирләр.

Киши вә ја гадын олмасындан асылы олмајараг, достунуза, јахуд гоһумунуза тәнһалыға таб ҝәтирмәјә неҹә көмәк едә биләрсиниз? Һелен адлы 49 јашлы дул гадын дејир: «Көмәк етмәк чохларынын үрәјиндән кечсә дә, онлар буну етмәк үчүн тәшәббүс ҝөстәрмирләр. Чох вахт онлар дејирләр: “Нә исә лазым олса, чәкинмә, де”. Бундан фәргли олараг, кимсә садәҹә: “Мән мағазаја ҝедирәм. Бир јердә ҝедәк?” — дејәндә бу мәнә хош ҝәлирди». Арвады хәрчәнҝ хәстәлијиндән һәјатыны итирән Паул башгаларынын ону һараса дәвәт етмәсини нәјә ҝөрә гијмәтләндирдијини изаһ едир: «Һәрдән инсан башгалары илә үнсијјәт етмәк вә ја вәзијјәти һаггында онларла данышмаг истәмир. Амма ахшамүстү достларла вахт кечирдикдән сонра өзүнү даһа јахшы һисс едирсән; өзүнү елә дә тәнһа һисс етмирсән. Сән башгаларынын, һәгигәтән дә, гајғына галдығыны билирсән вә бу, сәнә гәлб раһатлығы ҝәтирир»b.

Хүсусилә нә вахт шәфгәт ҝөстәрмәјимиз ваҹибдир?

Гоһумларынын әксәријјәти өз иш-ҝүҹләринә гајыданда Һелен мәнәви дәстәјә даһа чох еһтијаҹы олдуғуну һисс етди. О дејир: «Достлар вә гоһумлар илк вахтлар сәнин јанында олурлар, амма сонра һәрә өз ишинә гајыдыр». Әсил достлар исә буну нәзәрә алараг сизин јанынызда олаҹаг вә даим сизә дәстәк олаҹаглар.

Дул гадын вә кишиләр үнсијјәтә, хүсусилә тој, јахуд јолдашынын өлүм ҝүнүнүн илдөнүмүндә еһтијаҹ дуја биләрләр. Јухарыда һаггында данышдығымыз Ајлин дејир ки, бөјүк оғлу она тој илдөнүмүндә тәнһалыг һиссинә вә кәдәрә таб ҝәтирмәјә көмәк едир. Бу һагда о сөјләјир: «Оғлум Кевин һәр ил мәнә баш чәкир вә бүтүн ҝүнүнү мәнә сәрф едир. Биз бирликдә наһар едирик вә ана-оғул арасындакы хош үнсијјәтдән зөвг алырыг». Нәјә ҝөрә аилә үзвләринизин вә ја дул галан достларынызын ән ағыр ҝүнләрини өзүнүздә гејд етмәјәсиниз? Сонра исә һәмин ҝүн ҝәләндә һәм өзүнүзүн, һәм дә башгаларынын јаслы инсанын јанында олмасы үчүн мүәјјән тәдбирләр ҝөрә биләрсиниз (Сүлејманын мәсәлләри 17:17).

Бәзиләри фикир вермишләр ки, дулларын өзләри дә башгалары үчүн тәсәлли мәнбәји ола биләрләр. 8 ил дул галан Анна башга дул гадынла үнсијјәтдә олдугдан сонра өз тәәссүратларыны бөлүшүр: «Онун гәтијјәти мәндә дәрин тәәссүрат ојатды вә јашамаг үчүн мәнә ҝүҹ верди».

Бәли, дул гадын вә кишиләрин кечирдикләри илк кәдәр һиссләри архада галандан сонра башгалары онлара бахыб руһлана вә үмид әлдә едә биләрләр. Мүгәддәс Китабда ады чәкилән ики дул гадын, ҝәнҹ Рут вә онун гајынанасы Наоми, бир-бириләринә дәстәк олурдулар вә бундан фајда әлдә едирдиләр. Үрәји риггәтә ҝәтирән бу әһвалатда һәмин гадынларын бир-бириләринә ҝөстәрдикләри гајғынын онлара кәдәрин вә гаршылашдыглары чәтинликләрин өһдәсиндән ҝәлмәјә неҹә көмәк етдијиндән бәһс олунур (Рут 1:15—17; 3:1; 4:14, 15).

Шәфа вахты

Өлән әзизләринин хатирәләри илә јашајан дуллар јенидән әввәлки һәјат тәрзинә гајытмаг үчүн өзләрини дә фикирләшмәлидирләр. Мүдрик пејғәмбәр Сүлејман «ағламағын вахты» олдуғуну дејирди. Бунунла јанашы, о, ‘шәфа вахтындан’ да бәһс едирди (Ваиз 3:3, 4).

Јухарыда сөзү ҝедән Паул кечмиши унутмағын нә гәдәр чәтин олдуғуну тәсвир едир. О дејир: «Мән вә һәјат јолдашым бир-биринә сарылараг бөјүјән ики ҹаван ағаҹа бәнзәјирдик. Анҹаг сонра ағаҹлардан бири гуруду вә ону кәсдиләр. О бири ағаҹ исә тәк галдығындан ејбәҹәр ҝөрүнүрдү. Бәли, онсуз јашамаг мәнә чох чәтин иди». Бәзиләри вәфат едән һәјат јолдашларына сәдагәтин рәмзи олараг кечмишдән ајрылмаг истәмирләр. Диҝәрләри исә шәнләнмәклә һәјат јолдашларына гаршы хәјанәт едәҹәкләрини дүшүнәрәк нә евдән чөлә чыхыр, нә дә ки башгалары илә кәлмә кәсирләр. Буна ҝөрә дә мүлајимликлә дул гадын вә кишиләрә шәфа тапмаға, башга сөзлә, һәјатларыны јени сәһифәдән башламаға неҹә көмәк едә биләрик?

Илк нөвбәдә, инсана өз һиссләрини ифадә етмәјә имкан вермәлијик. Алты илдир ки дул галан Һербет дејир: «Нә јахшы ки, јаныма ҝәлән бәзи инсанлар кечмиши хатырлајаркән вә ја һәмин вахт мәни нараһат едән шејләр һаггында данышаркән сакитҹә отуруб мәнә гулаг асырдылар. Билирәм ки, онлар үчүн һеч дә һәмишә ән јахшы һәмсөһбәт дејилдим. Бунунла белә, дәрдимә шәрик олдуглары үчүн онлара миннәтдарам». Паулдан даим һал-әһвал тутан јеткин достунун һәрәкәтләри она хүсусилә дәрин тәсир бағышлады. О дејир: «Мәнә ҹаныјананлыгла вә сәбирлә јанашдығы үчүн она миннәтдар идим вә тез-тез өз һиссләрими онунла бөлүшүрдүм» (Сүлејманын мәсәлләри 18:24).

Јаслы инсан ҝаһ пешманчылыг һисси кечирир, ҝаһ гәзәбләнир, ҝаһ да өзүнү ҝүнаһландырыр вә бир ҝүн әзизинин өлүмү илә барышыр. Јеһованын садиг хидмәтчиләриндән бири олан падшаһ Давуд ән јахшы Достунун, Јеһова Аллаһын гаршысында үрәјини бошалтмағын сајәсиндә ‘јериндән галхмаг’ үчүн ҝүҹ әлдә етди вә көрпә оғлунун өлүмүнүн аҹы һәгигәти илә барышды (2 Шамуел 12:19—23).

Әввәл-әввәл чәтин олса да, вахт кечдикҹә дул галан инсан нормал һәјата гајытмалы олур. Бәзи ишләри онларла ҝөрә биләрсинизми? Мәсәлән, онларла базарлыг етмәк вә ја ахшамүстү ҝәзинтијә чыхмаг олар. Нәјә ҝөрә јас ичиндә олан достунуздан бәзи ишләрдә сизә көмәк етмәсини хаһиш етмәјәсиниз? Бу, тәнһалыг һиссиндән азад олмагда әзизини итирән инсанлара көмәк етмәјин диҝәр үсулудур. Мәсәлән, о, ушаглара баха, јахуд да сизинлә дадлы јемәк биширмәјин сирләрини бөлүшә биләрми? Һәмчинин нәјә ҝөрә евдә ҝөрүлән бәзи тәмир ишләриндә сизә көмәк етмәсини хаһиш етмәјәсиниз? Бу кими ишләр инсаны руһландырмагла јанашы, ону һәјатын мәнасы олдуғуна әмин едәҹәк.

Башгалары илә бир даһа һиссләрини бөлүшмәјин сајәсиндә јаслы инсан тәдриҹән јенидән һәјат ешги илә алышыб-јана вә һәтта гаршысына мәгсәдләр гоја биләр. Јонет адлы 44 јашлы дул ана илә дә һәр шеј мәһз белә олмушду. О, өтән ҝүнләрә бојланараг дејир: «Әввәлки һәјат тәрзимә гајытмаг о гәдәр чәтин иди ки... Ҝүндәлик ишләри ҝөрмәк, алыш-вериш етмәк вә үч ушаға бахмаг, һәгигәтән дә, чәтин иди». Буна бахмајараг, вахт кечдикҹә Јонет өзүнү әлә алмағы баҹарды вә ушаглары илә үнсијјәтини јахшылашдырды. О һәмчинин јахын достларынын көмәјини гәбул етмәји өјрәнди.

«Һәјат гијмәтли һәдијјә олараг галыр»

Јаслы адама ҝөстәрдикләри көмәк она фајда ҝәтирсин дејә достлар вә аилә үзвләри реалист олмалыдырлар. Ајлар, һәтта илләр әрзиндә дул инсан ҝаһ нисбәтән сакитләшә, ҝаһ да депрессијаја дүшә биләр. Һәгигәтән дә, ‘үрәјин дәрди’ ағыр ола биләр (1 Падшаһлар 8:38, 39).

Белә сакитлик дөврүндә кәдәр ичиндә олан инсан реаллыгдан гачмаг вә тәнһалыг һиссинин өһдәсиндән ҝәлмәк үчүн башгаларынын көмәјинә еһтијаҹ дуја биләр. Башгаларынын дәстәји сајәсиндә бир чохлары һәјатларыны јени сәһифәдән башламаға мүвәффәг олмушлар. 60 јашлы дул киши вә һал-һазырда Африкада хидмәт едән Клод белә дејир: «Јолдашынын өлүмү инсана үрәк ағрысы ҝәтирсә белә, һәјат гијмәтли һәдијјә олараг галыр».

Дүздүр, јолдашыны итирән инсанларын һәјаты дәјишир. Бунунла белә, онлар һәјат јолунда бирҝә аддымладыглары севимли јолдашларыны итирәндән сонра да башгалары үчүн чох шеј едә биләрләр (Ваиз 11:7, 8).

[Һашијәләр]

[11-ҹи сәһифәдәки јазы]

Әсил достлар сизин јанынызда олаҹаг вә даим сизә дәстәк олаҹаглар

[12-ҹи сәһифәдәки шәкил/чәрчивә]

Дәјәрли хатирә кими сахлајым, јохса атым?

Бир нечә ил бундан әввәл әрини итирән Һелен дејир: «Әримин бир чох әшјаларыны һәлә дә сахлајырам. Чүнки тәдриҹән бу әшјаларын хош хатирәләрә чеврилдијинин шаһиди олдум. Онлары дәрһал атмаг истәмирдим, ахы вахт кечдикҹә инсанын онлара мүнасибәти тамамилә дәјишә биләр».

Һелендән фәргли олараг, беш илдән чохдур ки арвадыны итирән Клод дејир: «Бу әшјаларын мәнә ону хатырлатмасыны истәмирдим. Дүшүнүрәм ки, јолдашымын әшјаларыны атмағын сајәсиндә онун өлүмү илә разылашдым вә мәнә кәдәр һиссиндән азад олмаг даһа асан олду».

Јухарыда ҝәтирилән нүмунәләр ҝөстәрир ки, бәзиләри өлән әзизинин әшјаларыны ја атыр, ја да дәјәрли хатирә кими сахлајыр. Буна ҝөрә дә баша дүшән достлар вә гоһумлар бу мәсәләдә өз фикирләрини онлара јеритмәјә чалышмајаҹаглар (Галатијалылара 6:2, 5).

[9-ҹу сәһифәдәки шәкилләр]

Јаслы инсанын дәстәјә хүсусилә еһтијаҹ дујдуғу ҝүнләри өзүнүздә гејд етмисинизми?

[9-ҹу сәһифәдәки шәкил]

Онларла бирҝә һараса ҝетмәји јадыныздан чыхармајын!

[10-ҹу сәһифәдәки шәкилләр]

Ҝүндәлик ишләринизи ҝөрәркән, јахуд истираһәтә чыхаркән онлары да дәвәт един