Pagmamasid sa Kinaban
An Listahan nin mga Bilanggoan sa Kinaban
Arin na nasyon an numero uno sa pagbilanggo sa mga paralapas sa ley? An Estados Unidos, sabi kan Sentencing Project, sarong nagsisiyasat na grupo. An Timog Aprika an numero dos asin an Unyon Sobyet an numero tres, sono sa paglista kaiyan. Labing sarong milyon na Amerikano an nasa bilanggoan, sa siring ginigibo an Estados Unidos na numero uno bilang nasyon na may pinakadakulang kabtang kan populasyon kaiyan na nakabilanggo—426 sa kada 100,000 na residente. An taonan na halaga sa pagbilanggo? Sa Estados Unidos sana, iyan $16 bilyones. “Dapat tang iontok an pagbilanggo asin magpoon na magpabagong-buhay,” an komento nin sarong opisyal sa gobyerno kan E.U. dapit sa report. “Puwede niatong itogdok an gabos na bilanggoan na sa paghona ta kaipuhan ta asin isirra an pintoan sa rinibong tawo, pero iyan daing epekto sagkod na dai niato atubangon an pundamental na mga dahelan nin krimen.”
Pagbolong sa Tumor sa Hotok
An “stereotactic radiosurgery” tibaad masakit ipronunsiar, pero sa dakol na nagsasakit huli sa saradit, nagpopoon pa sanang tumor sa hotok, an mga tataramon na iyan tibaad magtao nin paglaom. An stereotactic radiosurgery, sono sa Los Angeles Times, “nagpupunteriya kan dakol na eksakto an pagkapokus na mga liwanag nin radyasyon sa pinupunteriyang bukol, na ginagadan iyan.” An natatada sa hotok, bungo, asin kublit nagdadanay na daing gayo apektado kaining daing pag-operar na paagi. Pero, iyan dai magagamit sa ibang kabtang na bakong sa hotok asin bakong epektibo sa tumor na labing 3.5 sentimetros kalakbang. Minsan siring, “ini tunay na pambihirang ideya,” an sabi ni Dr. Michael L. J. Apuzzo, propesor sa Neurological Surgery sa University of Southern California School of Medicine.
An Tsina Nakikilaban sa Dai Pakabasa Asin Pakasurat
An Tsina nagkaigwa nin pambihirang pag-oswag sa 40 anyos na pakikilaban kaiyan tumang sa dai pakabasa asin pakasurat, pero an paoswag na pagmamaigot dai pa tapos. Kan 1949 mga 80 porsiento kan mga Intsik an dai makabasa; ngonyan an bilang buminaba na sa haros 20 porsiento, an bareta kan China Today. Pero, sa nasyon na an populasyon harani na sa 1.2 na ribong milyon, iyan dakula pang bilang. An China Today nagkarkulo na may mga 220 milyones na dai makabasa asin makasurat o hababa an inadalan sa nasyon; asin kada taon 2 milyon pang tin-edyer na dai makabasa asin makasurat nin tama an minatungtong sa edad na 15. Kaya, an gobyerno naglansar nin sampulong taon na programa sa pagtokdo sa kisuerra apat na milyones na dai makabasa asin makasurat tanganing makabasa asin makasurat kada taon.
Kulpableng Siruhano
“Iyan sentensiang nakatalagang magpangyaring magkariribok an medikal na kinaban,” an sabi kan La Repubblica. Sa enot na pangyayari sa Italia, sarong siruhano an nanompongan na kulpable sa paggadan. Sia nasentensiahan sa pagkagadan nin sarong gurang na babae huli sa paggibo nin peligrosong gayong operasyon na daing pag-oyon kan babae. An sentensia sa korte nin Florence nagsabing an siruhano nag-operar “kan iyan dai nanggad kaipuhan asin sa ibong kan lubos na pagtumang kan pasyente sa klaseng iyan nin operasyon.” Isinikwal kan korte an pangangatanosan kan mga abogadong nagdedepensa na naghingakong an pasyente nasa seryosong gayong kamugtakan kaya an operasyon dai dapat na idigson, pero inako kaiyan an mga argumento kan nagdemanda asin kan mga abogado kan nag-akusar. Ibinase ninda an saindang mga argumento sa “pag-oyon kan pasyente,” “na kun dai iyan an kada operasyon ilegal,” asin an kada gurot kan kutsilyo na pan-operar “katimbang nin saksak nin daga,” an obserbasyon kan La Repubblica. “An sentensia nagsasabi na solamente an pasyente an may katanosan sa pagpili mapadapit sa saiyang hawak asin sa saiya mismong sagkodan.”
Mga Hobenes na May Tension
“An mga babae nagsasakit nin labi kisa mga lalaki huli sa tension nin pan-aroaldaw na rutina,” an irineport kan Frankfurter Allgemeine Zeitung. An apat na taon na pagsiyasat sa 1,700 na hobenes sa pag-oltanan nin edad na 12 asin 17 na ginibo sa Unibersidad nin Bielefeld, Alemania, nagpaheling na sa irarom nin labi-labing pangigipit, an mga babae may tendensiang akoon an saindang mga kahaditan asin magin reaksion an pagkolog nin payo, pagkanerbiyos, dai pakatorog, asin mga kolog nin tulak. Sinasabing an mga lalaki mas ordinaryong atubangon an pan-aroaldaw na tension paagi sa pagdirekta nin atension sa iba, pagigin bastos, agresibo, o madahas. Saen hale an tension? Hale sa paglaom nin mga magurang sa labi-labi kalangkaw na grado sa klase, hale sa dikit na gayong pagmidmid nin mga kaedad ninda, hale sa sobrang apisyon sa pamamakal, asin huli sa sobra kasibot na panahon nin pag-aling-aling.
Rekord nin Kalangkawan
Kan Oktubre 24, 1990, an 52 anyos an edad na si Helen Stamataki nagin mapanggana na makaabot sa 7 kilometros an langkaw na alitoktok kan bukid nin Himalayas na inaapod Tukutche Peak, sa siring nag-establisar nin rekord para sa mga Griego sa pagtukad sa bukid, an irineport kan diaryo sa Atenas na “TA NEA.” Iyan nagsabing sia an enot na babae na nakagibo kaini “na daing tabang nin oksiheno, sarong akto na ibinibilang nin kadaklan na nagtutukad sa mga bukid bilang labi-labi kadelikado, mantang an nagtutukad sa bukid puwedeng magkaigwa nin sobrang likido sa pulmon asin magadan sa laog nin pirang oras.”
Pinabayaan na mga Kotse
“An pinabayaan na mga bisikleta dating problema ta, pero ngonyan an pinababayaan na mga kotse an nagtatao sato nin problema,” an reklamo nin sarong opisyal sa National Police Agency kan Hapon. Mga kuwatro milyones na kotse an pinababayaan sa bilog na Hapon kada taon, sono sa sarong pagkarkulo kan gobyerno. Kan nakaagi, an mga kagsadiri nin kotse nagpapabakal kan saindang dating kotse sa mga namamakal nin batbat, pero ngonyan dapat nindang bayadan an mga namamakal sa pagkua kaiyan. Sa pagpaliwanag kun taano ta pinababayaan an mga kotse, an The Daily Yomiuri nagsabing an mga kompaniya na namamakal nin iinaapon na kotse dai nakanompong sa pagbakal nin raot na mga kotse na maganansiang negosyo huli sa grabeng pagbaba kasuarin sana kan presyo nin batbat. Pero, an polisiya naghiro. Nagpoon na sindang mandakop nin mga tawo huli sa pagbaya sa mga kotse.
Allergic sa Spaghetti
Saro sa kada sanribong Italiano an dai puwedeng magkakan nin sarong plato nin spaghetti huli sa “pagigin allergic sa pasta.” O imbes, sono sa diaryo sa Milan na Corriere della Sera, an pobreng mga tawong ini nagtitios sa kamatean na inaapod celiac disease. Mantang an tinapay asin pasta an mayor na kakanon nin dakol na Italiano, an helang nagigin sosyal na problema. An totoo, an mga espesyalista sa langtad na ini nagtiripon sa sarong komperensia na ginibo sa Roma kan nakaaging Nobyembre tanganing pag-olayan an solusyon. An celiac disease nagigin dahelan nin permanenteng dai pakakakan sa garo lastikong protina, na kabtang nin trigo, sebada, rye, asin oats, asin nagpapangyari nin pagkaliwat sa mga garo tungay na gilid kan bituka.
Krisis sa Deposito nin Dugo sa India
“Dugo: iyan daw nagtatao nin buhay o nagkukua kaiyan?” an hapot nin sarong isyu kasuarin pa sana kan India Today sa report dapit sa mamondong kamugtakan kan pribadong mga deposito nin dugo sa nasyon. An Ministri sa Salud kan India nagboot nin pagsiyasat na nakanompong na labing 70 porsiento nin dugo na kinua sa propesyonal na mga nagdodonar nin dugo sa nasyon na iyan an dai ineksamin nin maingat sa nakagagadan na HIV virus na dahelan nin AIDS. An report nakarisa man sa bakong malinig na mga kamugtakan sa dakol na pribadong deposito nin dugo, na nagbabakal nin dugo sa may helang asin pobreng mga nagdodonar. An dakol na nagdodonar na ini “mga alkoholiko o nag-aabuso sa droga,” o sinda “bakong maingat sa seksuwal na mga gawe.” Kaya nag-agrangay an India Today na huli sa “hepatitis, malaria, sipilis asin ngonyan AIDS” na puwedeng ikabalyo kan idinonar na dugo, “an pagbakal nin dugo sa luwas siring sa pakikipagsugal kan saindong buhay.”
An mga Naggagamit Mag-ingat
“Sa nakaaging dekada, an ganansiang makukua sa $150 bilyones na negosyong parmaseutiko nagpakosog sa bagong porma nin pandadaya: mga bolong na bakong siring sa hinohona,” an report kan Newsweek. “An mga ngaran pamilyar,” asin kabilang dian an ibang pinakamabentang bolong sa kinaban. “An mga palsipikado arog sa tunay, sagkod sa marka, mga pampleta kan may produkto asin mga selyo sa pagigin tunay.” Pero sa laog iyan may nakadadanyar na sangkap, siring sa industriyal na likido, kusot, ati, polbo, asin maating tubig. An laog na dosis parateng maluya asin may salak o lubos na daing halaga. An resulta? “Ginatos kun bakong rinibo an nagagadan,” an sabi kan ekonomista sa salud na si Susan Foster kan School of Hygiene and Tropical Medicine kan Londres. An mga doktor asin ospital tibaad dai tinutuyong sinda mismo an magpalakop kan mga bolong. An lehitimong mga paragibo nin bolong nasasakitan na gayo sa paghanap nin solusyon. An mga bolong parateng naghahale sa mga nasyon na dai nagmimidbid sa internasyonal na patente sa bolong. Parate, an lehitimong mga kompaniya nin bolong dai na gayo naggigirong sa problema tanganing malikayan an publisidad na magpapatakot sa mga tawo sa pagbakal kan saindang produkto.
Makatanosan na Takot?
An pagbiyahe sa eroplano iyo pa man giraray an numero unong pinakaligtas na paagi nin transportasyon. Pero, sa mga may takot sa paglunad sa eroplano, an minasunod na estadistika manongod sa pag-inom asin pagpalupad nin eroplano, na ipinublikar kan Newsweek, tibaad dai magpangalas sainda: “Labing 10,000 sa 675,500 na may lisensiang mga piloto sa E.U. an may rekord sa pagpalupad na burat. Labing 1,200 na piloto nin kompaniya nin eroplano an binolong sa alkoholismo asin pinabalik sa serbisyo sa nakaaging 15 taon. Sa pag-oltanan nin 5 asin 10 porsiento kan gabos na abyador na nagadan sa pagbagsak nin eroplano kada taon an may alkohol sa saindang dugo. Anom na aksidente nin pan-idaibuweltang panpasahero asin taksing eroplano sa pag-oltanan nin 1980 asin 1988 an lubos o sa sarong kabtang iinatribuwir sa pag-inom nin arak nin piloto.”