Ndoñi i mamélél ma kaat

1 MATIÑ MA BIBEL

Matiñ ma Djob ma yé hikuu hi mambén mé. Matiñ mana ma yé maliga ma ma nset bé di nléba ikété Bibel. Ma nhôla bés i yi mahoñol ma Djob, ni i yom a nôgda. Matiñ ma nhôla bés i yoñ makidik malam i niñ yés, ni i boñ mam ma téé sép. Ma nlôôha bane bés nseñ inyu mam mambén ma Djob ma nti bé biniigana bi tôbôtôbô.

▸ Pes 1, liben 8

2 MANÔGLA

Ba nkal le di yé manôgla ipañ Yéhôva ngéda di yé bebee i boñ mam a nkal bés le di boñ. Yéhôva a ngwés le gwéha di gwé inyu yé yon i tinde bés i nôgôl nye. (1 Yôhanes 5:3) Ibale di ngwés Nyambe, ndi di bôdlak nye ñem, di ga noñ maéba mé ikété manjel més momasôna. Di ga nôgôl nye to ibale hala a nlédél bés. Kinje loñge jam inyu yés le di nôgôl Yéhôva, inyule a niiga bés lelaa di nla bana niñ lam i len ini, a mbôn ki bés le di ga bana ngandak bisai dilo di nlo.​—Yésaya 48:17.

▸ Pes 1, liben 10

3 KUNDE I POHOL

Yéhôva a bi ti hiki wada wés kunde i pohol, tole ngap i yoñ makidik. A hek bé bés kiki mashin. (Ndiimba Mbén 30:19; Yôsua 24:15) Di nla gwélél kunde yés inyu yoñ makidik malam. Ndi ibale di nyoñ bé yihe, di yé le di yoñ makidik mabe. I bana kunde i pohol i nkobla le di nlama kit bésbomede ibale di ga téñbe i gwés Yéhôva, ni unda le di ngwés toi nye.

▸ Pes 1, liben 12

4 MATIÑ MA YÉHÔVA INYU LOÑGE NI BÉBA

Yéhôva a bi ti bés matiñ inyu loñge ni béba, tole matiñ ma ma ñéga bihiumul gwés ni maboñok més. Bibel yon i niiga bés matiñ ma, i nla yak hôla bés i lémés niñ yés. (Bingéngén 6:16-19; 1 Korintô 6:9-11) Matiñ ma, ma nhôla bés i yi kii i yé loñge tole béba i mis ma Djob. Ma nhôla ki bés i yi lelaa di nla unda bôt gwéha, lelaa di nla yoñ makidik malam, ni lelaa di nla unda bôt bape loñgeñem. Tolakii matiñ ma nkoñ isi ma nke ndik ni bisu i bep, matiñ ma Yéhôva mo ma nhéñha bé. (Ndiimba mbén 32:4-6; Malaki 3:6) Ibale di noñ matiñ ma, hala a’ boñ le di keñgle njôghe di bak le di kôs i pes minsôn ni i pes mahoñol.

▸ Pes 1, liben 17

5 KIÑÑEM

Kiññem yés i yé mut wés kété nu a nkal bés le lini jam li yé lilam tole li yé libe. Yéhôva a bi ti hiki wada wés kiññem. (Rôma 2:14, 15) Inyu boñ le i sal loñge, di nlama niiga yo ni matiñ ma Yéhôva. Ha nyen kiññem yés i nla hôla bés i yoñ makidik ma ma nlémél Djob. (1 Pétrô 3:16) Kiññem yés i nla béhe bés ngeñ di nsômbôl yoñ makidik mabe, tole i nla kéés bés mbus di mal boñ bijôñ bi mam. Kiññem yés i nla tuyi, ndi ni mahôla ma Yéhôva, di nla ki hôl yo. Loñge kiññem i mboñ le di bana ñem nwee, ni le di bana ét nyuu.

▸ Pes 2, liben 3

6 WOÑI NYAMBE

I kon Djob woñi i nkobla le, di nlôôha gwés nye, ni ti nye lipém i nya i yé le, di ngwés bé boñ yom yo ki yo i ga hindha nye ñem. Woñi Djob u nhôla bés i boñ loñge ni i keñgle béba. (Tjémbi 111:10) Won u ntinde yak bés i tibil nok hiki jam Yéhôva a nkal bés. U nhôla ki bés i yônôs mimbônga di bi bôñôl nye, inyule di nti nye lipém kiyaga. Woñi Djob u ntihba yak mahoñol més, ni makidik di nyoñ hiki kel, u tindge bés i tôñ bape.

▸ Pes 2, liben 9

7 I TAM BÉBA

Ba nkal le mut a ntam béba yé (i hiel ñem i Kaat Nyambe) ngéda a nlôôha nok ndutu inyule a mboñ béba. I bet ba ngwés Djob ba yé ba lôôha nok ndutu ngéda ba nôgda le ba mboñ ngim jam i nkiha bé ni matéak mé. Ibale i mpam le di mboñ béba, di nlama soohe Yéhôva le a nwéhél bés ni njel sesema i Yésu. (Matéô 26:28; 1 Yôhanes 2:1, 2) Ngéda di ntam toi béba yés, ndi di nwas béba i, di nla bana bôdôl i ngui le Yéhôva a ga nwéhél bés mam mabe di bi boñ behee. (Tjémbi 103:10-14; 1 Yôhanes 1:9; 3:19-22) Di nlama ôt biniigana inyu boñ le di kwo ha bañ mu minlélém mi mahôha, di héñha mahoñol mabe momasôna di bak di gwé, di bôdôl niñ inoñnaga ni matéak ma Yéhôva.

▸ Pes 2, liben 18

8 I PÉMÉS MUT I NTÔÑ

Ngéda mut a mboñ béba keñi, ndi a tjél tam béba yé, to noñ matiñ ma Yéhôva, a’ la ha bé yén i ntôñ. Kiki a ngi kenek ni bisu i bôk mambén ma Djob, ba nlama pémés nye i ntôñ. Ngéda ba mpémés mut i ntôñ, di nlama ha bé bana maada ni mut nu, to pôdôs nye. (1 Korintô 5:11; 2 Yôhanes 9-11) Bitelbene bini gwon bi mboñ le, jôl li Yéhôva, ni likoda jé bi bana bañ maada mo ki mo ni mut nu a ñunda le a nai ni bôk mbén i Yéhôva. (1 Korintô 5:6) Bitelbene bi le i pémés mut i ntôñ, bi yé yak bikodlene bi bi nla hôla mboñbéba i tehe le a nlama waa boñ béba inyu témb yak Yéhôva.​—Lukas 15:17.

▸ Pes 3, liben 19

9 MABÉHNA, BINIIGANA, NI MAÉBA

Yéhôva a ngwés bés, a gwé ki ngôñ i hôla bés. Inyu hala nyen a nti bés mabéhna, biniigana, ni maéba, a égga ki bés ni njel Bibel, lôñni bagwélél bé. Di gwé toi ngôñ ni mahôla ma, inyule di yé bikwéha bi bôt. (Yérémia 17:9) Ngéda di nôgôl i bet Yéhôva a ngwélél inyu éga bés, di ñéba le di nti nye lipém, ni le di gwé ngôñ i nôgôl nye.​​—Lôk Héber 13:7.

▸ Pes 4, liben 2

10 NGÔK NI SUHULNYUU

Kiki di yé bikwéha bi bôt, hala a yé jam li ntomb inyu yés i tôñ ndigi ni bésbomede, ni i ba ngôk. Ndi Yéhôva a ngwés le di ba suhulnyuu. I yé i pam le di nigil suhulnyuu ngéda di nhégha bésbomede ni Yéhôva, ni i nôgda toi le di nlôôha ba disii. (Hiôb 38:1-4) Njel ipe inyu nigil suhulnyuu i yé le, di nigil i tôñ bôt bape, ni i yéñ loñge yap, iloole di tôñ ndigi ni bésbomede. Ngôk u mbéna tinde mut i hoñol le, a nloo bôt bobasôna. Mut suhulnyuu a ntehe libak jé kiki li yé toi, hala wee a ntehe bilem gwé bilam nlélém ngéda, a tehge ki bilem gwé bibe. A nkon bé woñi i neebe le a nhôs, i bat nwéhél, ni i neebe biyi bi bôt bape ni maéba map. Ñ, mut suhulnyuu a mbôdôl Yéhôva ñem inyu mam a mboñ, a nwahak ki le nyen a éga nye.​​—1 Pétrô 5:5.

▸ Pes 4, liben 4

11 ÉNÉL

Énél i yé kunde mut a gwé i ti oda, ni i yoñ makidik. Yéhôva nyen a kéhi ngii mam momasôna i ngii ni isi. Kiki a bi hek mam momasôna, a yé Bayemlikok ikété ngiinda yosôna. A ngwélél kunde yé inyu loñge i bôt bape. Yéhôva a bi ti ngim bôt kunde i tôñ bés. Kiki hihéga, bagwal bés, mimañ mi likoda jés, ni bangomin ba ba ñénél bés; Yéhôva a gwé ngôñ le di nôgôl bo. (Rôma 13:1-5; 1 Timôtéô 5:17) Ndi ngéda mambén ma bôt ba binam ma nkolba mambén ma Djob, di ntehe nseñ i nôgôl Djob iloo bôt ba binam. (Minson mi baôma 5:29) Ngéda di nôgôl bôt Yéhôva a ntéé i ngii yés, di ñunda Yéhôva le di nit makidik mé.

▸ Pes 4, liben 7

12 MIMAÑ MI LIKODA

Yéhôva a ngwélél mimañ, mi mi yé minhôôlak mi lôk kéé, inyu yoñ ndun ni likoda. (Ndiimba Mbén 1:13; Minson mi baôma 20:28) Bilôk bikéé bi, bi nhôla bés i tééda maada malam ni Yéhôva, ni i bégés nye ikété oda ni nsañ. (1 Korintô 14:33, 40) Inyu boñ le mbuu mpubi u téé bôt mimañ, i nsômbla ndugi le ba bana bilem bi mbéda mimañ inoñnaga ni Bibel. (1 Timôtéô 3:1-7; Titô 1:5-9; 1 Pétrô 5:2, 3) Di nit ntôñ Djob, di bôdlak ki wo ñem, jon di nsuhus bésbomede i si mimañ.​—Tjémbi 138:6; Lôk Héber 13:17.

▸ Pes 4, liben 8

13 ISAÑ MBAI

Yéhôva a bi ti bagwal mbegee i tééda bon bap ni bôt ba ndap yap. Ndi, Bibel i nkal le munlôm nyen a yé ño u ndap lihaa. Ibale isañ mbai a ta bé, nyañ mbai nyen a nyila ño u ndap lihaa. Ngéda mut a yé ño u ndap lihaa, nyen a nlama ti lihaa jé bijek, mambot, ni homa liyééne. I nlôôha ba nseñ inyu isañ mbai le nyen a bôgôk inyu hôla lihaa jé i bégés Yéhôva. Kiki hihéga, a mboñ biliya le ba tôl bañ makoda, le ba pam i likalô, ni le ba nigil Bibel ntôñ. Nyen a gwé buk i nsôk ngéda makidik ma nlama yôña inyu ngim jam. A noode kôna Yésu hiki ngéda, mu kii a ñunda bôt bé loñgeñem, a nogok bo, a keñglege ki lem i énél bo ni mbanda, tole ni ñem be. Hala a nlona nsañ ikété ndap lihaa, a boñok ki le bôt bobasôna ba kon bañ woñi, ni le maada map ni Yéhôva ma kônde lama.

▸ Pes 4, liben 12

14 JUU LI BAKENA NTÔÑ

Juu li bakena ntôñ li yé man juu u minhook mi bilôk bikéé bi bôlôm, mi Djob a ngwélél inyu éga litén jé hana isi. I hiai bisu, Yéhôva a gwélél juu li bakena ntôñ inyu éga likoda jé mu bibégés gwap, ni i nson wap likalô. (Minson mi baôma 15:2) I len ini, man juu u bilôk bikéé, u u nsal kiki Juu li bakena ntôñ won u ñéga bagwélél ba Djob, u sôñôk ki bo i pes mbuu. Bilôk bikéé bi, bi ngwélél Bañga i Djob inyu yoñ makidik, bi mbéna ki bat mahôla ma mbuu mpubi. Bon Yésu a sébél le “nkol u maliga ni u pék.”​—Matéô 24:45-47.

▸ Pes 4, liben 15

15 I HÔ ÑO

I yé i pam ngim mangéda ikété likoda le, sita yada yon i yônôs nson mankéé nu munlôm a lamga boñ. Ha ngéda i, a ñunda le a ndiihe bitelbene bi Yéhôva, ibale a nhô ño wé. Ndi a nlama ki hô ño wé mangéda mape. Kiki hihéga, sita i nla hô ño ngéda i ntégbaha yigil Bibel i bisu bi nlô wé, tole i bisu bi nsôblege mankéé nu munlôm numpe.​​—1 Korintô 11:11-15.

▸ Pes 4, liben 17

16 I TJÉL YOÑ NGABA NI MAM MA NKOÑ ISI

Di ñunda le di nyén haa ni nkoñ isi ngéda di ntjél yoñ ngaba ni mam ma m’bô. (Yôhanes 17:16) Bagwélél ba Yéhôva ba nit Ane yé. Di nyoñ bé ngaba ni mam ma nkoñ isi inyule di noñ ndémbél i Yésu.

Yéhôva a bi ti bés oda le di ‘suhus bésbomede i si baane, ni i si bôt ba gwé kunde i ane.’ (Titô 3:1, 2; Rôma 13:1-7) Mbén Djob i nkal ki bés le di ba bañ bôt ba manola. Jon kiññem i kristen i nsôña nye i ke i gwét. I nla pam le kristen i neebe boñ bôlô i loñ, i i gwé bé maada ni bôlô sônda, ndi i nlama badba ibale kiññem yé i nti nye kunde i boñ bôlô i.

Di mbégés Yéhôva inyule a yé Nhek wés. To hala kii di nti libadô li nyuñg li loñ lipém, di nlama bé yéga jo, to tôp hiémbi hi loñ. (Yésaya 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Korintô 10:14) Jam lipe li yé le, bagwélél ba Yéhôva ba nyoñ makidik ni bomede le ba nlama bé pohol baane. Di ntjél boñ hala inyule di bi mal pohol i nit Ane Djob.​—Matéô 22:21; Yôhanes 15:19; 18:36.

▸ Pes 5, liben 2

17 MBUU U NKOÑ ISI

Nkoñ isi u nhôñôs mahoñol mabe ma Satan. Mahoñol ma, ma ntôl i len ini ipôla bôt ba ba ngwés bé Yéhôva, ba ba nkôna bé ki to nye, ni ba ba nyan matiñ mé. (1 Yôhanes 5:19) Mahoñol ma ni maboñok ma, mon ma yé mbuu u nkoñ isi. (Efésô 2:2) Bagwélél ba Yéhôva ba ntibil yi le mbuu u, u nyémbél bé bo. (Efésô 6:10-18) Jon, di ngwés manjel ma Yéhôva, di salak ki ni ngui inyu bana nlélém litehge li mam kiki nye.

▸ Pes 5, liben 7

18 I TJAÑGBENE MALIGA

Bibuk bini Ie “i tjañgbene maliga” i nkobla le, i kolba maliga ma Bibel. Batjañgbene maliga ba nkolba Yéhôva, ba kolbaga yak Yésu nu Djob a bi tep kiki Kiñe i Ane yé, ba tindge yak bôt bape i nigle bo. (Rôma 1:25) Ba gwé ngôñ le bagwélél ba Yéhôva ba bôdôl bana pééna mu miñem nwap. Bikristen bihogi i hiai bisu bi bi yila batjañgbene maliga, yak i len ini batjañgbene maliga ba yé. (2 Tésalônika 2:3) Bôt ba tiñi i gwés Yéhôva ba gwé bé maada mo ki mo ni batjañgbene maliga. Di nlama bé nwas le i yéñ yi mam tole ngui i bilôñ bibe bi tinde bés i añ, tole i emble mahoñol ma batjañgbene maliga. Di tiñi ni Yéhôva, di mbégés ki ndik nyetama.

▸ Pes 5, liben 9

19 BIKWAK

I si Mbén Môsi, litén li Israel li bi bat Yéhôva le a nwéhél bibéba gwap. Ba bi lona kiki bikwak, minluñ mi blé, môô, ni binuga i témpel. Ni njel i nyen bon ba Israel ba bé bigda le Yéhôva a nwéhél bibéba gwap, hala wee bi litén jolisôna tole bi mut nyetama. I mbus Yésu a bi ti niñ yé inyu nwéhél bibéba gwés, bisesema bi, bi bé ha bé nseñ. Yésu a bi ti sesema i yôni “ngélé yada inyu yosôna.”​—Lôk Héber 10:1, 4, 10.

▸ Pes 7, Liben 6

20 I DIIHE NIÑ I BINUGA

I si Mbén Môsi, bôt ba bééna kunde i je binuga. Ba bi ti ki bo oda le ba ti binuga kiki sesema. (Lôk Lévi 1:5, 6) Ndi, Yéhôva a bi nwas bé litén jé le li tééñga binuga. (Bingéngén 12:10) Ntiik, Mbén i bééna matiñ ma ma bé sôña i tééñga binuga. Ba bi ti bon ba Israel oda le ba yoñ ndun ni binuga gwap.​—Ndiimba Mbén 22:6, 7.

▸ Pes 7, liben 6

21 DISII DI GWOM IKÉTÉ MATJÉL NI MANJEL MA BIDOKTA INYU KAN BÔT

Disii di gwom ikété matjél. Matjél ma yé nkabak ni môga makeñi ma-na​—ditatam di nkôyôp (globules rouges), ditatam di mpôp (globules blancs), dibamha di maba matjél (plaquettes), ni malép ma plasma (plasma). Ba nla ki kap hiki jôga likeñi mu bipes bipes, bi di ga sébél le disii di gwom ikété matjél.a

Bikristen bi ntjél matjél tole môga mé makeñi mo ma-na. Ndi baa bikristen bi nla neebe matibla ma ma mbat le bi gwélél disii di gwom di nlôl ikété matjél? Bibel i nti bé biniigana bi tôbôtôbô mu jam li. Jon, hiki kristen yon i nlama yoñ makidik mé nyemede, ma lôlak ni kiññem yé i a niiga ni Bibel.

Bikristen bihogi bi ntjél disii di gwom ti tjodisôna. Bi kalak le, Mbén Djob a bi ti Lôk Israel i bé bat le ngéda ba nol nuga, ba nlama kôp matjél mé “isi.”​—Ndiimba Mbén 12:22-24.

Bôt bape ba nyoñ bé minlélém mi makidik. Kiññem yap i nkéñ bé bo i neebe matibla ni disii di gwom ti di nlôl i môga makeñi ma matjél. Ba nhoñol le disii di gwom ti, di ta ha bé yimbne i niñ i hégél i het matjél ma nyôña.

Ngéda u nyoñ makidik inyu disii di gwom ti di nlôl i matjél, badba le:

• Baa me ntibil yi le ibale me ntjél disii di gwom ti di nlôl i matjél, hala a nkobla le me nlama bé ki to yoñ bee bi bi njôs makon, tole bee bi bi nhôla matjél i maba ngéda ma nkahal yoo?

• Lelaa me yé le me la toñle dokta inyuki me ntjél disii di gwom di nlôl i matjél, tole inyuki me neebe i yoñ yada tole jôga mukété?

Manjel bidokta bi ngwélél inyu kan bôt. Bés bikristen, di nti bé matjél, di neebe bé to le ba tééda matjél més ntandaa ngéda ilole ba nkan bés. Ndi bidokta bi gwé manjel mape inyu boñ le mut a nimis bañ matjél mé ngandak. Hiki kristen yon i nlama yoñ makidik inyu yi lelaa b’a gwélél matjél mé ngéda ba nkan nye, lelaa b’a gwélél matjél mé inyu mabéñgba, tole bimbe bee a ga yoñ. I nla pam le ngéda ba ntibil nkokon, ba bak matjél mé inyu ndék ngéda ilole ba ntimbis nye mo.​—Inyu kôs biniigana bipe, béñge Nkum Ntat nu hilo 15 hi sôñ Biôôm, i nwii 2000, mapep 30-31.

Kiki hihéga, ba nla gwélél njel ba nsébél le hémôdilusioñ, hala wee ndék ngéda ilole ba nkan nkokon, ba nhéya ndugi nye ndék matjél, ba bulus mo ni bee bi bi yé malép malép. Mbus, ngéda ba yé i kan nye, tole ndék ngéda mbus makanba, tole ntandaa ngéda mbus, ba ntémb ba ha nye matjél mé.

Bidokta bi ngwélél ki njel ipe, ba nyoñ matjél ma mpam ngéda ba kanak nkokon, ba timbis mo i nyuu yé ni njel kei yada ibabé i tééda mo. I kei i, i ñôt matjél ma ma mpam, i jôwa mo, i baa ki mo, mbus i témb i ôm mo ikété nyuu nkokon.

Hiki dokta i nla gwélél manjel di nsima hana ni ndék maselna. Jon, ilole di neebe to mambe makanba, mabéñgba, ni matibla, hiki kristen i nlama tibil wan lelaa mam ma ga bôña.

Ibale u nlama yoñ matibla ma ma mbat le ba gwélél matjél moñ, badba le:

• Ibale matjél ma mpam me nyuu, ndi ba téé mo le ma kuli ha bañ inyu ngim ngéda, baa me nla ki yoñ matjél ma kiki mem ibabé le kiññem i kéés me, ibabé le ba ‘kôp mo isi’?​—Ndiimba Mbén 12:23, 24.

• Baa kiññem yem i i nyi matiñ ma Bibel i ga kéés bé me ibale ba nyoñ me matjél, ba pôdna bee mukété, ndi ba témb ba ôm me mo?

• Baa me nyi le ibale me ntjél matibla momasôna ma ma ngwélél matjél, wee me ga neebe bé to le ba béñge matjél mem, le ba jôwa mo, tole ba ha me mimbañak mi bikei mi mi mpombe matjél ikété nyuu kiki ñem?

Ilole di nyoñ disii di gwom ti di nlôl matjél, ni matibla ma ma mbat le ba gwélél matjél més, di nlama ndugi soohe Yéhôva le a hôla bés, di boñ yak minyiña inyu yoñ makidik malam. (Yakôbô 1:5, 6) Mbus, di nlama gwélél kiññem yés, i di niiga ni Bibel, inyu yoñ makidik. Di nlama bé bat bôt bape i yom ba bak le ba boñ ibale ba bak bés, di nlama bé to nwas le mut numpe a tinde bés i yoñ ngim makidik.​—Rôma 14:12; Galatia 6:5.

▸ Pes 7, liben 11

22 MAPUBI IKÉTÉ MABOÑOK

I ba mapubi ikété maboñok, i nkobla le maboñok més ni bihiumul gwés bi yé mapubi i mis ma Djob. Mapubi ikété maboñok ma mbéñge mam di nhoñol, ma di mpot, ni ma di mboñ. Yéhôva a mbéhe bés le di kee mintén mi malal ma nyega nwominsôna ngwéé. (Bingéngén 1:10; 3:1) Di nlama kit le di ga noñ mambén ma Yéhôva ilole ngim jam i mpémél bés, i i ntinde bés i boñ béba. Di nlama yemhe Djob hiki ngéda, inyu boñ le a hôla bés i tééda mahoñol més mapubi, di nlama ki yoñ makidik ma ngui i kolba manoodana ma malal ma nyega.​—1 Korintô 6:9, 10, 18; Efésô 5:5.

▸ Pes 8, liben 11

23 I BÔK MATIÑ MA DJOB IBABÉ I WO NYUU, NI NYEGA

Lem i bôk matiñ ibabé i wo nyuu i ntihba bipôdôl tole maboñok ma mut nu a mbôk matiñ ma Djob, ni nu a nwo bé nyuu. Ntén mut u, u ñunda le u ndiihe bé mambén ma Djob. Ngéda mut a gwé lem i bôk matiñ ma Djob ibabé i wo nyuu, juu li bikodlene jon li nlama ti nye mahôla. Ndi nyega i ntihba ngandak mintén mi béba. I nla pam le mut a kôs mahôla ma juu li bikodlene ikété likoda, inoñnaga ni bikeñi bi liboñok jé li nyega, tole ibale a nkôôba bôk matiñ ma Djob ibabé i wo nyuu.​—Galatia 5:19-21; Efésô 4:19; inyu kôhna biniigana bipe, béñge “Mambadga ma basoñgol” i Nkum Ntat nu hilo 15 hi sôñ Njéba, i nwii 2006, ni hop Pulasi.

▸ Pes 9, liben 7; Pes 12, liben 10

24 LEM I BÔBLE GWOM BI MBÔÔ

Yéhôva a bé gwés le malal ma ba ngim njel ipubi inyu babiina i unda gwéha yap wada ni nuu. Jon ngéda mut a mbôble gwom gwé bi mbôô, tole a mbep gwélél gwo inyu nok mane, wee a ngwélél gwom gwé bi mbôô ni nyega. Lem i, i nla ôbôs maada mut a gwé ni Yéhôva. Hala a nla tinde nye i bana mahoñol ma nyega, ni i bana litehge li kôdi inyu malal. (Kôlôsé 3:5) Mut a mboma ndutu i nwas i lem be i, a nlama bé tomb. (Tjémbi 86:5; 1 Yôhanes 3:20) Ibale hala a mpémél we, soohe Yéhôva ni ñem woñ wonsôna, u bat ki nye mahôla. Keñgle mam kiki bo i béñge bititii bi malal, bi bi ga tinde we i bana mahoñol mabe. Kwel ni ngwal woñ wada nu a yé kristen, tole ni liwanda joñ jada li li yé nhôôlak i pes mbuu, a diihege ki mambén ma Yéhôva. (Bingéngén 1:8, 9; 1 Tésalônika 5:14; Titô 2:3-5) U nla ba nkwoog nkaa le Yéhôva Djob a ntehe, a ndiihe ki biliya u mboñ i ke ni bisu i bana bihiumul bilam.​—Tjémbi 51:19; Yésaya 1:18.

▸ Pes 9, liben 9

25 LIBII LI ÑAMB

Libii li ñamb li yé lem i bana iloo sobiina wada. Yéhôva a bi téé le libii li nlama ba ipôla munlôm wada ni muda wada. I nlômbi Israel, Djob a bi nwas le bôt ba bii iloo muda wada, ndi hala a bé jôp bé ikété bitééne gwé i bibôdle. I len ini, Yéhôva a neebe ha bé libii li ñamb ipôla bagwélél bé. Munlôm a nlama ndigi bana nwaa wada, yak muda a nlama bana ndigi nlôm wada.​—Matéô 19:9; 1 Timôtéô 3:2.

▸ Pes 10, liben 12

26 MABOHA NI MBAGLA IKÉTÉ LIBII

Yéhôva a bé sômbôl le nwaa bo nlôm ba yén ntôñ letee ni nyemb i wada wap. (Bibôdle 2:24; Malaki 2:15, 16; Matéô 19:3-6; 1 Korintô 7:39) A neebe ndik maboha ngéda sobiina wada a nke i ndéñg. Ha ngéda i, Yéhôva a nti sobiina nu ba mbabaa kunde i kit too a’ bos, too a’ bos bé.​—Matéô 19:9.

Ngim mangéda, bikristen bihogi bi yé bi kit le bi mbagla ni sobiina wap, to ibale a nke bé ndéñg. (1 Korintô 7:11) Manjom ma noñ hanano mon ma nlama tinde bo i yoñ makidik ma.

• I kôôba tjél tééda lihaa i pes minsôn: Munlôm a ntjél yoñ ndun ni lihaa jé i pes minsôn, kayéle lihaa jé li gwé bé moni, to bijek.​—1 Timôtéô 5:8.

• Ngéda ndôm i nai: A mbép sobiina wé kayéle nwet ba mbép a nôgda le a nla nimis mbôô wé, tole niñ yé.​—Galatia 5:19-21.

• Ngéda njel i ta bé tjagda inyu bégés Yéhôva: Ngéda munlôm tole muda a nkéñ sobiina wé manjel momasôna i gwélél Yéhôva.​—Minson mi baôma 5:29.

▸ Pes 11, liben 19

27 I BÉGÉS MUT NI TI NYE MAKÉND

Bés bobasôna di gwé ngôñ le ba bégés bés, ni le ba ti bés makénd. (Bingéngén 12:25; 16:24) Di nla lédés ni hôgbaha bés ni bés ni bibuk bilam, ni bi gwéha. Bibuk bi, bi nla hôla bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda i hônba, ni i ke ni bisu i gwélél Yéhôva to bisu bi mandutu makeñi. (Bingéngén 12:18; Filipi 2:1-4) Ibale mut a nlôôha ba ntombok, di nlama emble nye ibabé i kit nye hop, di noode ki nok yom a nôgda. Hala a nhôla bés i yi kii di nla kal nye tole lelaa di nla hôla nye. (Yakôbô 1:19) Yoñ bitelbene i tibil yi bilôk bikéé gwoñ bi bôlôm ni bi bôda, inyu boñ le u pam i yi loñge loñge i yom bi gwé ngôñ. Ni njel i nyen u nla hôla bo i kôôge bebee ni nwet a yé Lingen li lédésñem yosôna, i het bi nla léba bañga hogbe.​​—2 Korintô 1:3, 4; 1 Tésalônika 5:11.

▸ Pes 12, liben 16

28 MANGAND MA LIBII

Bibel i nti bé bés mambén ma tôbôtôbô inyu hiki isii jam li mbéñ- ge mangand ma libii. Hiki loñ yon i gwé gwé bilem, ni mé mambén. (Bibôdle 24:67; Matéô 1:24; 25:10; Lukas 14:8) Jam li nlôôha ba nseñ ngéda bôt ba mbiiba, li yé mbônga babiina ba mboñ i bisu bi Yéhôva. Ngandak babiina ba yé ba gwés le mahaa ni mawanda map ma ba ha i yokel nu ba nkégél wada ni nuu likak, ni le mañ wada u ti nkwel libii u u nlôl Bibel. Babiina bon ba nlama kit too b’a naña ngand mbus libii jap, tole to. (Lukas 14:28; Yôhanes 2:1-11) To hala kii babiina bon ba nkit lelaa libii jap li ga tagbe, ba nlama ba nkwoog nkaa le li ga ti Yéhôva lipém. (Bibôdle 2:18-24; Matéô 19:5, 6) Matiñ ma Bibel ma nla hôla bo i yoñ makidik malam. (1 Yôhanes 2:16, 17) Ibale babiina ba nkit le ba nti bôt moog i libii jap, ba nlama ba nkwoog nkaa le bitelbene bi nyôña inyu boñ le ngand i ôbi bañ. (Bingéngén 20:1; Efésô 5:18) Ibale ba gwé ngôñ le nsik u ba tole mintuk mimpe, ba nlama ba nkwoog nkaa le bi ga ti Yéhôva lipém. Babiina ba ba yé bikristen ba nlama bok mis map i maada map ni Djob, ni i bana maada malam wada ni nuu, iloole ba hoñol ndigi hilo hiap hi libii.​—Bingéngén 18:22; inyu kôhna biniigana bipe, béñge Nkum Ntat nu hilo 15 hi sôñ Biôôm, i nwii 2006, mapep 18-31, Des mariages honorables aux yeux de Dieu et des hommes, Que votre vie soit le reflet de votre foi, Faites de vos noces un événement joyeux et digne, ni hop Pulasi.

▸ Pes 13, liben 18

29 I YOÑ MAKIDIK MALAM

Di gwé ngôñ i yoñ makidik malam ma ma nlôl i matiñ ma Bibel. Kiki hihéga, i nla pam le sobiina wada nu a ta bé Mbôgi Yéhôva a naña nlô wé tole nwaa nwé i tégbaha ngim ngand lôñni bôt bé ba lihaa. Ibale hala a mpémél we, w’a boñ lelaa? Ibale kiññem yoñ i nti we kunde i ke, u yé le u toñle sobiina woñ le ibale bilem bi kwéha base bi ga ba mu, u ga yoñ bé ngaba to yada mu. Ilole u nke, u nlama ki yéñ yi too u ga ba ngok baagene inyu bôt bape ibale u nke nyoo.​—1 Korintô 8:9; 10:23, 24.

I nla ki pam le, nwet woñ bôlô a bom we i mangéda ma ngand. Baa u nlama tjél likébla li? U ta bé nyégsaga. Litehge li nwet woñ bôlô jon li ga boñ le u yoñ bom i tole u tjél yo. Baa inyu yé, i yoñ likébla li i nkobla le u nyoñ ngaba mu ngand i? Tole a ngwélél njel i, inyu unda le a yé maséé ni bôlô yoñ? I ôt pék mu mam ma ni mape ki, y’a hôla we i yi too u neebe likébla li tole to.

Mangéda mape, i nla ki pam le mut a ti we likébla i ngéda mangand, a kalak le: “Me nyi yaga le u nyoñ bé ngaba mu ngand ini, ndi to hala me gwé ngôñ i ti we jomb lini.” Bebek le libak jé li minyaô jon li ntinde nye i ti we jo. Tole i nla pam le ngim jam i tinde we i hoñol le a noode we noodege, tole a ngwés tinde we i yoñ ngaba mu ngand i? Mbus u nwan jam li, we nyen u nkit too u ga neebe likébla li, tole to. To di nyoñ mambe makidik, di nlama tééda kiññem i mpôp, ni ndéñbe yés ipañ Yéhôva.​—Minson mi baôma 23:1.

▸ Pes 13, liben 22

30 MAM MA MONI NI MA MBÉN

I mbéna ba le, ngeñ ba nhoo sañgal ngimanôgla ikété nsañ, hala a mboñ le i yila bañ soso ndañ. (Matéô 5:23-26) Inyu bikristen gwobisôna, jam li bisu li nlama ba i ti Yéhôva lipém ni tééda adna i likoda.​—Yôhanes 13:34, 35; 1 Korintô 13:4, 5.

Ibale bikristen bi gwé ngimanôgla inyu ngim jam, bi nlama boñ biliya i sañgal yo ibabé bo i kena wada ni nuu i bikééhene. Kaat i 1 Korintô 6:1-8 i nyigye maéba Paul a nti inyu bikééhene ipôla bikristen. I kena mankéé i bikééhene, i nla hoo jôl li Yéhôva mahindi, yak ni likoda. I kaat Matéô 18:15-17, ba nsima maboñ maa bikristen bi nlama noñ inyu sañgal mindañ kiki bo liôbôs jôl li mut tole dipôha. (1) Ba nlama noode ndugi sañgla bo ni bo. (2) Ibale ba nla bé nôgla, ba nla sébél nhôôlak mut wada i pes mbuu nu a yé likoda tole iba inyu hôla bo. (3) Mbus hala, ibale mam ma nkile bé, ba nla tehe mimañ mi likoda inyu sañgal bo. Ibale mindañ mi mpam ha likala li, mimañ mi ga gwélél matiñ ma Bibel inyu hôla i bôt bobasôna ba gwééna i mélés ndañ wap ikété nsañ. Ibale bahogi ikété yap, ba ta bé bebee i noñ matiñ ma Bibel ma, i nla ba nseñ le mimañ mi yoñ bitelbene bi ngui inyu kodol bo.

Ngim mangéda, i nla nene nseñ i kena nkaa i bisu bi ngomin, bebek ngéda di nsômbôl kôs kaat maboha, i kôs kunde i tééda bon, i kôs ngaba bijek i nlôl yak sobiina wés, i ba i nsoñgi u bôt ba kôli témbna moni nwap ngéda ndap bôlô i nkwés makôga mé, tole inyu band lilagle i bisu bi ngomin. Ibale kristen i ngwélél manjel ma inyu sañgal ndañ ikété nsañ, wee a ta bé yan maéba ma Paul.

Ibale Kristen i nkand kuu, kiki bo i nyégsa mut i malal, i ôbôs mañge, ndôm tôlô, wip nkeñi, tole i kôp matjél, ndi manyañ nu mbuu a soman nye yak ngomin, we a nyan bé maéba ma Paul.

▸ Pes 14, liben 14

31 MALÔGA MA SATAN

Ibôdôl i wom Eden, Satan a noode lôk bôt ba binam. (Bibôdle 3:1-6; Masoola 12:9) A nyi le ibale a nkôdôs mahoñol més, a nla tinde bés i boñ béba. (2 Korintô 4:4; Yakôbô 1:14, 15) A ngwélél mam ma m’bô, ma base, ma nyuñga, mintuk, suklu, ni ngandak mam ipe ki inyu hôñôs mahoñol mé, ni i boñ le ma lémél bés.​​—Yôhanes 14:30; 1 Yôhanes 5:19.

Satan a nyi le ngéda yé inyu lôk bôt i yé nhubuk. Jon a mboñ kii yosôna a nla inyu yumus libim li bôt. A gwé ngôñ i yumus téntén i bet ba ngwélél Yéhôva. (Masoola 12:12) Ibale di nyoñ bé matat, Nsohop a yé le a ôbôs mahoñol més ndék ni ndék. (1 Korintô 10:12) Kiki hihéga, Yéhôva a ngwés le libii li nom niñ yosôna. (Matéô 19:5, 6, 9) Ndi ngandak bôt i len ini, i ntehe libii kiki yom i minjôha. Yak ngandak bisinima, ni mam mape di mbéñge i nkuu biliñgeliñge, bi nhôñôs mahoñol mabe ma. Di nlama yoñ yihe le mahoñol ma nkoñ isi inyu libii ma yoña bañ bés.

Njel ipe Satan a ngwélél inyu lôk bés i yé le, a nhôñôs ngôñ i niñ ngi mbén yo ki yo. (2 Timôtéô 3:4) Ibale di nyoñ bé yihe, di nla kolba i bôt Yéhôva a bi téé inyu éga bés. Kiki hihéga, mankéé a nla bôdôl kolba maéba ma mimañ. (Lôk Héber 12:5) Tole sita i nla bôdôl badba inyuki munlôm nyetama nyen Yéhôva a bi téé kiki ño u ndap lihaa.​​—1 Korintô 11:3.

Di nwahak bañ le Nsohop a yumus mahoñol més kekikel. Maselna ni hala, di nlama kôna mahoñol ma Yéhôva, ni i ke ni bisu i boñ le mahoñol més “ma bane ndigi inyu mam ma ngii.”​—Kôlôsé 3:2; 2 Korintô 2:11.

▸ Pes 16, liben 9

32 MATIBLA

Bés bobasôna di gwé ngôñ i ba mbôô, i bana matibla malam ngéda di nkon. (Yésaya 38:21; Markô 5:25, 26; Lukas 10:34) I len ini, matibla ma yé mintén mintén kingéda bidokta ni bôt bape. I yé nseñ le di noñ matiñ ma Bibel, ngéda di nsômbôl yoñ makidik i pohol matibla. Di nyi ki le, ndik Ane Djob yon y’a mélés makon més mba ni mba. Jon di nlama bé lôôha tjelel inyu mbôô wés kayéle di hôya bibégés bi Yéhôva.​—Yésaya 33:24; 1 Timôtéô 4:16.

Di nlama tjél matibla mo ki mo ma ma ngwélél ngui i mimbuu mimbe. (Ndiimba Mbén 18:10-12; Yésaya 1:13) Jon ilole di neebe to mambe matibla, di nlama tibil wan mam momasôna ma sôli mu mbus, ni mambe mahoñol matibla ma ma nhôñôs. (Bingéngén 14:15) Di nlama bé hôya le Satan a nyéñ noode lop bés inyu boñ le di bégés mimbuu mimbe. Ibale di nhégda nhégdaga le ngim matibla i gwé makañ, i yé loñge le di keñgle mo.​—1 Pétrô 5:8.

▸ Pes 16, liben 18