ФӘСИЛ 3

Даһа чох сәрбәстлији неҹә әлдә едә биләрәм?

«Каш валидејнләрим мәнә бир аз да сәрбәстлик верәјдиләр» Сара, 18 јаш

«Валидејнләримдән сорушанда ки, нијә достларымла һараса ҝетмәк истәјәндә мәнә етибар етмирләр, адәтән, онлар белә ҹаваб верирләр: “Биз сәнә јох, достларына етибар етмирик”» Кристин, 18 јаш

ОЛА БИЛСИН, Сара вә Кристин кими, сән дә даһа чох сәрбәстлик истәјирсән. Буна наил олмаг үчүн валидејнләринин етибарыны газанмалысан. Лакин етибар пул кими бир шејдир. Ону газанмаг чәтин, итирмәк исә асандыр. Нә гәдәр газансан да, һеч вахт бәс етмир. 16 јашлы Илјана белә дејир: «Нә вахт бир јерә ҝетмәк истәсәм, валидејнләрим мәни суал атәшинә тутурлар: һара ҝедирсән, киминлә ҝедирсән, нә вахт гајыдаҹагсан. Баша дүшүрәм, онлар мәним валидејнләримдир, амма бу ҹүр суаллар мәни гыҹыгландырыр!»

Валидејнләринин етибарыны газанмаг вә даһа чох сәрбәстлик әлдә етмәк үчүн нә едә биләрсән? Бу суала ҹаваб вермәмишдән өнҹә, ҝәл ҝөрәк, нәјә ҝөрә валидејн вә ушаг арасында етибар мәсәләси бу гәдәр һәссас мәсәләдир.

Кечид дөврүнүн чәтинликләри

Мүгәддәс Китабда дејилир ки, киши өз ата-анасыны тәрк едәҹәк (Јарадылыш 2:24). Буну ејнилә гадынлара да аид етмәк олар. Јенијетмәлик дөврү һәм гызлары, һәм дә оғланлары јеткинлијә — ата оҹағындан ајрылмаға вә өз аиләләрини гурмаға һазырлајырa.

Анҹаг бу о демәк дејил ки, мүәјјән јаш һәддинә чатдыгдан сонра сән автоматик олараг јеткин инсан олаҹагсан. Јеткинлик отагдан-отаға кечмәјә јох, пилләкәнлә галхмаға бәнзәјир. Тәбии ки, нә гәдәр пиллә галхдығына даир валидејнләринлә аранда фикир ајрылығы ола биләр. Дост сечиминдә она етибар олунмадығыны дүшүнән Марија дејир: «Мәним артыг 20 јашым вар, амма бу проблем һәлә дә давам едир. Валидејнләрим дүшүнүр ки, һәр һансы тәһлүкәли вәзијјәт јаранарса, мән онун өһдәсиндән ҝәлә билмәрәм. Лакин онлара артыг белә вәзијјәтләрдән дәфәләрлә баш чыхардығымы десәм дә, бунун һеч бир хејри јохдур».

Маријанын сөзләриндән ҝөрүндүјү кими, валидејнләрлә ушаглар арасында етибар мәсәләси бөјүк ҝәрҝинлијә ҝәтириб чыхара биләр. Сәнин аиләндә дә вәзијјәт беләдирми? Әҝәр беләдирсә, онда валидејнләринин сәнә даһа чох етибар етмәси үчүн нә едә биләрсән? Бәс әҝәр дүшүнҹәсиз бир һәрәкәт уҹбатындан онларын етибарыны итирмисәнсә, ону јенидән неҹә газана биләрсән?

Етибарлы олдуғуну сүбут ет

Һәвари Павел биринҹи әсрдәки мәсиһчиләрә јазмышды: «Даима... өзүнүзү сынајын» (2 Коринфлиләрә 13:5). Дүздүр, о, бу сөзләри бирбаша јенијетмәләрә үнванламамышды, анҹаг бу принсип онлара да аиддир. Валидејнләринин сәнә сәрбәстлик вермәси чох вахт сәнин нә дәрәҹәдә етибаралајиг олдуғуну сүбут етмәјиндән асылыдыр. Бу о демәк дејил ки, сән камил олмалысан. Ахы һамы сәһвә јол верир (Ваиз 7:20). Беләликлә, һәрәкәтләрини ҝөтүр-гој ет вә ҝөр онлар валидејнләринин сәнә етибар етмәмәсинә әсас верирми.

Мәсәлән, һәвари Павел јазмышды: «Һәр саһәдә дүрүст олмаг истәјирик» (Ибраниләрә 13:18). Өзүндән соруш: «Валидејнләрим мәндән һарада вә нә илә мәшғул олдуғуму сорушанда онлара нә дәрәҹәдә дүрүст ҹаваб верирәм?» Бу саһәдә ҹидди дүзәлишләр етмәли олмуш бир нечә ҝәнҹин сөзләринә диггәт јетирәк. Онларын дедикләрини охудугдан сонра ашағыда ҝәтирилән суаллара ҹаваб вер.

Лори: «Мәним бир оғландан хошум ҝәлирди вә онунла ҝизлиҹә Интернетдә јазышырдым. Валидејнләрим хәбәр тутанда буна сон гојмағымы тәләб етдиләр. Сөз вердим ки, бир даһа белә шеј олмајаҹаг, амма сөзүмүн үстүндә дурмадым. Бу һал дүз бир ил давам етди; мән оғланла јазышырдым, чох кечмәмиш үстү ачылырды, валидејнләримдән үзр истәјиб сөз верирдим ки, бир дә еләмијәҹәм, амма јенә дә едирдим. Ахырда иш о јерә ҝәлиб чатды ки, валидејнләримин мәнә олан-галан етибары да өлдү!»

Сәнҹә, Лори нәјә ҝөрә валидејнләринин етибарыны итирди? ․․․․․

Сән Лоринин валидејнләринин јериндә олсајдын, неҹә давранардын вә нәјә ҝөрә? ․․․․․

Валидејнләри илә илк сөһбәтдән сонра Лори неҹә давранса даһа јахшы оларды? ․․․․․

Ајтән: «Валидејнләрим оғлан мәсәләсиндә мәнә етибар етмирдиләр, инди бунун сәбәбини баша дүшүрәм. Мән ики јаш өзүмдән бөјүк олан ики оғланын һиссләри илә ојнајырдым. Онларла саатларла телефонда данышыр, достларла бир јерә топлашанда исә, демәк олар ки, тәкҹә онларла үнсијјәт едирдим. Буна ҝөрә дә, валидејнләрим телефонуму бир ајлыг әлимдән алдылар вә һәмин оғланларын олдуғу јерләрә ајаг басмағы гадаған етдиләр».

Сән Ајтәнин валидејнләринин јериндә олсајдын, неҹә давранардын вә нәјә ҝөрә? ․․․․․

Демәк олармы ки, Ајтәнин валидејнләринин гојдуғу мәһдудијјәтләр әсассыз иди? Әҝәр беләдирсә, нә үчүн? ․․․․․

Валидејнләринин етибарыны јенидән газанмаг үчүн Ајтән нә етмәли иди? ․․․․․

Етибары јенидән неҹә газанмалы?

Сән дә бу ҝәнҹләр кими өз давранышынла валидејнләринин етибарыны итирмисәнсә, үмидини үзмә. Чүнки онларын етибарыны јенидән газана биләрсән. Бәс неҹә?

Әҝәр мәсулијјәтли инсан олдуғуну сүбут етсән, тәбии ки, валидејнләрин дә сәнә етибар едәҹәк вә даһа чох сәрбәстлик верәҹәкләр. Анет буна өз тәҹрүбәсиндән әмин олуб. О дејир: «Ушаг оланда сәнә етибар етмәләринин нә дәрәҹәдә ваҹиб олдуғуну бир о гәдәр гијмәтләндирмирсән. Анҹаг инди мән даһа чох мәсулијјәт һисс едирәм вә дәрк едирәм ки, валидејнләримин етибарыны итирмәмәк үчүн һәрәкәтләримә фикир вермәлијәм». Бундан нә өјрәнә биләрик? Валидејнләринин сәнә етибар етмәдикләриндән ҝилејләнмәкдәнсә, чалыш, етибаралајиг олдуғуну һәрәкәтләринлә сүбут ет. Онда даһа чох сәрбәстлик әлдә едә биләрсән.

Мәсәлән, ашағыда садаланан саһәләрдә сәнә етибар етмәк олармы? Үзәриндә чалышмалы олдуғун саһәләрин јанында ✔ ишарәси гој.

□ Евә вахтында ҝәлмәк

□ Вердијин сөзүн үстүндә дурмаг

□ Дәгиг олмаг

□ Пулу дүзҝүн хәрҹләмәк

□ Тапшырылан иши ҝөрмәк

□ Сәһәрләр өз хошунла дурмаг

□ Отағыны сәлигәли сахламаг

□ Дүзүнү данышмаг

□ Телефона вә ја компүтерә аз вахт сәрф етмәк

□ Сәһвләрини бојнуна алыб үзр истәмәк

□ Диҝәр ․․․․․

Нијә дә гаршына гејд етдијин саһәләрдә етибар газанмаг мәгсәдини гојмајасан? Мүгәддәс Китабын нөвбәти мәсләһәтләринә әмәл ет: «Әввәлки давраныш тәрзинизә хас олан... көһнә шәхсијјәти әјниниздән [чыхарын]» (Ефеслиләрә 4:22). «Гој “бәлиниз” бәли... олсун» (Јагуб 5:12). «Һәр кәс јахынына һәгигәти сөјләсин» (Ефеслиләрә 4:25). «[Һәр шејдә] валидејнләринизин сөзүнә гулаг асын» (Колослулара 3:20). Вахт кечдикҹә инкишафыны һамы, о ҹүмләдән валидејнләрин дә ајдын ҝөрәҹәк (1 Тимотејә 4:15).

Бәс әҝәр бүтүн сәјләринә бахмајараг, валидејнләринин сәнә лајиг олдуғун азадлығы вермәдикләрини дүшүнүрсәнсә, онда неҹә? Бәлкә, бу барәдә онларла данышасан. Данышаркән шикајәтләнмәк әвәзинә, онларын етибарыны газанмаг үчүн нә етмәли олдуғуну һөрмәтҹил тәрздә соруш. Бу саһәдә гаршына һансы мәгсәдләри гојдуғуну валидејнләринә ачыгҹа билдир.

Валидејнләринин о дәгигә ҝүзәштә ҝедәҹәкләрини ҝөзләмә. Шүбһәсиз ки, онлар вердијин сөзүн үстүндә дураҹағына әмин олмаг истәјәҹәкләр. Бу имкандан истифадә едәрәк етибаралајиг инсан олдуғуну сүбут ет. Вахт кечдикҹә валидејнләрин сәнә даһа чох етибар едәҹәк вә сәрбәстлик верәҹәкләр. Јухарыда сөзләри ҝәтирилән Ајтәнлә дә белә олмушдур. О дејир: «Етибары газанмаг даһа чәтиндир, нәинки итирмәк. Инди мәнә даһа чох етибар едирләр вә мән буна чох севинирәм!»

ӘЛАВӘ МӘЛУМАТЫ 2-ҸИ ҸИЛДИН 22-ҸИ ФӘСИЛИНДӘН ОХУ

[Һашијә]

АЧАР АЈӘ

“Азадлығыныздан пис әмәлләр үчүн пәрдә кими истифадә етмәјин” 1 Петер 2:16

МӘСЛӘҺӘТ

Бөјүк гардашына вә ја баҹына даһа чох сәрбәстлик верилдијини дүшүнмәкдәнсә, инди сәнә ушаг јашларына нисбәтән даһа чох сәрбәстлик верилдијинә диггәт јетир.

БИЛИРСӘН... ?

Һәдсиз сәрбәстлик вермәк валидејнләрин мәһәббәтинин јох, мәсулијјәтләринә башдансовду јанашмаларынын ҝөстәриҹисидир.

ҺӘРӘКӘТ ПЛАНЫ!

Нөвбәти саһәләрдә даһа етибарлы олмалыјам: ․․․․․

Валидејнләримин етибарыны итирсәм, онда мән ․․․․․

Бу мөвзу барәдә валидејнләримә вермәк истәдијим суаллар: ․․․․․

НЕҸӘ ДҮШҮНҮРСӘН?

● Валидејнләринин етибарыны газанмаг үчүн дәридән-габыгдан чыхмағына бахмајараг, нәјә ҝөрә онлар сәнә даһа чох сәрбәстлик вермәјин тез олдуғуну дүшүнә биләрләр?

● Валидејнләринлә үмуми дил тапмағын даһа чох сәрбәстлик әлдә етмәјинә неҹә мүсбәт тәсир ҝөстәрә биләр?

[24–ҹү сәһифәдәки јазы]

“Проблемләрими вә нараһатчылыгларымы валидејнләримлә ачыгҹа бөлүшүрәм. Мәнҹә, бу, онларын мәнә етибар етмәләрини асанлашдырыр” Диана

[23–ҹү сәһифәдәки диаграм/шәкил]

Етибаралајиг јеткин бир инсан олмаг үчүн, мәҹази диллә десәк, јенијетмәликдән пиллә-пиллә галхмаг лазымдыр

[Диаграм]

(Диаграма мәтнин өзүндә бахын)

ЈЕТКИНЛИК

ЈЕНИЈЕТМӘЛИК

УШАГЛЫГ

ФӘСИЛ 15

Мәним шәхси һәјатым ола билмәз?

Ашағыда тәсвир олунан вәзијјәтләр јарананда сән ән чох неҹә реаксија верирсән? Ҹавабынын јанында ✔ ишарәси гој.

1. Сән өз отағындасан, гапы өртүлүдүр. Бирдән баҹын вә ја гардашын гапыны дөјмәдән отағына ҝирир.

□ «Проблем дејил. Һәрдән мән өзүм дә белә едирәм».

□ «Мәдәнијјәтин олсун! Бәлкә, палтарымы дәјиширдим?!»

2. Евә ҝирән кими, валидејнләрин сәни суал атәшинә тутурлар. «Һара ҝетмишдин? Киминлә ҝетмишдин? Нә ишлә мәшғул идин?»

□ «Проблем јохдур. Онсуз да һәмишә һәр шеји онлара дејирәм»

□ «Ишә дүшдүк дә! Онлар мәнә һеч етибар етмир!»

ЧОХ ҜҮМАН КИ, балаҹа оланда шәхси һәјат мәсәләси сәнин үчүн елә дә бөјүк проблем дејилди. Баҹы вә ја гардашын гачараг отағына ҝәләндә севинәрдин, чүнки бирликдә ојнајардыныз. Валидејнләрин нә исә сорушанда дәрһал ҹаваб верәрдин. Демәк олар ки, һәјатын ачыг китаб кими иди. Анҹаг инди сән ону бағламаг истәјирсән. 14 јашлы Корај дејир: «Өзүмлә бағлы нәјисә ҝизләдәндә чох хошума ҝәлир». Ҝәл ики саһәјә нәзәр салаг ҝөрәк, нәјә ҝөрә инсанлар шәхси һәјатларынын олмасыны истәјирләр.

Тәк галмаг истәјәндә

Тәклијә чәкилмәк истәмәјинин бир нечә сәбәби ола биләр. Ола билсин ки, бир аз динҹини алмаг истәјирсән (Марк 6:31). Јахуд да Исанын «отағына ҝир вә гапыны бағлајыб ҝөзәҝөрүнмәз Атана дуа ет» мәсләһәтинә ујғун олараг тәкликдә дуа етмәк истәјирсән (Матта 6:6; Марк 1:35). Анҹаг, ола билсин, сән отағына ҝириб гапыны бағлајанда дуа етмәјин һеч валидејнләринин ағлына ҝәлмәсин. Баҹы-гардашларын исә нә вахт тәк галмаг истәдијини баша дүшмәјә биләрләр.

Нә едә биләрсән? Отағыны дөјүш мејданына чевирмәкдәнсә, ашағыдакылары һәјата кечир:

● Өзүнә вахт ајырмаг истәјәндә баҹы-гардашларын сәни нараһат етмәсинләр дејә бир нечә практики гајдалар тәсис ет. Әҝәр лазымдырса, валидејнләриндән көмәк истәјә биләрсәнa.

● Валидејнләрини баша дүшмәјә чалыш. Ҝөр 16 јашлы Ребека нә дејир: «Валидејнләрим вахташыры мәни јохлајырлар. Дүзүнү десәм, мән валидејн олсам, ушагларымы һеч бир дәгигә дә ҝөздән гојмарам, хүсусилә дә ҝәнҹләрин үзләшдији буҝүнкү вәзијјәти ҝөрдүјүм һалда!» Ребека кими, сән дә валидејнләринин нараһатчылыгларыны баша дүшүрсәнми? (Сүлејманын мәсәлләри 19:11)

● Дүрүст олараг өзүндән соруш: «Мән валидејнләримә отағыма ҝириб гапыны бағлајараг ичәридә нә исә сәһв бир ишлә мәшғул олдуғумдан шүбһәләнмәләринә әсас верирәм? Һәр шеји ҝизләтмәјә чалышдығым үчүн онлар мәни ҝүдмәк мәҹбуријјәтиндә галмырлар ки?» Әҝәр бу суаллара «јох» ҹавабыны вердијин һалда валидејнләрин һәлә дә сәнә етибар етмирләрсә, онда һөрмәтҹил вә мүлајим шәкилдә өзүнү неҹә һисс етдијини онлара изаһ ет. Диггәтлә гулаг ас вә онларын нараһатчылығынын сәбәбини баша дүшмәјә чалыш (Јагуб 1:19).

Достлуг гуранда

Јенијетмәлик дөврүндә аиләндән кәнарда достлуг гурмаг истәји тәбиидир. Һәмчинин валидејнләринин киминлә достлуг етдијини вә нә ишлә мәшғул олдуғуну билмәк истәмәси дә нормалдыр. Лакин бәзән сәнә елә ҝәлә биләр ки, онлар һәддән артыг нараһат олурлар. 16 јашлы Еми дејир: «Мән телефонла данышан вә е-маил јазан заман валидејнләримин һәр 10 дәгигәдән бир башымын үстүнү кәсдирәрәк киминлә данышдығымы вә јазышдығымы сорушмаларыны истәмирәм».

Нә едә биләрсән? Достларын сәнинлә валидејнләрин арасында сәдд олмасын дејә ашағыдакы мәсләһәтләри тәтбиг етмәјә чалыш:

● Киминлә достлуг етдијини ҝизләтмә вә онлары валидејнләринлә таныш ет. Әлбәттә, валидејнләринин сәндән хәбәрсиз достларынын ким олдуғуну өјрәнмәјә чалышмасы сәнин хошуна ҝәлмәјә биләр. Анҹаг әҝәр достларыны онлардан ҝизләтмәјә чалышсан, сәнҹә, онларын башга әлаҹы галаҹаг? Унутма ки, валидејнләрин бирҝә вахт кечирдијин ушаглар барәдә нә гәдәр чох билсәләр, бир о гәдәр дә сәнин дост сечиминдән архајын оларлар.

● Өзүнә гаршы дүрүст ол. Әслиндә нә истәјирсән: шәхси һәјатынын олмасыны, јохса валидејнләриндән нә исә ҝизләтмәји? 22 јашлы Британи дејир: «Аиләнлә бирликдә јашајырсанса вә атанла анан сәнә ҝөрә нараһатдырса, өз-өзүнә фикирләшмәлисән: “Әҝәр пис бир иш ҝөрмүрәмсә, онда нијә ҝизләтмәлијәм?” Јох, әҝәр ҝизләдирсәнсә, демәли, нә исә вар».

Атаҹағын аддымлар

Инди исә ҝәл кечәк әсас мәсәләјә. Ашағыда ҝәтирилән суаллара өз ҹавабларыны јаз:

1-ҹи аддым: проблеми мүәјјән ет. Һансы саһәдә шәхси һәјатынын олмасыны истәрдин?

․․․․․

2-ҹи аддым: валидејнләринин фикирләрини нәзәрә ал. Сәнҹә, онларын нараһатчылыгларынын әсил сәбәби нәдир?

․․․․․

3-ҹү аддым: проблемин һәллини тап. Елә олурму ки, сән истәмәдән проблеми даһа да ҝәрҝинләшдирирсән? Әҝәр олурса, неҹә? Вердијин ҹаваба әсасән, нәји дәјишдирә биләрсән? Бу проблемин һәллиндә валидејнләрин сәнә неҹә көмәк едә биләрләр?

․․․․․

4-ҹү аддым: валидејнләринлә даныш. Шәхси һәјатынла бағлы сөһбәтә неҹә башлаја биләҹәјини јаз.

․․․․․

[Һашијә]

АЧАР АЈӘ

“Вар гүввәнлә чалыш ки, Аллаһын һүзуруна Онун бәјәндији бир адам, һәгигәт сөзүнү дүзҝүн өјрәдән, алныачыг бир ишчи кими чыхасан” 2 Тимотејә 2:15

МӘСЛӘҺӘТ

Валидејнләриндән шәхси һәјатына һөрмәт етмәләрини хаһиш едәндә јахшы олар ки, шикајәтләнмәјәсән, садәҹә һиссләрини бөлүшәсән. Бәс бунларын арасында фәрг нәдәдир? Шикајәтләнәндә диггәти валидејнләринин, сәнин фикринҹә, дүз етмәдикләри шејләрә јөнәлтмиш олурсан. Анҹаг һиссләрини бөлүшсән, бу, сизә диггәтинизи проблемин һәллинә ҹәмләмәјә көмәк едәҹәк.

БИЛИРСӘН... ?

Валидејнләринлә нә гәдәр ачыг олсан, онлар да сәндән бир о гәдәр аз шүбһәләнәрләр.

ҺӘРӘКӘТ ПЛАНЫ!

Валидејнләримин етибарыны газанмаг (вә ја јенидән газанмаг) үчүн мән... ․․․․․

Бу мөвзу илә бағлы валидејнләримә вермәк истәдијим суаллар: ․․․․․

НЕҸӘ ДҮШҮНҮРСӘН?

● Нәјә ҝөрә валидејнләринин сәнин һәјатынла бағлы һәр шеји билмәјә ихтијары вар?

● Валидејнләринлә үнсијјәт гурмаг баҹарығы башгалары илә дә дил тапмагда сәнә неҹә көмәк едә биләр?

[108–ҹи сәһифәдәки јазы]

“Валидејнләримиз башымыза бир иш ҝәлмәсини истәмирләр. Бунунла белә һәрдән бизә елә ҝәлә биләр ки, онлар шәхси һәјатымыза гарышырлар. Бу исә һеч кимин хошуна ҝәлмир. Анҹаг дүзүнү десәм, мән өзүм валидејн олсам, мән дә ејни шеји едәрдим” Алина

[109 сәһифәдәки шәкил]

Етибар әмәкһаггы кимидир — ону газанмаг лазымдыр