Libro kan Biblia Numero 56—Tito

Kagsurat: Pablo

Kun Saen Isinurat: Macedonia (?)

Natapos an Pagsurat: Mga 61–64 C.E.

“SI Pablo, sarong oripon nin Dios asin sarong apostol ni Jesu-Cristo . . . ki Tito, sarong tunay na aki segun sa pagtubod na yaon sa gabos.” (Tito 1:​1, 4) Iyan an kapinonan kan surat ni Pablo sa saiyang kapwa trabahador asin haloy nang kaibaiba na si Tito, na iwinalat nia sa isla nin Creta tanganing orog na pakarhayon an pagkaorganisar kan mga kongregasyon duman. Dakulang trabaho an gigibohon ni Tito. An islang ini, na sinasabing suanoy na istaran kan “ama nin mga dios asin tawo,” iyo an pinaghalean kan kasabihan na, “gibohon na taga Creta an sarong taga Creta,” na nangangahulogan na “dayaon an sarong madaya.”a Bantog an pagigin putikon kan mga tawo duman, kaya kinotar pa ngani ni Pablo an sainda mismong propeta na nagsabi: “An mga taga Creta pirmeng mga putikon, mapandanyar na mababangis na hayop, mga onason na daing trabaho.” (1:12) An mga taga Creta kan panahon ni Pablo ilinadawan man siring kan minasunod: “An ugale kan mga tawo pabarobago, bakong sinsero, asin parapakiiwalon; grabe an saindang kahanaban, kalaswaan, kaputikan, asin pagbuburat; asin an mga Judio na nag-istar na duman minalataw na mas imoral pa kisa sa mga propiong taga duman.”b Siring kaiyan an kamugtakan kan Creta kan magkaigwa nin mga kongregasyon duman; asin huli kaini nangorognang kaipuhan kan mga nagtutubod “na isikwal an pagkabakong diosnon asin an kinabanon na mga mawot asin mamuhay na may toltol na isip asin katanosan patin diosnon na debosyon,” arog kan isinadol ni Pablo.​—⁠2:⁠12.

² Kadikiton na impormasyon manongod sa pag-ibanan ni Pablo asin ni Tito an itinatao kan libro mismo nin Tito. Minsan siring, dakol na impormasyon an puedeng makua hale sa mga pagkasambit ki Tito sa iba pang surat ni Pablo. Si Tito, na sarong Griego, parateng nag-iiba ki Pablo asin kisiera sarong beses siang nag-iba ki Pablo pasiring sa Jerusalem. (Gal. 2:​1-5) Inapod sia ni Pablo na “kaibaiba ko asin kapwa trabahador.” Si Tito an isinugo ni Pablo sa Corinto pagkatapos niang magibo sa Efeso an enot niang surat sa mga taga Corinto. Mientras na nasa Corinto, kaiba si Tito sa pangongolekta nin donasyon para sa mga tugang sa Jerusalem, dangan pinagbotan sia ni Pablo na magbuelta tanganing taposon an pangongolekta. Sa pagbueltang idto sa Corinto hale sa pagtagboan ninda ni Pablo sa Macedonia na si Tito ginamit na magdara kan ikaduwang surat ni Pablo sa mga taga Corinto.​—⁠2 Cor. 8:​16-24; 2:13; 7:​5-7.

³ Pagkaluwas ni Pablo sa enot niang pagkabilanggo sa Roma, nakaibanan giraray nia si Timoteo asin si Tito durante kan ultimong mga taon kan saiyang ministeryo. Minalataw na kabale digdi an paglilingkod sa Creta, Grecia, asin Macedonia. Sa katapustapusi, sinasabi na si Pablo nagduman sa Nicopolis, sa amihanan-solnopan na Grecia, na minalataw na duman sia inaresto asin dinara sa Roma para sa ultimong pagkabilanggo nia asin paggadan sa saiya. Durante kan pagdalaw ni Pablo sa Creta, iwinalat nia duman si Tito tanganing ‘itanos an mga bagay na may depekto asin magnombra nin kamagurangan na lalaki sa lambang siudad,’ kaoyon kan mga instruksion na itinao nia ki Tito. Minalataw na an surat posible nanggad na ginibo ni Pablo sa Macedonia dai nahaloy pagkatapos niang iwalat si Tito sa Creta. (Tito 1:5; 3:12; 1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:​13, 20) Garo baga an katuyohan kaiyan kapareho kan Enot na Timoteo, na iyo an parigonon an boot kan kapwa trabahador ni Pablo asin magtao sa saiya nin may autoridad na pagsuportar sa saiyang mga obligasyon.

⁴ Siertong ginibo ni Pablo an surat sa pag-oltanan kan enot asin ikaduwa niang pagkabilanggo sa Roma, o kan mga 61 sagkod 64 C.E. An puersa kan ebidensia kan pagigin totoo kan surat ki Tito kapareho kan sa katemporanyong mga surat ki Timoteo, asin an tolong librong ini parateng inaapod na “pastoral na mga surat” ni Pablo. Magkaagid an estilo nin pagkasurat. Si Ireneo asin si Origen parehong nagkotar sa Tito, asin dakol na iba pang suanoy na eksperto an nagpapatotoo man na an librong iyan kabtang kan Biblia. Yaon iyan sa Sinaitic Manuscript asin Alexandrine Manuscript. Sa John Rylands Library may sarong kapidaso nin papiro, an P³², na sarong pahina nin kodise na kaidto pang mga ikatolong siglo C.E. asin yaon an Tito 1:​11-15 asin 2:​3-8.c Mayong duda na an libro totoong kabtang kan ipinasabong na Kasuratan.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

⁸ An mga Kristiano sa Creta namuhay na napapalibotan nin kaputikan, karatan, asin kahanaban. Maninigo daw na sumunod na sana sinda sa kadaklan? O maninigo daw na gumibo sinda nin depinidong mga lakdang na biyong isiblag an saindang sadiri tanganing maglingkod bilang banwaan na pinabanal para ki Jehova Dios? Sa pagpaliwanag ni Pablo paagi ki Tito na maninigong ‘danay na isipon kan mga taga Creta an pagpapadanay sa marahay na mga gibo,’ sia nagsabi: “An mga bagay na ini marahay asin kapakipakinabang sa mga tawo.” “Marahay asin kapakipakinabang” man ngonyan, sa sarong kinaban na uminirarom na sa garo baldok nin kaputikan asin madayang mga gibo, na an tunay na mga Kristiano ‘mag-adal na papagdanayon an marahay na mga gibo,’ na mabunga sa paglilingkod sa Dios. (3:​8, 14) An gabos na pagkondenar ni Pablo sa imoralidad asin karatan na nagtaong peligro sa mga kongregasyon sa Creta nagseserbing patanid sa sato ngonyan na ‘an dai na kutana maninigong kabootan nin Dios nagtotokdo sa sato na isikwal an pagkabakong diosnon asin an kinabanon na mga mawot asin mamuhay na may toltol na isip saka katanosan patin diosnon na debosyon sa tahaw kan sistemang ini nin mga bagay.’ An mga Kristiano maninigo man na magin “andam para sa gabos na marahay na gibo” dapit sa pagkuyog sa mga gobyerno, na pinapagdadanay an marahay na konsensia.​—⁠2:​11, 12; 3:⁠1.

⁹ Sinusuportaran kan Tito 1:​5-9 an 1 Timoteo 3:​2-7 sa pagpaheling kun ano an kahagadan kan banal na espiritu sa mga paraataman. Idinodoon kaini an ‘marigon na pangangapot kan paraataman sa maimbod na tataramon’ asin an saiyang pagigin paratokdo sa kongregasyon. Mahalaga nanggad ini sa paggiya sa gabos pasiring sa pagkamaygurang! Sa katunayan, an pangangaipong ini para sa tamang pagtotokdo nagkapirang beses na idinoon sa surat ki Tito. Sinadol ni Pablo si Tito na “magpadagos na magtaram kan mga bagay na angay sa ikakarahay na katokdoan.” An may edad nang mga babae kaipuhan na magin “mga paratokdo nin karahayan,” asin kaipuhan na ‘samnohan kan mga oripon an katokdoan kan saindang Paraligtas, an Dios, sa gabos na bagay.’ (Tito 1:9; 2:​1, 3, 10) Sa pagdodoon kan pangangaipo ni Tito bilang paraataman na magin marigon asin daing takot dapit sa saiyang pagtotokdo, si Pablo nagsabi: “Padagos kang magtaram kan mga bagay na ini asin magsadol patin magsagwe na may bilog na autoridad na magboot.” Asin kun dapit sa mga nakikisuway, sia nagsabi: “Magpadagos ka sa pagsagwe sa sainda nin estrikto, tangani na sinda magin makosog sa pagtubod.” Sa siring, an surat ni Pablo ki Tito nangorognang “kapakipakinabang para sa pagtokdo, sa pagsagwe, sa paghusay kan mga bagay, sa pagdisiplina sa katanosan.”​—⁠Tito 2:15; 1:13; 2 Tim. 3:⁠16.

¹⁰ An surat ki Tito nagpapahiro sa sato na pahalagahan an dai na kutana maninigong kabootan nin Dios asin nag-eengganyar sa sato na isikwal an pagkabakong diosnon kan kinaban “mantang kita naghahalat sa maogmang paglaom asin mamuraway na pagkahayag kan dakulang Dios asin kan satong Paraligtas, si Cristo Jesus.” Sa paggibo kaiyan, an mga ipinahayag nang matanos paagi ki Cristo Jesus puedeng magin “mga paramana oyon sa paglaom na buhay na daing katapusan” sa Kahadean nin Dios.​—⁠Tito 2:13; 3:⁠7.

[Mga Nota sa Ibaba]