NDƐ NG’Ɔ KLƐ FLUWA’N SU’N | ?SIANSIFUƐ MUN TI’N E SU LAFIMAN BIBLU’N SU KUN?

Wafa nga siansifuɛ’m be yo e ye’n

?Ngue yɛ be flɛ i siansi’n niɔn? Fluwa kun se kɛ yɛle asiɛ’n nin i su ninnge mun, ɔ nin nglo lɔ ninnge’m be su like suanlɛ’n. Siansifuɛ’m be nian ninnge sɔ’m be kpa. Be kunndɛ kɛ bé wún be wlɛ. Wie liɛ’n, be fa ninnge wie mun sanngan like uflɛ nun naan bé wún wafa nga i bo’n gúa’n. I kwlaa sɔ’n i yolɛ’n timan pɔpɔ. Wie liɛ’n, be fa le mɔcuɛ kpanngban, annzɛ anglo kpanngban, annzɛ afuɛ kpanngban be di be junman’n. Ɔ ju wie’n, be kle be wun yalɛ ngbɛn. Ɔ maan, be sa sin bubu be. Sanngɛ blɛ sunman’n, be junman’n i bo’n gua kpa. Yɛ sran’m be ɲan su ye. Maan e kan ninnge nga be yi be’n, be nun wie’m be ndɛ e nian.

Abloki lɔ’n, be yili like kun mɔ be fa klo nzue’n. Sɛ nzue’n ti fiɛn naan sran kun fa like sɔ’n nɔn’n, ɔ tɔman tukpacɛ. Be flɛ nvle kun kɛ Aiti. Kɛ afuɛ 2010 nun asiɛ’n kejeli lɔ mɔ be nzue’n kputuli’n, sran’m be fali like sɔ’n yoli be wun sa ye kpa.

Be yili mannzin wie mun, yɛ be fa be sendeli nglo lɔ mmuammua kpa. Yɛ be kpɛ be wun lɔ. Sanngɛ e wunman be. Be yili mannzin sɔ mun naan sonja’m be fa di junman. Sanngɛ kɛ é sé yɛ’n, sran sunman be fa di junman kpa. Yɛle kɛ mannzin sɔ’m be ti’n, alapla nin mmeli nun cisanfuɛ mun, ɔ nin koniɛn difuɛ wie’m be mlinman. É lá siansifuɛ nga be yili ninnge sɔ’m be ase. Afin be ti’n, e kwla kɔ lika kwlaa nga e klo’n.

Andɛ’n, e nun wie mun e le selilɛli, annzɛ ɔrdinatɛli, annzɛ ɛntɛnɛti. Dɔɔtrɔfuɛ’m be ti’n, e kwla yo e wun ayre kpa tra laa’n. Kɛ sran wie’m bé kɔ́ lika’n, be fa alapla. Nanwlɛ, siansifuɛ’m be yo e ye dan.

SIANSIFUƐ’M BE WUNMAN NINNGE NGBA BE WLƐ

Siansifuɛ’m be kunndɛ kɛ bé sí ninnge nga be o mɛn’n nun’n. I sɔ’n ti’n, be nun wie’m be bo be ɲin ase be kunndɛ ninnge nga sran kwlá fɛmɛn i ɲinma ngbɛn wunman be’n. Wie’m be suan ninnge kɛ wia’n nin anglo’n, ɔ nin nzraama mun sa’n be su like. Be yo sɔ naan bé sí wafa nga ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n, ɔ nin asiɛ’n be boli be bo’n. Wie’m be yili mannzin be fa ɔli nglo lɔ mmuammua kpa. Be bu i kɛ sɛ Ɲanmiɛn o lɛ sakpa’n, bé kwlá wún i cɛn kun.

Fluwa sifuɛ dandan wie’m be lafiman su kɛ Ɲanmiɛn o lɛ sakpa. Be nun kun seli kɛ b’a wunman kɛ Ɲanmiɛn o lɛ. Be nun kun ekun seli kɛ like fi kleman kɛ Ɲanmiɛn o lɛ naan i yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n niɔn. Fluwa sifuɛ sɔ’m be nun wie’m be waan Ɲanmiɛn nga Biblu’n kɛn i ndɛ kɛ ɔ yili ninnge mun’n, ɔ yo i ninnge mun kɛ atrɛ yifuɛ nga be laka sran mun’n sa.a

?Ninnge nga be o mɛn’n nun’n, fluwa sifuɛ dandan’m be si be su like kwlakwla? Cɛcɛ. Siansifuɛ’m b’a di junman dan. Sanngɛ, be nun kpanngban be di i nanwlɛ kɛ be wunman ninnge sunman be wlɛ. Yɛ atrɛkpa’n, be su wunman be wlɛ le. Be flɛ be nun kun kɛ Stivɛni. Ɔ seli kɛ be su wunman ninnge’m be bo le. Be flɛ bian kun ekun kɛ Martɛn. Ɔ kle suklu Angle lɔ Inivɛsite dan kun nun. Ɔ seli kɛ ninnge wie’m be o lɛ’n, sran’m be su wunman be wlɛ le. Nanwlɛ, like kaan kpa nga be flɛ i kɛ selili’n, ɔ nin ninnge dandan kɛ nzraama mun sa’n, siansifuɛ’m be nin a siman be su ninnge ngba.

Selili’n o sran nin nnɛn’m be nun. Siansifuɛ’m be wunman wafa nga selili kun trɛ lele ɔ yo kpanngban’n i wlɛ kpa. Wafa nga selili’m be di junman’n, be wunmɛn i wlɛ kpa wie.
Wafa nga Ɲanmiɛn yili nglo lɔ nin asiɛ’n su ninnge mun’n, fluwa sifuɛ’m be wunman be wlɛ kpa. I wie yɛle kɛ, like nga ti yɛ sɛ sran kun fu nglo naan ɔ yaci i wun nun’n, ɔ kaman nglo lɔ’n, be wunmɛn i wlɛ kpa. Asa ekun’n, wafa nga anglo ba’n kpɛ i wun bo sin yia asiɛ tititi’n, be wunmɛn i wlɛ kpa wie.
Fluwa sifuɛ wie’m be suan nglo lɔ ninnge’m be su like. Be waan nán nglo lɔ ninnge ngba yɛ sran’m be kwla fa mannzin wun be ɔ. Naan sɛ be fa nglo lɔ ninnge 100, be nun 5 cɛ yɛ be kwla wun be ɔ. Be onga’m be lu tritritri, be wunman be wlɛ.

Ninnge wie mun ekun be o lɛ mɔ siansifuɛ’m be wunman be wlɛ ɔ. Siansifuɛ kun seli kɛ ninnge nga e siman be’n, be sɔnnin tra nga e si be’n leleele. Naan ɔ fata kɛ siansifuɛ’m be suan ninnge sɔ’m be su like titi. Ɔ fataman kɛ be ka like nga be si i’n i ngunmin su.

Sran wie’m be bu i kɛ junman nga siansifuɛ’m be di’n ti’n, sran’m be su lafiman ndɛ nga Biblu’n kan’n su kun. Yɛ be su lafiman Ɲanmiɛn su kun. Sɛ a bu i sɔ wie’n, bu kosan yɛ’n i akunndan nian. Yɛle kɛ: ‘?Sɛ siansifuɛ dandan mun bɔbɔ b’a kwlá wunman ninnge wie’m be wlɛ’n, i ti yɛ é sé kɛ ninnge sɔ’m be nunman lɛ sakpa ɔ?’ Be nga be suan nglo lɔ ninnge’m be su like’n, fluwa kun kannin be ndɛ. Ɔ seli kɛ: ‘Be sɔli nglo lɔ ninnge’m be su like suanlɛ’n w’a di afuɛ 4.000 tra su. Sanngɛ, wafa nga Babilɔnifuɛ mɔ be boli i sɔ yolɛ bo’n b’a wunman ninnge sunman be wlɛ’n, i kunngba’n yɛle andɛ’n.’

Zoova i Lalofuɛ’m be mianman sran fi kɛ ɔ fa ndɛ kun su. Be nanti Biblu’n i nun afɔtuɛ nga su. I waan: “Maan sran’m be kwlaa be wun kɛ an ti wɛtɛɛfuɛ.” (Filipfuɛ Mun 4:5) I sɔ’n ti’n, e kunndɛ kɛ a fa ndɛ nga siansifuɛ’m be kan’n fa sunnzun Biblu’n nun liɛ’n. Sɛ a yo sɔ’n, á wún wafa nga be kɔ likawlɛ’n.

a Asɔnunfuɛ’m be seli kɛ ninnge kwlaa nga Ɲanmiɛn yili be’n be bo sin yia asiɛ’n, naan Ɲanmiɛn fali cɛn ba kunngunngun nsiɛn fa yili ninnge mun. I sɔ’n ti’n, sran wie’m be lafiman ndɛ nga Biblu’n kan’n su.—Nian kuku nga be flɛ i “Ndɛ nga Biblu’n kan’n ɔ nin siansifuɛ’m be ndɛ wie’m be kɔ likawlɛ” nun.

Ndɛ nga Biblu’n kan’n ɔ nin siansifuɛ’m be ndɛ wie’m be kɔ likawlɛ

Nán siansifuɛ mun yɛ be klɛli Biblu’n niɔn. Sanngɛ, ninnge nga siansifuɛ’m be suan be su like’n, Biblu’n kan be su ndɛ weinwein.

?Ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n be o lɛ w’a di afuɛ nɲɛ?

Siansifuɛ’m be waan asiɛ’n o lɛ w’a di afuɛ kɔe akpingbinngbin 4. Yɛ ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n w’a di afuɛ kɔe akpingbinngbin 13, annzɛ afuɛ akpingbinngbin 14. Biblu’n boman ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n be afuɛ nga b’a di’n, i nuan. Kɛ e kanngan Biblu’n nun’n, i lika fi kleman kɛ asiɛ’n w’a di afuɛ akpiakpi cɛ. Biblu’n nun ndɛ mma klikli’n se kɛ: “Kɛ mɛn’n bó i bo’n, Nyanmiɛn yili nglo nin asiɛ’n.” (Bo Bolɛ 1:1) Siansifuɛ’m be kwla jran ndɛ sɔ’n su be kunndɛ ɲanmiɛn m’ɔ la nglo plaii’n nin asiɛ’n be afuɛ nga b’a di’n.
Blɛ nga Ɲanmiɛn fa siesieli asiɛ’n i ye naan sran’m b’a tran su’n

Bo Bolɛ ndɛ tre 1 kan blɛ nga Ɲanmiɛn fa siesieli asiɛ’n i ye naan i su tranlɛ’n w’a yo ye’n, i ndɛ. Ɔ seli kɛ sran yɛ Ɲanmiɛn yili i kasiɛn ɔn. Naan blɛ nga Ɲanmiɛn fa yili asiɛ’n i su ninnge kwlaa’n ti “cɛn” nsiɛn. Siansifuɛ’m be kwla jrɛn i sɔ’n su be kunndɛ kɛ bé wún blɛ sɔ’n i bo. E si kɛ nán “cɛn” ba kunngun nsiɛn i ndɛ yɛ Biblu’n kan ɔn.
Asiɛ’n sende lɛ sa ngbɛn

Laa’n, sran’m be waan asiɛ’n taka sran jajraja kun m’ɔ le wunmiɛn kpa’n i wati su. Wie’m be waan asiɛ’n taka sui wie’m be wia sin. Naan sui sɔ’m be jin akuatika kun su. Sanngɛ, Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan asiɛ’n sende lɛ “sa ngbɛn.” (Zɔb 26:7) Sran’m be kwla jrɛn i sɔ’n su be kunndɛ ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n be su like. Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, sran’m be wa wunnin ninnge wie’m be wlɛ. Be flɛ siansifuɛ kun kɛ Nikola Kopɛrniki. Yɛ be flɛ kun ekun kɛ Zoanɛsi Keplɛli. Be sran nɲɔn’n be kannin wafa nga asiɛ’n nin nglo lɔ ninnge’m be kpɛ be wun be bo sin yia wia’n, i ndɛ. Be flɛ bian kun ekun kɛ Izaaki Niitɔnu. Ɔ kleli kɛ nglo lɔ ninnge mun nin asiɛ’n be nanti mmla kun su. Naan i ti yɛ be siesie be osu nun sɛsɛsɛ ɔ.
Yɛinyɛin yolɛ’n nin tukpacɛ’m be su mmla mun

Nyanmiɛn Nyrun Saun Yolɛ fluwa nun’n, Ɲanmiɛn kleli ninnge ng’ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ’m be yo’n. I wie yɛle kɛ sɛ sran kun tɔ tukpacɛ naan i tukpacɛ’n kwla sa sran uflɛ’n, ɔ fata kɛ ɔ trɛn i ngunmin lele i tukpacɛ’n wie. Asa ekun’n, Mmla’n 23:12, 13 se Izraɛlifuɛ mun kɛ be wɔ atrun be ngblaliɛ’n i tiwa lɔ. Yɛ ɔ fata kɛ be ‘kata be waka su’n su.’ Dɔɔtrɔfuɛ’m be wunnin kɛ mmla sɔ’n i su falɛ’n ti kpa dan i afuɛ 200 cɛ yɛ.

Biblu’n nun ndɛ nga w’a kanngan be nun lɛ’n, be klɛli be w’a di afuɛ ya kpanngban kpa. I blɛ sɔ’n nun’n, fluwa sifuɛ dandan’m be bɔbɔ be siman ndɛ sɔ mun. ?Ngue ti yɛ Biblu’n i klɛfuɛ’m be kwla klɛli ndɛ nanwlɛ sɔ mun ɔn? Yɛle kɛ Ɲanmiɛn yɛ maan be klɛli ɔ. Ɲanmiɛn bɔbɔ se kɛ: “Kɛ nyanmiɛn’n b’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ’n be afiɛn’n fa ti nun fuun ju’n, i kunngba’n yɛ min atin’n bɔ n fa su’n nin amun liɛ’n be fa ti ɔ, yɛ i kunngba’n yɛ min klun akunndan’n nin amun liɛ’n be fa ti-ɔ.”—Ezai 55:9.