Сүд-бал Ахан Дијар
ЈЕҺОВА Аллаһ исраиллиләри Мисир көләлијиндән азад едәндә вәд етмишди ки, онлары «немәтли бир дијара, сүд вә бал ахан торпаға» апараҹаг (Чыхыш 3:8).
Исраиллиләр Аллаһын вәд етдији дијарда мәскунлашдыгда мал-гара, гојун-кечи сахлајырдылар. Буна ҝөрә дә орада сүд бол олурду. Бәс бал неҹә? Белә фикирләр мөвҹуддур ки, бу ајәдәки «бал» сөзү хурма, әнҹир вә ја үзүмдән һазырланмыш сироплара аиддир. Диҝәр тәрәфдән, Мүгәддәс Китабда ары балындан данышыланда, әсас етибарилә, јабаны балдан сөһбәт ҝедир (Һакимләр 14:8, 9; 1 Шамуел 14:27; Матта 3:1, 4). Бунлар өз јериндә. Бәс бал да сүд кими бол иди?
Бу јахынларда индики Исраил дөвләти әразисиндә апарылмыш археоложи газынтылар бу мәсәләјә хејли ајдынлыг ҝәтирди. Орадакы тапынтыларла бағлы Ибрани Университетинин мәтбуат ачыгламасында дејилир: «Профессор (Амиһај) Мазарын сөзләринә ҝөрә бунлар Јахын Шәргдә археоложи газынтылар нәтиҹәсиндә индијәдәк ашкар едилмиш ән гәдим пәтәк тапынтысыдыр. Онлар б. е. ә. X—IX әсрин әввәлинә аиддир».
Археологлар үч сыраја дүзүлмүш 30-а јахын пәтәк тапыблар. Онларын һесабламаларына ҝөрә, һәмин јердә 100-ә гәдәр пәтәк јерләшә биләрди. Пәтәкләрин тәдгиги нәтиҹәсиндә ары галыглары вә мум һиссәҹикләри тапылмышдыр. Алимләр тәхмин едирләр ки, «бу пәтәкләрдән илдә јарым тонадәк бал ҝөтүрмәк оларды».
Гәдимдә бал хүсуси әрзаг мәһсулу сајылырды, ары мумундан исә дәмир вә дәри емалында истифадә едилирди. Мум һәмчинин јазы лөвһәҹикләри дүзәлтмәк үчүн ишләнирди. Адәтән, тахта лөвһәҹијин үзәрини гашыјыр вә ора мум јахырдылар. Тәкрар истифадә үчүн муму лөвһәҹикдән јығыб әридирдиләр. Мараглыдыр, һәмин пәтәкләри тапмыш археологлар һансы гәнаәтә ҝәлибләр?
Мәтбуат ачыгламасында сонра дејилир: «Һәрчәнд о дөврдәки Исраилдә арычылығын олуб-олмамасы барәдә Мүгәддәс Китабда һеч нә дејилмир, амма Тәл-Рәһавда тапылмыш пәтәкләр ҝөстәрир ки, һәлә илк [Сүлејманын тикдији] мәбәд дуран вахтларда арычылыг вә бал истеһсалы ҝениш јајылмышды. Буна ҝөрә јәгин етмәк олар ки, Мүгәддәс Китабда бал дејиләндә мәһз ары балы нәзәрдә тутулур».
[30–ҹу сәһифәдәки шәкил]
Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations