Мүһарибә вә мүнагишә һеч биримиздән јан кечмир
«Икинҹи Дүнја мүһарибәсиндән бәри һәлә дүнјада индики гәдәр мүнагишә олмајыб. Бу ҝүн 2 милјард инсан, јәни дүнја әһалисинин дөрддә бири мүнагишә әразиләриндә јашајыр».
БМТ Баш катибинин мүавини Амина Моһаммед, 26 јанвар 2023
Һазырда сүлһ шәраитиндә олан әразиләрдә дә мүһарибә вә мүнагишәләр баш галдыра биләр. Һәтта бу, мүһарибә әразисиндә јашамајан инсанлара да тәсир едә биләр, чүнки инди һамы дүнјада баш верәнләрдән хәбәрдардыр. Үстәлик, мүһарибә битсә дә, фәсадлары узун мүддәт давам едир. Ҝәлин бир нечә нүмунәјә бахаг:
Гида чатышмазлығы. Үмумдүнја Әрзаг Програмынын мәлуматына әсасән «аҹлығын ән бөјүк сәбәби мүһарибәдир. Гида чатышмазлығындан әзијјәт чәкән инсанларын 70 фаизи мүһарибә вә зоракылыг баш верән әразиләрдә јашајыр».
Физики вә психоложи проблемләр. Мүһарибә вә тәһлүкә ҝөзләнилән әразиләрдә јашајан инсанлар һәддән артыг стрес вә нараһатлыг кечирирләр. Белә әразиләрдә јашајанлар тәкҹә физики јох, һәм дә психоложи проблемләрдән әзијјәт чәкирләр. Һәмчинин чох вахт онлар лазыми гәдәр тибби јардым ала билмирләр.
Мәҹбури көчкүнлүк. БМТ-нин Гачгынлар үзрә Али Комиссарлығынын 2023-ҹү ил сентјабр ајындакы һесабатына әсасән 114 милјондан чох инсан евиндән дидәрҝин дүшүб. Бу бөһранын ән башлыҹа сәбәби мүһарибә вә мүнагишәдир.
Игтисади чәтинлик. Инсанлар адәтән игтисади проблемләрлә, мәсәлән, инфлјасија илә мүһарибә уҹбатындан үзләширләр. Ола билсин, буна сәбәб дөвләтин тибб вә тәһсилдән чох һәрби әмәлијјатлара сәрмајә гојмасыдыр. Үстәлик, мүһарибәдән сонра дағылан јерләри абадлашдырмаг баһа баша ҝәлир.
Еколожи проблемләр. Јашадыглары әразиләрдә тәбии ресурсларын гәсдән тәләф едилмәси инсанлара зијан вурур. Сујун, һаванын, торпағын чиркләнмәси чохлу хәстәликләрә сәбәб ола биләр. Еләҹә дә мүһарибә битәндән узун мүддәт сонра һәмин әразидә басдырылмыш миналар тәһлүкә сачмаға давам едир.
Мүһарибәнин иткиси вә фәсады чох олур, бу фактдыр.