?Ndɛ nga siansifuɛ’m be kan’n nin Biblu’n i liɛ’n be kɔ likawlɛ?
Biblu’n tɛ su kɛ
Ɛɛn. Afin kannzɛ bɔbɔ Biblu’n timan siansi fluwa’n sanngɛ kɛ ɔ kan siansi ndɛ’n ɔ ti nanwlɛ. Maan e fa e ɲin e sie i sa wie mɔ be kle kɛ ndɛ nga siansifuɛ’m be kan’n nin Biblu liɛ’n be kɔ likawlɛ’n be su. Asa ekun’n, é wá fá e ɲin síe i ndɛ wie mɔ Biblu’n kannin be laa nun’n be su. I nun nga bé klɛ́ ndɛ sɔ mun’n sran wie’m be lafiman ndɛ sɔ’m be su.
Nglo nin asiɛ’n be le bo bolɛ. (Bo Bolɛ 1:1) Sanngɛ laa nun’n sran wie’m be waan nán Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n niɔn. Be waan laa kpa nun’n ninnge’m be ti sukusuku naan i sin yɛ be wa siesieli be wun sɛsɛsɛ yɛ nglo nin asiɛ’n be boli nun-ɔn. Babilɔnunfuɛ’m be liɛ’n be waan ɲanmiɛn nga be yili nglo nin asiɛ’n be fin jenvie dandan nɲɔn nun. Sran wie mun ekun be waan nglo nin asiɛ’n be fin klenzua dan kpa kun nun.
Ninnge’m be le mmla kun mɔ be nanti su aliɛ ba kwlaa nun-ɔn. Nán like uflɛ yɛ ɔ kle be ajalɛ-ɔ. (Zɔb 38:33; Zeremi 33:25) Sanngɛ sran wie’m be waan ɲanmiɛn wie’m be o lɛ’n be yɛ be yo maan sa’m be ju-ɔ. Ɔ maan klɔ sran’m be lemɛn i yowlɛ.
Asiɛ’n sende lɛ sa ngbɛn. (Zɔb 26:7) Sanngɛ laa’n sran sunman be waan asiɛ’n ti paplapa naan sran jajraaja kun annzɛ nnɛn kun yɛ ɔ suɛn i bo-ɔ. Nnɛn sɔ’n kwla yo awuɛ annzɛ aicre.
Nzue ba mun nin nzue ti’m be fin jenvie nin nzue ti’m be nun nzue ng’ɔ kaci kpukpuwa’n. Kɛ kpukpuwa sɔ’n kɔ nglo’n, i sin’n ɔ tɔ kɛ nzue sa annzɛ ɔ gua kɛ laglasi annzɛ nzraama nga kɛ nzue tɔ́’n ɔ gua’n sa. (Zɔb 36:27, 28; Akunndanfuɛ’n 1:7; Ezai 55:10; Amɔsu 9:6) Sanngɛ laa nun’n Glɛki wie’m be waan jenvie’n i bo lɔ nzue buman kun yɛ ɔ man nzue ba’m be nzue-ɔ. Lele nga afuɛ 1700 fá jú’n nn sran’m be te lafi ndɛ sɔ’n su.
Oka’m be fu nglo yɛ be jra. Oka nga e wun be andɛ yɛ’n, laa nun’n be o jenvie’n i bo lɔ. (Jue Mun 104:6, 8) Sanngɛ sran wie’m be waan olɛ nga oka’m be o lɛ’n, ɲanmiɛn wie mun yɛ be yili be sɔ-ɔ.
Be wun yɛinyɛin yolɛ’n ɔ yo maan be yo juejue. Mmla nga Ɲanmiɛn mannin Izraɛli nvle’n se kɛ sran ng’ɔ kan fuɛn’n ɔ fata kɛ ɔ wunnzi naan ɔ kpu i tralɛ mun. Yɛ sran nga tukpacɛ ng’ɔ sa ndɛndɛ yo i’n, ɔ fata kɛ ɔ trɛn i liɛ ngunmin. Asa’n ɔ se kɛ, kɛ be kɔ atin nun’n be fu buɛ naan be wla be waka su’n i ase. (Saun Yolɛ 11:28; 13:1-5; Mmla’n 23:13) Sanngɛ kusu nn blɛ kunngba sɔ nun’n, Eziptifuɛ’m be ayre kun o lɛ’n kɛ bé yó’n be fa sran waka su be sanngan like kun nun.
?Biblu’n nun ndɛ’n nin siansifuɛ’m be liɛ’n be sansan be wun?
Kɛ e niannian Biblu’n nun kpa’n, e kwla tɛ kosan sɔ’n su kɛ cɛcɛ. Ɔ le ndɛ wie mɔ sran’m be jran su be se kɛ ndɛ nga Biblu’n kan’n nin siansifuɛ’m be liɛ’n be sansan be wun-ɔn. Kusu nn nɛ́n i sɔ-ɔ. Ndɛ sɔ’m be nun wie mun yɛ:
Ndɛ ng’ɔ timan su’n: Biblu’n waan Ɲanmiɛn fali cɛn ba nsiɛn fa yili nglo nin asiɛ’n naan cɛn sɔ’m be tinuntinun be di dɔ 24.
Ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n: Biblu’n w’a kleman cɛn trele nga i nun yɛ Ɲanmiɛn yili nglo nin asiɛ’n. (Bo Bolɛ 1:1) Asa kusu’n, kɛ Bo bolɛ ndɛ tre 1 nun’n be kan cɛn mɔ Ɲanmiɛn fa yili ninnge’m be ndɛ’n, nán cɛn kpakpa nga be di dɔ 24 be ndɛ yɛ be kan-ɔn. Sanngɛ be kan blɛ ndɛ, yɛ be siman blɛ sɔ’m be nuan trele. I kpa bɔbɔ’n, blɛ wunmuan nga Ɲanmiɛn fa yili nglo nin asiɛ’n, Biblu’n flɛ i kɛ “cɛn.”—Bo Bolɛ 2:4, NWT.
Ndɛ ng’ɔ timan su’n: Biblu’n waan Ɲanmiɛn dun mmua yili ijre nin waka mun ka naan w’a yi wia’n. Kusu nn wia’n yɛ ɔ yo maan waka nin ijre’m be fifi-ɔ.—Bo Bolɛ 1:11, 16.
Ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n: Kɛ Biblu’n se kɛ Ɲanmiɛn yili ‘nglo’n,’ wia’n wo nun wie. Kusu e si kɛ ɔ dun mmua yili nglo ka naan w’a yi ijre nin waka mun. (Bo Bolɛ 1:1) Kɛ ɔ yili wia’n, i “cɛn” klikli’n annzɛ i blɛ klikli’n nun yɛ i ta’n juli asiɛ’n su wa-ɔ. Sanngɛ i “cɛn” nsan su yɛ lika’n titili kpa-ɔ. Ɔ maan wia’n kwla kpajali waka nin ijre’m be su naan b’a fifi. (Bo Bolɛ 1:3-5, 12, 13) Ɔ maan i sin yɛ sɛ sran kun wo asiɛ’n su wa’n, ɔ kwla wun wia’n niɔn’n.—Bo Bolɛ 1:16.
Ndɛ ng’ɔ timan su’n: Biblu’n waan wia’n kpɛ i wun sin yia asiɛ’n.
Ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n: Akunndanfuɛ’n 1:5 se kɛ: “Wia’n tu i bo, kpɛkun ɔ ko tɔ. I sin ɔ kpli ɔ sɛ i sin kan ɔ tuli i bo lɔ’n.” Sanngɛ ndɛ nga Biblu’n kɛn i lɛ’n, kɛ e o asiɛ’n su wa’n yɛ e wun i sɔ-ɔ. I kpa bɔbɔ’n, wie liɛ’n e se kɛ “wia’n tu i bo”, yɛ “wia’n tɔ.” Ɔ maan ɔ ti kɛ e su se kɛ wia’n kpɛ i wun sin yia asiɛ’n, kusu nn e si kɛ asiɛ’n yɛ ɔ kpɛ i wun sin yia wia’n niɔn.
Ndɛ ng’ɔ timan su’n: Biblu’n waan asiɛ’n ti paplapa.
Ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n: Kɛ Biblu’n se kɛ “asiɛ’n i awieliɛ’n,” “asiɛ’n i tiwa’n” i ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn. Sanngɛ i sɔ liɛ’n kleman kɛ asiɛ’n ti paplapa naan ɔ le awieliɛ sakpasakpa. (Sa Nga Be Yoli’n 1:8) I wafa kunngba’n, kɛ ɔ se kɛ “asiɛ’n i bue nnan’n” i sɔ’n kleman kɛ asiɛ’n le cɔnjɔ nnan sakpasakpa. Sanngɛ ɔ su kan asiɛ’n wunmuan’n i ndɛ.—Ezai 11:12; Liki 13:29.