Libro kan Biblia Numero 54—1 Timoteo

Kagsurat: Pablo

Kun Saen Isinurat: Macedonia

Natapos an Pagsurat: Mga 61–64 C.E.

AN PAGKASAYSAY ni Lucas kan buhay ni Pablo sa libro nin Gibo nagtapos kan si Pablo nasa Roma mientras na hinahalat an resulta kan saiyang pag-apelar ki Cesar. Si Pablo ipinaheling na nag-iistar sa arkilado niang harong, na naghuhulit kan Kahadean nin Dios sa gabos na nagduduman sa saiya, asin ginigibo nia iyan na “may lubos na katalingkasan nin pagtaram, na mayo nin olang.” (Gibo 28:​30, 31) Alagad sa saiyang ikaduwang surat ki Timoteo, si Pablo nagsurat: “Ako nagtitios nin karatan sagkod sa mga gapos nin bilanggoan bilang paragibo nin karatan,” asin nagtaram sia na harani na an saiyang kagadanan. (2 Tim. 2:9; 4:​6-8) Dakula nanggad na pagbabago! Kan primero, sia trinatar bilang iginagalang na bilanggo, kan ikaduwa, bilang sarong kriminal. Ano an nangyari sa pag-oltanan kan panahon kan pagkomento ni Lucas manongod sa situwasyon ni Pablo kan 61 C.E., sa katapusan kan duwang taon sa Roma, asin kan mismong pagsurat ni Pablo ki Timoteo dapit sa saiyang kamugtakan, na minalataw na isinurat kan madali na siang magadan?

² An pagsurat ni Pablo ki Timoteo asin ki Tito depisil ioyon sa panahon na sakop kan libro nin Gibo. Huli kaini, an nagkapirang komentarista sa Biblia nagkongklusyon na si Pablo nagin mapanggana sa saiyang pag-apelar ki Cesar asin na pinaluwas sia kan mga 61 C.E. An The New Westminster Dictionary of the Bible nagsabi: “An huring bersikulo kan Mga Gibo mas nagsusuportar sa punto de vistang ini [na si Pablo pinaluwas pakalihis nin duwang taon na pagkabilanggo] kisa sa pagpamugtak na an sinasabing pagkabilanggo nagtapos sa pagkakondenar asin pagkagadan kan apostol. Idinoon ni Lucas an bagay na mayo ni saro na uminolang sa saiyang gibohon, na sa siring siertong nagtatao kan ideya na bako pang harani an pagtatapos kan saiyang aktibidad.”a Kun siring, an Enot na Timoteo isinurat sa pag-oltanan kan saiyang pagluwas sa saiyang enot na pagkabilanggo sa Roma asin kan saiyang ultimong pagkabilanggo duman, o mga 61-64 C.E.

³ Pagkaluwas ni Pablo sa bilanggoan, malinaw na ipinagpadagos nia an saiyang pagmimisyonero na kaiba si Timoteo asin si Tito. Bakong segurado kun baga nakaabot si Pablo sa España, siring sa ipinapamugtak nin nagkapira. Si Clemente nin Roma nagsurat (mga 95 C.E.) na si Pablo nakaabot “sagkod sa kaporoporohi kan S[olnopan],” na posibleng kabale an España.b

⁴ Saen ginibo ni Pablo an enot niang surat ki Timoteo? An 1 Timoteo 1:3 nagpaparisa na inareglo ni Pablo na asikasohon ni Timoteo an nagkapirang bagay sa kongregasyon sa Efeso mantang sia mismo nagduman sa Macedonia. Minalataw na digdi sia nagsurat ki Timoteo na nasa Efeso.

⁵ An duwang surat ki Timoteo inaako na poon pa kan kaenot-enoteng mga panahon bilang isinurat ni Pablo asin bilang kabtang kan ipinasabong na Kasuratan. An enot na mga parasurat na Kristiano, kabale na si Policarpo, Ignacio, asin si Clemente nin Roma, gabos minaoyon digdi, saka an mga surat iniba sa mga katalogo kan enot na pirang siglo bilang mga isinurat ni Pablo. An sarong eksperto nagsurat: “Igwa nin pira sanang isinurat sa B[agong] T[ipan] na may mas makosog na patotoo . . . Kun siring, an mga pagkontra sa pagigin totoo dapat na ibilang na bagong mga ideya sa presente na kontra sa makosog na ebidensia hale sa enot na iglesia.”c

⁶ Ginibo ni Pablo an enot na surat na ini ki Timoteo tanganing linawon an nagkapirang prosedimientong pang-organisasyon sa kongregasyon. Nangaipo man na patanidan nia si Timoteo na magmaan sa falsong mga katokdoan asin pakosogon an mga tugang na labanan an siring na ‘falsong kaaraman.’ (1 Tim. 6:20) Yaon man sa komersial na siudad nin Efeso an mga sugot nin materyalismo asin “pagkamoot sa kuarta,” saka kun siring napapanahon man na magtao nin sadol dapit digdi. (6:10) Seguradong si Timoteo nagkaigwa nin marahay na eksperyensia asin pagsasanay na magagamit para sa gibohon na ini. An saiyang ama sarong Griego asin an saiyang ina sarong Judia na matatakton sa Dios. Dai eksaktong aram kun kasuarin enot na namidbid ni Timoteo an Kristianismo. Kan si Pablo dumalaw sa Listra durante kan saiyang ikaduwang pagbiahe sa pagmimisyonero, na posibleng marhay na kan paghinanapos kan 49 C.E. o sa pagpopoon kan 50 C.E., si Timoteo (na tibaad nasa huring mga taon nin pagkatinedyer o labi pa sanang 20 anyos) may ‘marahay nang patotoo kan mga tugang sa Listra asin Iconio.’ Kaya inareglo ni Pablo na si Timoteo magbiahe kaiba ninda ni Silas. (Gibo 16:​1-3) Nasambitan an ngaran ni Timoteo sa 11 kan 14 surat ni Pablo saka sa libro nin Gibo. Si Pablo pirmeng nagpaheling nin arog sa amang interes sa saiya asin sa nagkapirang okasyon inasignaran sia na dumalaw saka maglingkod sa laen-laen na kongregasyon​—⁠ebidensia na si Timoteo nakaginibo nin marahay sa langtad nin pagmimisyonero asin kualipikado na magkapot nin magagabat na responsibilidad.​—⁠1 Tim. 1:2; 5:23; 1 Tes. 3:2; Fil. 2:⁠19.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

¹⁵ An surat na ini nagtatao nin estriktong patanid sa mga nakikisale sa daing kamanungdanan na mga pagbanabana asin pilosopikong mga argumento. An “debate manongod sa mga tataramon” konektado sa pagigin orgolyoso asin dapat na likayan, huli ta sinabihan kita ni Pablo na iyan nakakaolang sa Kristianong pag-oswag, na nagtatao sana nin “mga hapot para sa pagsiyasat imbes na magwaras nin ano man na bagay nin Dios may koneksion sa pagtubod.” (6:​3-6; 1:⁠4) Huling an mga pasuruhay kabilang sa mga gibo nin laman, ini “tumang sa ikakarahay na katokdoan sono sa mamuraway na maogmang bareta kan maogmang Dios.”​—⁠1:​10, 11.

¹⁶ An mga Kristiano sa mahanab sa kuartang Efeso minalataw na nangaipo nin hatol na labanan an materyalismo asin an mga disturbo kaiyan. Itinao ni Pablo an hatol na iyan. An kinaban parateng kinokotar sia sa pagsabing, ‘An pagkamoot sa kuarta an gamot nin gabos na karatan,’ alagad ta kadikit nanggad an naghihimate sa mga tataramon nia! Sa kabaliktaran, kaipuhan na himateon kan tunay na mga Kristiano an sadol na ini sa gabos na panahon. Iyan nangangahulogan nin buhay para sa sainda. Kaipuhan nindang dumulag sa nakakadanyar na siod nin materyalismo, na ibinubugtak an saindang paglaom, “bakong sa kayamanan na bakong segurado, kundi sa Dios, na abundang nagtatao sa sato kan gabos na bagay para sa satong ikakaogma.”​—⁠6:​6-12, 17-19.

¹⁷ Ipinapaheling kan surat ni Pablo na si Timoteo mismo sarong marahay na halimbawa dapit sa kun ano an maninigo sa sarong hoben na Kristiano. Dawa ngani medyo hoben pa sa edad, sia maygurang sa espirituwal na pagtalubo. Hiningoa niang makualipikar bilang paraataman asin abunda siang binendisyonan sa mga pribilehio na nakamtan nia. Alagad siring sa gabos na maigot na hoben na ministro ngonyan, kaipuhan niang padagos na horophoropon an mga bagay na ini asin na ipanongod dian an saiyang bilog na buhay tanganing padagos siang umoswag. Napapanahon an sadol ni Pablo para sa gabos na gustong padagos na maggayagaya sa Kristianong pag-oswag: “Pirme mong tawan nin atension an saimong sadiri asin an saimong pagtotokdo. Magdanay ka sa mga bagay na ini, huli ta sa paggibo mo kaini ililigtas mo an saimong sadiri sagkod idtong mga naghihinanyog sa saimo.”​—⁠4:​15, 16.

¹⁸ An ipinasabong na surat na ini nakakapatalubo nin pagpahalaga sa mga areglo nin Dios. Ipinapaheling kaiyan kun paano magigibo nin mga lalaki sagkod babae an saindang kabtang sa pagpapadanay nin teokratikong pagkaoroyon sa kongregasyon. (2:​8-15) Dangan ipinapaliwanag kaiyan an mga kualipikasyon para sa mga paraataman asin ministeryal na lingkod. Sa siring, ipinapaheling kan banal na espiritu an mga kahagadan na dapat aboton kan mga maglilingkod sa espesyal na mga katongdan. Dinadagka man kan surat an gabos na dusay na ministro na aboton an mga pamantayan na ini, na nagsasabi: “Kun an siisay man na lalaki naghihingoang maabot an katongdan nin paraataman, sia nagmamawot nin marahay na gibo.” (3:​1-13) Angay na ipinapaliwanag kaiyan an tamang pagtratar nin paraataman sa mga tugang sa kongregasyon na laen-laen an edad asin sekso siring man an pagdangog sa mga akusasyon sa atubangan nin mga testigo. Sa pagdodoon ni Pablo na an kamagurangan na lalaki na nagmamaigot sa pagpahayag asin pagtokdo maninigo sa dobleng onra, duwang beses na sinambit nia an Hebreong Kasuratan bilang autoridad: “Huli ta an kasuratan nagsasabi: ‘Dai mo pagbusalan an toro kun iyan naggiginik’; siring man: ‘An trabahador maninigong umako kan saiyang tangdan.’ ”​—⁠1 Tim. 5:​1-3, 9, 10, 19-21, 17, 18; Deut. 25:4; Lev. 19:⁠13.

¹⁹ Pagkatao ni Pablo kan gabos na marahay na hatol na ini, sinabi pa nia na an togon maninigong otobon sa daing digta asin daing katuyawan na paagi ‘sagkod na mahayag an Kagurangnan na Jesu-Cristo bilang Hade kan mga namamahala bilang mga hade asin Kagurangnan kan mga namamahala bilang mga kagurangnan.’ Basado sa paglaom na ini sa Kahadean, an surat nagtatapos paagi sa sarong mapuersang sadol sa mga Kristiano na sinda “maggibo nin marahay, magin mayaman sa marahay na mga gibo, magin matinao, andam na manhiras, na nagririmpos para sa sainda man sana nin marahay na pundasyon para sa ngapit, tangani sindang makapangapot nin marigon sa tunay na buhay.” (1 Tim. 6:​14, 15, 18, 19) Tunay nanggad na kapakipakinabang an gabos na marahay na instruksion kan Enot na Timoteo!

[Mga Nota sa Ibaba]