An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?

Kapitulo 3: An Falsong Katood kan Biblia

Sa kapitulong ini, pag-oolayan niato an mayor na dahelan kun taano an dakol sa kadagaan na bakong Kristiano ta habong akoon an Biblia bilang an Tataramon nin Dios. Sono sa kasaysayan, an Kakristianohan naghingako na nagtutubod sa Biblia asin iyo an paraingat kaiyan. Pero an relihiyosong mga organisasyon nin Kakristianohan napalabot sa pira sa pinakamakatatakot na mga pangyayari sa kasaysayan, magpoon sa mga Krusada asin mga lagduan na paggadan kan Edad Media sagkod sa Holocaust sa satong panahon. An gawe-gawe daw kan Kakristianohan marahay na dahelan na isikwal an Biblia? An totoo, an Kakristianohan napatunayan na falsong katood kan Biblia. Tunay nanggad, kan an Kakristianohan lumataw kan ikaapat na siglo C.E., dai pa tapos an pakikilaban kan Biblia na makapagdanay.

1, 2. (Iiba an introduksion.) (a) Taano ta kadakol na habong akoon an Biblia bilang Tataramon nin Dios? (b) Ano an marahay na nagibo kan enot asin ikaduwang siglo, alagad ta ano an peligrosong nangyayari?

Kan matapos an enot na siglo, tapos na an pagsurat kan gabos na libro kan Biblia. Poon kaidto, an mga Kristiano nangengenot sa pagkopya asin pagwaras kan kompletong Biblia. Kadungan kaiyan, sibot sinda sa pagtradusir kaiyan sa kadaklan na komon na tataramon kaidto. Alagad, mantang an Kristianong kongregasyon sibot sa marahay na trabahong ini, may nagpopoon na magigin peligrosong marhay sa pakapagdanay kan Biblia.

² An pangyayaring ini ihinula mismo kan Biblia. Sarong beses si Jesus nagsaysay nin parabola manongod sa tawo na sinabwagan an saiyang oma nin marahay na klaseng banhi nin trigo. Alagad ta “mantang natotorog an mga tawo,” an sarong kaiwal nagsabwag nin mga banhi na mapatubo nin doot. Tuminubo pareho an mga banhi, asin sa kadikit na panahon natahoban kan doot an trigo. Paagi sa parabolang ini, ipinaheling ni Jesus na an bunga kan saiyang gibohon tunay na mga Kristiano pero pagkagadan nia, an falsong mga Kristiano makalalaog sa kongregasyon. Sa huri, masakit nang mamidbid an tunay sa falso.—Mateo 13:24-30, 36-43.

3. Sono ki apostol Pedro, ano an magigin epekto nin garo-doot na mga “Kristiano” sa pagtubod sa Biblia?

³ Si apostol Pedro prangkang nagpatanid sa magigin epekto kan garo-doot na mga “Kristianong” ini sa pagheling nin mga tawo sa Kristianismo asin sa Biblia. Sia nagpatanid: “Magkakaigwa man nin falsong mga paratokdo sa tahaw nindo. An mga ini hilom na magdadara sa laog nin nakalalaglag na mga sekta asin magpapainda minsan sa kagsadiri na buminakal sa sainda, na nagdadara sa sainda man sana nin marikas na pagkalaglag. Siring man, dakol an masunod sa saindang malaswang mga gawe, asin huli kaini an dalan kan katotoohan pagtataraman nin maraot.”—2 Pedro 2:1, 2.

4. Paano naotob an mga hula ni Jesus asin Pedro minsan kan enot na siglo?

⁴ Minsan kaidtong enot na siglo, naootob na an mga hula ni Jesus asin ni Pedro. An ambisyosong mga tawo nakalaog sa Kristianong kongregasyon asin nagsabwag nin pagkabaranga. (2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:21, 22; 3 Juan 9, 10) Kan suminunod na duwang siglo, an kadalisayan kan katotoohan sa Biblia rinamogan nin Griegong pilosopiya, asin an dakol napasalang inako an paganong mga doktrina bilang katotoohan sa Biblia.

5. Anong pagkaliwat sa palakaw an pinonan ni Constantino sa pagpopoon kan ikaapat na siglo?

⁵ Kan ikaapat na siglo, an Romanong emperador na si Constantino inaprobaran an “Kristianismo” bilang an opisyal na relihiyon kan Imperyo nin Roma. Pero an “Kristianismo” na aram nia laen na marhay sa relihiyon na ihinulit ni Jesus. Kaidto, marambongon na an “doot,” arog kan ihinula ni Jesus. Minsan siring, makasisierto kita na sa bilog na panahon na idto, may nagkapira na nagrepresentar sa tunay na Kristianismo asin naghingoa na kuyogon an Biblia bilang an ipinasabong na Tataramon nin Dios.—Mateo 28:19, 20.

Tinumang an Pagtradusir kan Biblia

6. Kasuarin nagpoon an Kakristianohan, asin ano an sarong paagi na an relihiyon nin Kakristianohan laen sa Kristianismo kan Biblia?

⁶ Kan panahon ni Constantino nagpoon na mabilog an Kakristianohan na aram niato ngonyan. Poon kaidto, an bikong klase nin Kristianismo na nakagamot bako na sanang relihiyosong organisasyon. Iyan kabtang na kan estado, asin an mga namomoon dian may mahalagang kabtang sa politika. Kan huri, an apostatang iglesya ginamit an politikal na kapangyarihan kaiyan sa paagi na biyong tumang sa Kristianismo kan Biblia, na nag-introdusir nin saro pang peligro sa Biblia. Paano?

7, 8. Kasuarin nagpahayag nin pagtumang an papa sa pagtradusir kan Biblia, asin taano ta ginibo nia ini?

⁷ Kan magadan an Latin bilang pan-aroaldaw na tataramon, kinaipuhan an bagong mga traduksion kan Biblia. Alagad ta dai na oyon digdi an Iglesya Katolika. Kan 1079 si Vratislaus, na kan huri nagin hade sa Bohemia, hinagad an permiso ni Papa Gregorio VII na tradusiron an Biblia sa tataramon kan saiyang mga sakop. An simbag kan papa dai. Sabi nia: “Malinaw sa mga parateng naghohorophorop kaiyan, na may dahelan na binoot kan Makakamhan sa gabos na Dios na an banal na kasuratan magin hilom sa nagkapirang lugar, ta, kun iyan magigin malinaw sa gabos na tawo, tibaad iyan dai nang gayo pahalagahan asin lapastanganon na; o tibaad iyan masabotan nin sala kan mga kakadikit an inadalan, asin gumiya sa sala.”

⁸ Boot kan papa na papagdanayon an Biblia sa gadan nang tataramon na Latin. An mga laog kaiyan ‘ihihilom,’ dai tatradusiron sa mga tataramon kan ordinaryong mga tawo.a An Vulgata Latina ni Jerome, na ginibo kan ika-5 siglo tanganing mabasa nin gabos an Biblia, ngonyan nagin paagi na itago iyan.

9, 10. (a) Paano nangyari an pagtumang kan Romano Katoliko sa pagtradusir kan Biblia? (b) Ano an katuyohan kan pagtumang kan Iglesya sa Biblia?

⁹ Sa paglakaw kan mga Edad Media, tuminagas an paninindogan kan Iglesya tumang sa mga Biblia sa pan-aroaldaw na mga tataramon. Kan 1199 si Papa Inocente III nagpadara nin mapuwersang marhay na surat sa arsobispo nin Metz, Alemania, kaya sinolo kan arsobispo an gabos na nanompongan niang Biblia sa tataramon na Aleman. Kan 1229 an sinodo sa Toulouse, Pransia, nagboot na an “lego” dai puwedeng magkaigwa nin ano man na libro kan Biblia sa ordinaryong tataramon. Kan 1233 an probinsial na sinodo sa Tarragona, España, nagboot na an gabos na libro kan “Daan o Bagong Tipan” ientrega tanganing soloon. Kan 1407 an sinodo nin klero na inapod sa Oxford, Inglaterra, ni Arsobispo Thomas Arundel malinaw na ipinangalad an pagtradusir kan Biblia sa Ingles o sa ano pa man na modernong tataramon. Kan 1431, duman man giraray sa Inglaterra, ipinangalad ni Obispo Stafford sa Wells an pagtradusir kan Biblia sa Ingles asin an pagkasadiri kan mga traduksion na iyan.

¹⁰ An relihiyosong mga autoridad na ini dai naghihingoang laglagon an Biblia. Hinihingoa nindang borohon iyan, papagdanayon iyan sa tataramon na pipira sana an nakababasa. Sa siring, linaoman nindang olangon an inapod nindang erehiya pero an totoo mga pag-angat sa saindang autoridad. Kun sinda nagin mapanggana, an Biblia nagin na sana kutanang usyosohon nin mga madodonong, na kakadikit o mayo ngani nin impluwensia sa buhay nin ordinaryong mga tawo.

An mga Parasorog kan Biblia

11. Ano an ibinunga kan patagong ilaog ni Julián Hernández an mga Bibliang Kastila sa España?

¹¹ Alagad, makaoogma ta dakol na sinserong tawo an nagsayumang kumuyog sa mga pagboot na ini. Alagad ta peligroso an siring na mga pagsayuma. An mga indibiduwal nagsakit nin makuri huli sa “krimen” na pagkaigwa nin Biblia. Halimbawa, horophoropa an nangyari sa sarong Kastila na an ngaran Julián Hernández. Sono sa History of Christian Martyrdom ni Foxe, Si Julián (o, Juliano) “naghingoa na darahon hale sa Alemania pasiring sa sadiri niang nasyon an dakol na Biblia, na natatago sa mga bariles, asin inimpake na garo arak na Rhenish.” Pinasaloiban sia asin dinakop kan Romano Katolikong Inkisisyon. An mga nanonongdan kan Biblia “gabos daing pagpalaenlaen na pinasakitan, dangan an kadaklan sa sainda sinentensiahan sa laen-laen na padusa. Si Juliano sinolo, beinte an linitson, an nagkapira prineso sagkod na buhay, an iba hinampak sa publiko, dakol an ginibong mga parasagwan sa barko.”

12. Paano niato naaaraman na an relihiyosong mga autoridad kan Edad Media dai nagrerepresentar sa Kristianismo sa Biblia?

¹² Kanigoan karaot na pag-abuso sa kapangyarihan! Malinaw na an relihiyosong mga autoridad na ini dai nagrerepresentar sa Kristianismo sa Biblia! Ipinahayag mismo kan Biblia kun kiisay sinda kan iyan magsabi: “An mga aki nin Dios asin an mga aki kan Diablo namimidbid sa bagay na ini: An gabos na dai naggigibo nin katanosan bakong gikan sa Dios, ni an saro na dai namomoot sa saiyang tugang. Huli ta ini an mensahe na saindong nadangog poon sa kapinonan, na kita maninigong magkaminorootmootan; bakong arog ki Cain, na naggikan sa maraot asin guminadan sa saiyang tugang.”—1 Juan 3:10-12.

13, 14. (a) Anong pambihirang bagay manongod sa Biblia kaidtong Edad Media an nagpapaheling na iyan may banal na ginikanan? (b) Paano nabago an situwasyon kun dapit sa Biblia sa Europa?

¹³ Pero pambihira nanggad na an mga lalaki asin babae andam na mameligro sa grabeng mga tratamientong ini tangani sanang magkaigwa nin Biblia! Asin dakol na beses na naotro an siring na mga halimbawa sagkod sa satong kaaldawan. An hararom na debosyon na pinukaw kan Biblia sa mga indibiduwal, an pagigin andam na may pagpasensiang magtios asin daing pagrereklamong umagi sa makolog na mga pagkagadan na dai minabalos sa mga nagpapasakit sainda, makosog na ebidensia na an Biblia talagang Tataramon nin Dios.—1 Pedro 2:21.

¹⁴ Kan huri, pakalihis kan rebelyon na Protestante tumang sa kapangyarihan kan Romano Katoliko kan ika-16 na siglo, an Iglesya Katolika Romana mismo napiritan na gumibo nin mga traduksion kan Biblia sa pan-aroaldaw na mga tataramon sa Europa. Alagad minsan kaidto, an Biblia mas naasosyar sa Protestantismo kisa sa Katolisismo. Arog kan isinurat kan pading Romano Katoliko na si Edward J. Ciuba: “Kaipuhan na sadiosan na admitiron na an saro sa mas makamomondong mga resulta kan Repormasyon na Protestante iyo an kapabayaan sa Biblia kan mga Katoliko. Minsan ngani nungka na iyan lubos na nalingawan, an Biblia sirradong libro para sa kadaklan na Katoliko.”

Mas Halangkaw na Gradong Pagkritika

15, 16. Taano an Protestantismo ta bakong libre sa kabasolan kun dapit sa pagtumang sa Biblia?

¹⁵ Alagad an mga iglesyang Protestante bakong libre sa kabasolan kun dapit sa pagtumang sa Biblia. Sa pag-agi nin mga taon, an nagkapirang iskolar na Protestante pinonan an saro pang klase nin pagsalakay sa libro: sarong intelektuwal na pagsalakay. Kaidtong ika-18 asin ika-19 siglo, nadiskobre ninda an sarong paagi nin pag-adal sa Biblia na inaapod mas halangkaw na gradong pagkritika. An mga kritiko nagsabi na an dakulang kabtang kan Biblia binibilog nin mga leyenda asin osipon. Nagsabi pa ngani an iba na si Jesus nungka na nabuhay. Imbes na apodon na Tataramon nin Dios, sinabi kan Protestanteng mga iskolar na ini na an Biblia tataramon nin tawo, asin saralak pa.

¹⁶ Minsan ngani dai na pinaniniwalaan an sobra man sa mga ideyang ini, an mas halangkaw na gradong pagkritika itinotokdo pa sa mga seminaryo, asin bakong pambihira na madangog an mga klerigong Protestante na dinideharan sa publiko an darakulang kabtang kan Biblia. Kaya, an sarong klerigong Anglicano kinotar sa sarong diaryong Australiano sa pagsabi na an dakol na yaon sa Biblia “sala. An ibang kasaysayan sala. An ibang detalye malinaw na sarala.” An kaisipan na ini bunga nin mas halangkaw na gradong pagkritika.

“Pagtataraman nin Maraot”

17, 18. Paano an gawe-gawe kan Kakristianohan nagdara nin langhad sa Biblia?

¹⁷ Minsan siring, seguro an gawe-gawe kan Kakristianohan an nagin pinakadakulang kaolangan sa pag-ako nin mga tawo sa Biblia bilang Tataramon nin Dios. An Kakristianohan naghihingakong nagkukuyog sa Biblia. Pero, an saiyang gawe-gawe nagdara nin dakulang langhad sa Biblia asin sa mismong ngaran na Kristiano. Arog kan ihinula ni apostol Pedro, an dalan kan katotoohan ‘pinagtaraman nin maraot.’—2 Pedro 2:2.

¹⁸ Halimbawa, mantang ipinangangalad kan iglesya an pagtradusir sa Biblia, an papa nagsusuportar sa darakulang mga kampanya militar tumang sa mga Muslim sa Tahaw na Sirangan. An mga ini inapod na “banal” na mga Krusada, alagad ta mayo nin banal dian. An enot—na inapod “Krusada kan Banwaan”—iyo an nagin arogan kan mga suminunod. Bago naghale sa Europa, an suwayan na hukbo, na pinalaad an boot nin mga predikador, sinalakay an mga Judio sa Alemania, na ginadan sinda sa sunod-sunod na banwaan. Taano? An historyador na si Hans Eberhard Mayer nagsasabi: “An pangangatanosan na an mga Judio, bilang mga kaiwal ni Cristo, maninigong padusahan maluya sanang pagprobar na tagoon an tunay na motibo: kahanaban.”

19-21. Paano an Treinta Anyos na Guerra, saka an pagmimisyonero asin kolonyal na paghiwas kan Europa, nagdara nin langhad sa Biblia?

¹⁹ Huli sa rebelyon na Protestante kan ika-16 na siglo nahale sa kapangyarihan an Katolisismo Romano sa dakol na nasyon sa Europa. An sarong resulta iyo an Treinta Anyos na Guerra (1618-48)—“an saro sa pinakateribleng guerra sa kasaysayan nin Europa,” sono sa The Universal History of the World. An pundamental na causa kan guerra? “An pagkaongis nin Katoliko sa Protestante, nin Protestante sa Katoliko.”

²⁰ Sa panahon na idto, an Kakristianohan nagpoon nang humiwas sa luwas nin Europa, na dinadara an “Kristianong” sibilisasyon sa ibang kabtang kan daga. An militar na paghiwas na ini tinandaan nin kabangisan asin kahanaban. Sa Amerika, an mga konkistador na Kastila listong linaglag an propiong mga sibilisasyon sa Amerika. An sabi nin sarong libro sa kasaysayan: “Sa pankagabsan, linaglag kan mga gobernador na Kastila an propiong sibilisasyon, na dai man iiniintrodusir an Europeo. An pagkapaha sa bulawan an pangenot na motibo na nakaakit sa sainda sa Bagong Kinaban.”

²¹ An mga misyonerong Protestante naghale man sa Europa pasiring sa ibang kontinente. An saro sa mga bunga kan saindang trabaho iyo an pagpaoswag sa kolonyal na paghiwas. An lakop na opinyon ngonyan sa pagmimisyonerong Protestante iyo ini: “Sa dakol na kaso an pagmimisyonero ginamit na sarahotan asin pantahob sa pagdominar sa mga tawo. Bantog an koneksion sa pag-oltanan nin misyon, teknolohiya, asin imperyalismo.”

22. Paano nagdara nin langhad an Kakristianohan sa ngaran nin Kristianismo sa ika-20 siglo?

²² An haraning relasyon kan mga relihiyon nin Kakristianohan asin kan estado nagpapadagos sagkod sa satong kaaldawan. An huring duwang guerra mundial sa pangenot pinaglabanan sa pag-oltanan nin mga nasyon na “Kristiano.” An mga klerigo sa man-ibong-ibong na lado sinadol an saindang mga hobenes na lumaban asin pagmaigotan na gadanon an kalaban—na sa parate karelihiyon ninda. Arog kan sabi sa librong If the Churches Want World Peace: “Tunay na bakong sa ikaoomaw [kan mga iglesya] na an sistema nin guerra ngonyan nagtalubo asin guminibo kan pinakagrabeng danyos kaiyan sa tahaw nin mga estado na dusay sa Kristianismo.”

An Tataramon nin Dios Nagdanay

23. Paano ipinaririsa kan kasaysayan nin Kakristianohan na an Biblia Tataramon nin Dios?

²³ Renepaso niato an halawig, mamondong kasaysayan na ini nin Kakristianohan tanganing itampok an duwang punto. Enot, an siring na mga pangyayari kaotoban kan hula sa Biblia. Ihinula na an dakol na naghihingakong Kristiano magdadara nin langhad sa Biblia asin sa ngaran nin Kristianismo, asin an katunayan na ini nangyari nagbibindikar sa Biblia bilang totoo. Minsan siring, dai niato maninigong lingawan an bagay na an gawe-gawe nin Kakristianohan dai nagrerepresentar sa Kristianismo na basado sa Biblia.

24. Ano an nagpapamidbid sa tunay na mga Kristiano asin kun siring malinaw na nagkokondenar sa Kakristianohan bilang bakong Kristiano?

²⁴ An paagi na mamimidbid an tunay na mga Kristiano ipinaliwanag mismo ni Jesus: “Paagi kaini an gabos makaaaram na kamo an sakong mga disipulo, kun kamo nagkakaminorootmootan.” (Juan 13:35) Saro pa, nagsabi si Jesus: “Sinda bakong kabtang kan kinaban, kun paanong ako bakong kabtang kan kinaban.” (Juan 17:16) Sa duwang puntong ini, ipinaheheling kan Kakristianohan na sia malinaw na dai nagrerepresentar sa Kristianismo kan Biblia. Iyan naghihingakong katood kan Biblia, pero iyan nagin falsong katood.

25. Taano ta nakatagal an Biblia sa gabos na kasakitan kaiyan sagkod sa satong panahon?

²⁵ An ikaduwang punto iyo ini: Huli sa bagay na an Kakristianohan sa kabilogan guminawe na tumang na gayo sa kapakanan kan Biblia, tunay na makangangalas na an libro nagdanay sagkod ngonyan asin may makosog pang impluwensia sa buhay nin dakol na tawo. Natagalan kan Biblia an mapait na pagtumang sa pagtradusir kaiyan, mga pagsalakay nin modernistikong mga iskolar, asin an bakong Kristianong gawe-gawe kan falsong katood kaiyan, an Kakristianohan. Taano? Huli ta an Biblia napapalaen sa arin pa man na ibang nasusurat na libro. An Biblia dai mahihimong magadan. Iyan an Tataramon nin Dios, asin an Biblia mismo nagsasabi sato: “An doot naluluyos, an mga burak nararakdag, alagad an tataramon kan satuyang Dios nagdadanay sagkod lamang.”—Isaias 40:8, The New English Bible.

[Nota sa Ibaba]