Еден бағы, һәгигәтән дә, мөвҹуд олубму?

СИЗ Адәм вә Һәвва, һәмчинин Еден бағы һаггында һекајәләри ешитмисинизми? Бу һадисә дүнјада бир чох инсанлара танышдыр. Бәс нәјә ҝөрә бу һагда мәлуматы охумајасыныз? Бу һадисәни Мүгәддәс Јазыларын «Јарадылыш» китабынын 1-ҹи фәслинин 26-ҹы ајәсиндән 3-ҹү фәслинин 24-ҹү ајәсинә гәдәр олан һиссәсиндән ачыб охуја биләрсиниз. Ону гысаҹа олараг белә нәгл етмәк олар:

Јеһова Аллаһa инсаны торпагдан јарадыб адыны Адәм гојду вә ону Еден адланан әразидәки бағда јерләшдирди. Бу бағы Аллаһ салмышды. Бағ јахшы суварылырды вә орада чохлу ҝөзәл мејвә ағаҹлары вар иди. Бағын ортасында исә Аллаһ «хејирлә шәри билмә ағаҹыны битирди». О, инсанлара һәмин ағаҹын мејвәсиндән јемәји гадаған едәрәк хәбәрдарлыг етди ки, итаәтсизлик өлүмлә нәтиҹәләнәҹәк. Мүәјјән вахтдан сонра Јеһова Адәм үчүн һәјат јолдашы Һәвваны јаратды; Аллаһ ону Адәмин габырғасындан јаратды. Сонра онлара баға гуллуг етмәји, еләҹә дә төрәјиб чохалмағы вә јер үзүнү бүрүјүб она саһиб олмағы тапшырды.

Һәвва тәк оланда илан онунла данышды вә Аллаһын ону алдатдығыны, јәни ондан јахшы бир шеји (ону Аллаһ кими едәҹәк бир шеји) ҝизләтдијини дејәрәк гадаған олунмуш ағаҹын мејвәсиндән јемәјә тәһрик етди. Һәвва бу тәсирә ујуб ағаҹын мејвәсиндән једи. Сонра да Адәм Аллаһа итаәтсизликдә она гошулду. Бунун гаршылығында Јеһова Адәмә, Һәвваја вә илана һөкм кәсди. Сонра инсанлар ҹәннәт бағындан говулдулар вә ҝиришә мәләкләр гојулду ки, онлар бу баға ҝирә билмәсинләр.

Бир вахтлар алимләр, зијалылар вә тарихчиләр арасында Мүгәддәс Китабын «Јарадылыш» китабында јазылан һадисәләрин һәгиги вә тарихи олдуғуну иддиа етмәк ҝениш јајылмышды. Бизим ҝүнләрдә исә бу кими шејләрә шәкк-шүбһә етмәк даһа популјардыр. Бәс «Јарадылыш» китабында јазылан Адәмлә Һәвва вә Еден бағы һаггындакы мәлуматы шүбһә алтына алмаға һансы әсаслар вар? Ҝәлин инсанларын бунунла әлагәдар ирәли сүрдүкләри дөрд етиразы нәзәрдән кечирәк.

1. Еден бағы, һәгигәтән дә, мөвҹуд олубму?

Бу шүбһәләр нәдән ирәли ҝәлир? Ола билсин, бунда фәлсәфәнин ролу олмушдур. Әсрләр бојунҹа илаһијјатчылар Аллаһын јаратдығы бағын һарадаса мөвҹуд олдуғуну тәсәввүр етмишләр. Лакин килсә јер үзүндә һеч нәјин мүкәммәл ола билмәјәҹәјини иддиа едән Платон вә Аристотел кими јунан философларынын тәсири алтында олмушдур. Бу философларын фикринҹә, јалныз ҝөјләр нөгсансыз вә мүкәммәл ола биләрди. Буна ҝөрә дә илаһијјатчылар белә гәнаәтә ҝәлдиләр ки, Ҹәннәт сәмаја даһа јахын олмалыдырb. Бәзиләри дејирди ки, бу бағ корланмыш планетин тәсири олмајан јердә — уҹа бир дағын зирвәсиндә јерләшир; башгаларынын сөзләринә ҝөрә, бу бағ Шимал вә ја Ҹәнуб гүтбүндә олуб; диҝәрләри исә, онун Ајда вә ја она јахын бир јердә јерләшдијини сөјләјирдиләр. Буна ҝөрә дә тәәҹҹүблү дејил ки, Еден бағынын мөвҹудлуғу чохларына нағыл кими ҝөрүнүр. Бу ҝүн бәзи алимләр Еден бағынын һеч вахт мөвҹуд олмадығыны иддиа едәрәк онун ҹоғрафи мәканы һаггындакы мәлуматы мәнасыз һесаб едирләр.

Лакин Мүгәддәс Китабда бу бағ бу ҹүр тәсвир едилмир. Јарадылыш 2:8—14 ајәләриндән бу јерин бәзи сәҹијјәви хүсусијјәтләри һагда өјрәнмәк олар. Бу бағ Еден адланан әразинин шәргиндә јерләширди. Бағын суварылмасы үчүн Едендән дөрд гола ајрылан бир чај ахырды. Китабда бу дөрд чајын һәр биринин ады чәкилир вә һансы мәҹрада ахдыглары барәдә гыса мәлумат верилир. Узун мүддәтдир ки, бу тәфәррүатлар алимләри нараһат едир. Онлардан чохлары һәмин гәдим әразинин индики дөврдә һарада јерләшдијини тапмаг үчүн Мүгәддәс Китабын бу парчасыны арашдырырлар. Бунунла белә, онлар бир-биринә зидд сајсыз-һесабсыз фикирләр ирәли сүрүрләр. Бу о демәкдирми ки, Еден бағы вә орадан ахан чајлар һаггында мәлумат јалан вә ја әфсанәдир?

Ҝәлин бир шеји нәзәрдән кечирәк: Еден бағындакы һадисәләр тәхминән 6000 ил әввәл баш вериб. Чох еһтимал ки, бу һадисәләр Муса тәрәфиндән гәләмә алынмышды; бу заман о, шифаһи мәлуматлардан, јахуд мөвҹуд олан сәнәдләрдән истифадә етмишди. Лакин Муса бу һадисәләри онлар баш вердикдән тәхминән 2500 ил сонра гәләмә алмышды. О заман артыг Еден тарихә чеврилмишди. Ола биләрми ки, әсрләр әрзиндә ландшафт, мәсәлән, чајын истигамәти дәјишилсин? Јерин сәтһи даима дәјишиклијә уғрајыр. Еден бағынын јерләшдији әрази тез-тез зәлзәләләрә мәруз галыр; бир һесабламаја әсасән, дүнјанын ән бөјүк зәлзәләләринин тәхминән 17 фаизи бу әразијә дүшүр. Бу әразиләрдә тез-тез дәјишикликләрин баш вермәси ади һалдыр. Бундан әлавә, Нуһун ҝүнләриндә баш вермиш Дашгын нәтиҹәсиндә бу јерләрин релјефинин нә дәрәҹәдә дәјишдији бизә мәлум дејилc.

Лакин әлимиздә јалныз бир нечә факт вар: «Јарадылыш» китабы һәмин бағ һаггында, һәгигәтән дә, мөвҹуд олан бир мәкан кими бәһс едир. Китабда ады чәкилән дөрд чајдан икиси — Дәҹлә вә Фәрат — һәлә дә ахар чајлардыр вә онлардан бәзиләринин мәнбәји бир-биринә чох јахындыр. Орада һәтта һәмин чајларын ахдығы торпагларын адлары вә һәмин әразидә ҝениш јајылмыш тәбии ресурсларын сәҹијјәви хүсусијјәтләри һагда хәбәр верилир. Бу јазылары илк охујан гәдим Исраил халгы үчүн бу тәфәррүатлар садәҹә мәлумат характери дашыјырды.

Әфсанә вә ја нағылларда белә дәгиглијә раст ҝәлмәк олурму? Јохса тәсдиг вә ја тәкзиб едилмәси мүмкүн олан деталлар бурахылыр? Нағыллар әксәр һалларда белә башлајыр: «Ҝүнләрин бир ҝүнү, узаг бир дијарда...» Лакин Еден бағы илә бағлы мәлуматда олдуғу кими, тарихи сәнәдләрдә дә, адәтән, ишлә бағлы тәфәррүатлар јер алыр.

2. Аллаһын Адәми торпагдан, Һәвваны исә Адәмин габырғасындан јаратмасы нә дәрәҹәдә һәгигәтә ујғундур?

Мүасир алимләр әминдирләр ки, инсан бәдәни һидроҝен, оксиҝен вә карбон кими мүхтәлиф елементләрдән тәшкил олунуб — бу елементләрин һамысы торпағын тәркибиндә дә вар. Бәс бу елементләр инсанда неҹә ҹәмләниб?

Бир чох алимләр белә бир фәрзијјә ирәли сүрүрләр ки, һәјат милјон илләр әрзиндә садә бир формадан тәдриҹән даһа мүрәккәб формаја кечәрәк өз-өзүнә јараныб. Лакин бурадакы «садә» сөзү алдадыҹы ола биләр, чүнки бүтүн ҹанлы варлыглар, һәтта бирһүҹејрәли микроскопик организмләр белә һәддән артыг мүрәккәбдир. Һәр һансы һәјат нөвүнүн нә вахтса тәсадүфән пејда олдуғуна, јахуд белә бир шејин баш верә биләҹәјинә һеч бир дәлил јохдур. Әксинә, бүтүн ҹанлы мәхлуглар ајдын шәкилдә сүбут едир ки, онлар бизим ағлымыздан гат-гат үстүн олан али мүдриклијин мәһсулудур (Ромалылара 1:20).

Гулаг асдығыныз ҝөзәл симфонијанын, бахдығыныз һејрәтамиз шаһ әсәрин, јахуд да ҝөрдүјүнүз һәр һансы техноложи јенилијин мүәллифинин олмадығыны вә ја ону һеч кимин јаратмадығыны иддиа едәрдинизми? Әлбәттә, јох! Лакин бу шаһ әсәрләрдән һеч бири өз мүрәккәблији, ҝөзәллији вә гејри-адилији илә сечилән инсан бәдәни илә мүгајисәјә ҝәлмәз. Бәс белә бир шејин Јараданынын олмадығыны неҹә дүшүнмәк олар? Үстәлик, «Јарадылыш» китабында изаһ олунур ки, јер үзүндәки ҹанлылардан јалныз инсан Аллаһын сурәтиндә јарадылыб (Јарадылыш 1:26). Мүнасиб олараг, јер үзүндә јалныз инсанлар мусиги, инҹәсәнәт вә технолоҝија саһәсиндә һејрәтамиз ишләр ҝөрмәклә Аллаһын јаратмаг истәјини әкс етдирмәк габилијјәтинә маликдир. Аллаһын јаратмаг габилијјәтинин бизимкиндән гат-гат үстүн олмасы бизи тәәҹҹүбләндирмәлидирми?

Аллаһ үчүн гадыны кишинин габырғасындан јаратмаг һеч дә чәтин дејилдиd. Аллаһ истәсәјди, ону башга ҹүр дә јарада биләрди. Лакин гадынын белә јарадылмасынын дәрин мәнасы вар. О истәјирди ки, киши илә гадын никаһда бирләшсинләр вә «бир бәдән» кими, онларын арасында сых мүнасибәт олсун (Јарадылыш 2:24). Гадынла кишинин бир-бирини неҹә тамамламасы, еләҹә дә араларында даими вә севинҹ ҝәтирән мүнасибәтләринин олмасы мүдрик вә мәһәббәтли Јараданын мөвҹудлуғуна дәлаләт едир.

Бундан әлавә, мүасир ҝенетик-алимләр бүтүн инсанларын бир киши вә гадындан төрәмәси еһтималыны гәбул едирләр. Беләликлә, демәк олармы ки, «Јарадылыш» китабында дејиләнләр һәгигәтә ујғун дејил?

3. Билик вә һәјат ағаҹы әфсанәјә бәнзәјир.

Әслинә галса, Мүгәддәс Китаба әсасән, бу ағаҹларда гејри-ади вә ја фөвгәлтәбии бир шеј јох иди, онлар ади ағаҹлар иди. Јеһова Аллаһын битирдији бу ағаҹларын һәр бири мүәјјән символик мәна дашыјырды.

Адәтән, инсанлар да мүәјјән шејләрә символик мәна верирләр. Мәсәлән, бәзән инсанлары дөвләт бајрағына һөрмәтлә јанашмаға чағырырлар. Бу заман һамы баша дүшүр ки, һөрмәт садәҹә һансыса парчаја јох, дөвләт рәмзи олан бајраға ҝөстәрилмәлидир. Мүхтәлиф монархлар да әсадан вә таҹдан өз һөкмранлыгларынын рәмзи кими истифадә етмишләр.

Бәс јахшы, бу ики ағаҹ нәји тәмсил едирди? Бу барәдә чохлу мүрәккәб фәрзијјәләр ирәли сүрүлүр. Бу суалын ҹавабынын садә олмасына бахмајараг, онун мәнасы чох дәриндир. Хејирлә шәри билмә ағаҹы нәјин пис, нәјин јахшы олдуғуну мүәјјән етмәк ихтијарынын јалныз Аллаһа мәхсус олдуғуну тәмсил едирди (Јеремја 10:23). Тәәҹҹүблү дејил ки, бу ағаҹын мејвәсиндән оғурламаг ҹинајәт иди! Һәјат ағаҹы исә анҹаг Аллаһын бәхш едә биләҹәји әнамы — әбәди һәјаты тәмсил едирди (Ромалылара 6:23).

4. Иланын данышмасы нағыла бәнзәјир.

Әҝәр Мүгәддәс Китабын башга јерләриндә јазыланлары нәзәрә алмасаг, «Јарадылыш» китабында нәгл олунан бу һадисә инсаны чашдыра биләр. Лакин Мүгәддәс Јазылар бу мараг доғуран сиррә тәдриҹән ајдынлыг ҝәтирир.

Иланы данышдыран ким вә ја нә иди? Исраил халгына иланын бурада һансы ролу ојнадығына даһа чох ајдынлыг ҝәтирән башга факторлар да мәлум иди. Мисал үчүн, онлар һејванларын данышмадығыны билирдиләр, бунунла белә баша дүшүрдүләр ки, руһани варлыглар һејванлары данышдырмаға гадирдир. Муса пејғәмбәр һәмчинин Билам һаггында һадисәни дә гәләмә алмышдыр; Аллаһ Өз мәләјини ҝөндәрмишди ки, Биламын ешшәјини инсан кими дил ачыб данышмаға мәҹбур етсин (Сајлар 22:26—31; 2 Петер 2:15, 16).

Аллаһын дүшмәнләри дә дахил олмагла, бүтүн мәләкләр мөҹүзәләр едә билирми? Муса Мисир сеһрбазларынын әсаларыны илана чевирәрәк Аллаһын бәзи мөҹүзәләрини тәкрарладыгларынын шаһиди олмушду. Бу кими мөҹүзәләрин архасында јалныз вә јалныз Аллаһын руһани аләмдәки дүшмәнләри дурур (Чыхыш 7:8—12).

Билдијимиз кими, «Әјјуб» китабыны да Аллаһдан илһам алараг гәләмә алан Муса пејғәмбәр олмушдур. Бу китабда Јеһованын бүтүн хидмәтчиләринин нөгсансызлығыны јаландан шүбһә алтына алан Аллаһын баш дүшмәни Шејтан һаггында даһа чох мәлумат верилир (Әјјуб 1:6—11; 2:4, 5). Гәдим исраиллиләр Еден бағында иландан истифадә едәрәк ону данышдыранын вә Һәвваны алдадараг Аллаһ гаршысында нөгсансызлығыны мәһв едәнин Шејтан олдуғу гәнаәтинә ҝәлә биләрдиләрми? Ҝөрүнүр, бәли.

Иланын архасында дуран гүввә Шејтан идими? Сонралар Иса Шејтаны ‘јаланчы вә јаланын атасы’ адландырмышды (Јәһја 8:44). Белә бир нәтиҹәјә ҝәлмәк мәнтигә ујғун дејилми ки, ән биринҹи јаланын мүәллифи дә мәһз «јаланын атасыдыр»? Илк јаланы Һәвваја сөјләјән дә илан олмушду. Аллаһын гадаған олунмуш ағаҹын мејвәсиндән јемәјин өлүмлә нәтиҹәләнәҹәјинә даир вердији хәбәрдарлыға зидд олараг Шејтан деди: «Әсла өлмәзсиниз» (Јарадылыш 3:4). Ајдындыр ки, иланын архасында дуранын Шејтан олдуғуну Иса чох ҝөзәл билирди. Исанын һәвари Јәһјаја вердији вәһјдә Шејтан «гәдим илан» адландырылмагла һәр шејә ајдынлыг ҝәтирилир (Вәһј 1:1; 12:9).

Гүдрәтли руһани варлығын иланы данышмаға мәҹбур едәрәк ондан истифадә етмәсинә инанмаг мәнтигидирми? Руһани варлыглардан гат-гат зәиф олан инсанлар белә филмләрдә, театрларда вә шоуларда валеһедиҹи вә инандырыҹы хүсуси еффектләр јарада билирләр.

Данылмаз сүбут

Мәҝәр разы дејилсинизми ки, «Јарадылыш» китабындакы мәлумата даир шүбһәләр кифајәт гәдәр әсаслы дејил? Әслиндә һадисәнин һәгигәтән дә тарихи олдуғуна инанмаға тутарлы сәбәбләр вар.

Мәсәлән, Иса Мәсиһ ‘садиг вә һәгиги шаһид’ адланыр (Вәһј 3:14). Камил инсан кими, о нә јалан данышыб, нә дә һәгигәти тәһриф едиб. Үстәлик, о өјрәдирди ки, јер үзүнә ҝәлмәздән чох-чох әввәл ҝөјдә мөвҹуд олуб; һәгигәтән дә, о, «дүнја јаранмаздан әввәл» Атасы Јеһованын јанында јашамышдыр (Јәһја 17:5). Бундан белә гәнаәтә ҝәлмәк олар ки, јер үзүндә һәјат јаранмаздан әввәл Иса мөвҹуд олмушдур. Бундан да ҝүҹлү шаһидлик ола биләрми?

Иса Адәмлә Һәвва һаггында реал инсанлар кими данышырды. О, Јеһова Аллаһын бирарвадлылыг барәдә тәләбини изаһ едәркән онларын никаһына истинад етмишди (Матта 19:3—6). Әҝәр онлар һеч вахт мөвҹуд олмајыбларса вә һаггында данышылан бағ әфсанәдирсә, онда елә чыхыр, ја Исаны алдадыблар, ја да о, јаланчы иди. Бу еһтималлардан һеч бири һәгигәтә ујғун дејил! Бағда баш верән бу һадисәләри Иса ҝөјдән мүшаһидә едирди. Бундан инандырыҹы сүбут ола биләрми?

Әслиндә «Јарадылыш» китабында јазыланлары шүбһә алтына алмаг Иса пејғәмбәрә иманы сарсыдыр. Бу ҹүр имансызлыг Мүгәддәс Китабын әсас мөвзусуну вә ән руһландырыҹы вәдини баша дүшмәјә мане олур. Ҝәлин ҝөрәк, неҹә.

[Һашијәләр]