An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?
Kasumpay kan Kapitulo 5: An “Bagong Tipan”—Kasaysayan o Osipon Sana?
An Tanog kan Katotoohan
23, 24. (a) Saen niato manonompongan an pinakamakosog na patotoo sa katotoohan kan mga kasuratan kan Kristianong Griegong Kasuratan? (b) Anong kuwalidad na natural sa rekord kan Biblia an nagpapatotoo sa pagigin totoo kaiyan? Iilustrar.
23 Kaya, an kasaysayan asin an arkeolohiya nag-iilustrar, asin sa nagkapirang kamugtakan nagpapatunay, sa makasaysayan na mga elemento kan Griegong Kasuratan. Pero liwat, an pinakamakosog na patotoo sa katotoohan kan mga kasuratan na ini nasa mga libro mismo. Kun basahon nindo iyan, bako iyan siring sa mga osipon kun pagdangogon. Iyan may tanog kan katotoohan.
24 An sarong bagay, an mga iyan prangkang gayo. Isipon an irinekord manongod ki Pedro. Detalyado an saiyang makasosopog na dai pakalakaw sa tubig. Dangan, sinabi ni Jesus sa iginagalang nanggad na apostol na ini: “Padian ka sa hudian ko, Satanas!” (Mateo 14:28-31; 16:23) Saro pa, pakatapos na marigonon na iinsister na maski bayaan pa kan gabos si Jesus, dai nia nanggad gigibohon an siring, nangatorog si Pedro sa saiyang pagbantay sa banggi dangan pinaindahan an saiyang Kagurangnan nin tolong beses.—Mateo 26:31-35, 37-45, 73-75.
25. Anong mga kaluyahan kan mga apostol an prangkang ihinayag kan mga parasurat kan Biblia?
25 Pero bako sanang an mga kaluyahan ni Pedro an ihinayag. Dai tinatahoban kan prangkang rekord an mga diriskutiran kan mga apostol manongod sa kun siisay an pinakadakula sa tahaw ninda. (Mateo 18:1; Marcos 9:34; Lucas 22:24) Ni dai kaiyan sinabi sato na an ina kan mga apostol na si Santiago asin Juan hinagad ki Jesus na itao sa saiyang mga aki an pinakapaborableng mga katongdan sa saiyang Kahadean. (Mateo 20:20-23) An “matarom na pagputok nin kaanggotan” sa pag-oltanan ni Bernabe asin ni Pablo maimbod man na nasusurat.—Gibo 15:36-39.
26. Anong detalye manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus an dai kutana iiniba kun bako iyan totoo?
26 Risang gayo man, an katotoohan na an libro ni Lucas nagsasabi sato na “mga babae, na nag-iba sa saiya hale sa Galilea,” an enot na nakaaram manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus. Ini an pinakapambihirang detalye sa dominado nin mga lalaking sosyedad kan enot na siglo. Iyo nanggad, sono sa rekord, an sinasabi kan mga babae ‘garo daing halaga’ sa mga apostol. (Lucas 23:55–24:11) Kun bakong totoo an kasaysayan sa Griegong Kasuratan, siertong inimbento iyan. Pero taano ta iimbentohon nin saro an estorya na naglaladawan sa iginagalang na mga persona sa siring na makasosopog na kamugtakan? Iiniba an mga detalyeng ini huling totoo.
Si Jesus—Sarong Tunay na Persona
27. Paano an sarong historyador nagpatotoo manongod sa pag-eksister ni Jesus?
27 Minansay kan dakol si Jesus siring sa pagkaladawan saiya sa Biblia bilang sarong pinangarap na eroestorya. Pero narisa kan historyador na si Michael Grant: “Kun iaaplikar ta sa Bagong Tipan, siring kan maninigo, an iyo man sanang klase nin pinagbabasaran sa paghusgar na maninigo tang iaplikar sa iba pang suanoy na kasuratan na may makasaysayan na materyal, dai ta ikasisikwal an pag-eksister ni Jesus kun paanong dai isinisikwal an masa nin paganong mga persona na an katunayan bilang historikal na mga persona dai man lamang kinustion.”
28, 29. Taano ta mahalaga na an apat na Ebenghelyo nag-atubang nin nagkakasararong paglaladawan sa personalidad ni Jesus?
28 Bako sana an pag-eksister ni Jesus kundi siring man an saiyang personalidad an maheheling sa Biblia na may nagdedeterminar na tanog nin katotoohan. Bakong pasil an pag-imbento nin pambihirang pagkatawo dangan iatubang an dai nagliliwat na pagladawan saiya sa bilog na libro. Haros imposible para sa apat na parasurat an sumurat manongod sa iyo man sanang tawo asin daing pagliliwat na iladawan an iyo man sanang ladawan nia kun an tawong iyan tunay na dai man lamang nag-eksister. An katotoohan na an Jesus na ilinadawan sa bilog na apat na Ebanghelyo malinaw na an iyo man sanang persona nakakokombensir na ebidensia kan pagigin totoo kan Ebanghelyo.
29 Kinotar ni Michael Grant an sarong angay nanggad na hapot: “Paano nangyari na sa gabos na tradisyon kan Ebanghelyo na daing ipinupuwera, pambihira karigon an pagkaladawan sa sarong nakaaakit na hoben na lalaki na talingkas na nakahihiro sa tahaw nin manlaenlaen na klase nin kababaehan, kabilang na an minansay na may maraot na dangog, na daing gira nin pagigin sentimental, pagkabakong natural, o pagkadelikado, alagad sa lambang punto, nagpadanay nin simpleng integridad nin pagkatawo?” An solamenteng simbag iyo na an siring na tawo tunay na nag-eksister asin naghiro sa paagi na sinasabi kan Biblia.
Kun Taano ta Dai Sinda Nagtutubod
30, 31. Taano ta dai inaako kan dakol an Kristianong Griegong Kasuratan na tama sono sa kasaysayan sa ibong kan gabos na ebidensia?
30 Mantang may nagpapahirong ebidensia sa pagsasabi na an Griegong Kasuratan tunay na kasaysayan, taano ta sinasabi kan iba na dai? Taano ta an dakol, mantang inaako an ibang kabtang kaiyan na tunay, alagad habong akoon an gabos na laog kaiyan? Iyan sa pangenot huli ta an Biblia nagrekord nin mga bagay na habong tubodon kan modernong mga intelektuwal. Halimbawa, sinasabi kaiyan na kapwa nag-otob asin naghula si Jesus. Nagsasabi man iyan na nagmilagro sia asin na pagkagadan nia binuhay sia liwat.
31 Sa mapagdudang ika-20 siglong ini, pambihira an siring na mga bagay. Manongod sa mga milagro, narisa ni Propesor Ezra P. Gould: “May sarong pagduda na sa paghona nin ibang kritiko may katanosan sinda . . . na dai nangyari an mga milagro.” Inaako nin iba na tibaad pinangyari ni Jesus an mga pagpaomay, alagad idto sanang sikosomatiko, ‘isip sa bagay,’ na klase. Kun manongod sa iba pang milagro, an kadaklan minimenus iyan na magsalang bilang imbension o tunay na mga pangyayari na piniripit an pag-estorya.
32, 33. Paano pinagmaigotan na menuson kan iba an milagro ni Jesus sa pagpakakan sa dakulang kadaklan, alagad taano ta bako ining makatanosan?
32 Bilang halimbawa kaini, konsideraron an okasyon na pinakakan ni Jesus an kadaklan na labing 5,000 sa nagkapira sanang tinapay asin duwang sira. (Mateo 14:14-22) An ika-disinuebeng siglong iskolar na si Heinrich Paulus nagsuherir na an tunay na nangyari iyo ini: Nanompongan ni Jesus asin kan saiyang mga apostol na inaatenderan sinda nin dakulang kadaklan na nagugutom. Kaya nagtao sia nin marahay na halimbawa para sa mga mayaman sa tahaw ninda. Kinua nia an dikit niang pagkakan asin kan saiyang mga apostol asin ihiniras iyan sa kadaklan. Dai nahaloy, an ibang nagdara nin pagkakan suminunod sa saiyang halimbawa asin ihiniras an sainda. Sa katapustapusi, napakakan an bilog na kadaklan.
33 Alagad, kun ini an tunay na nangyari, iyan pambihirang patotoo kan kapangyarihan nin marahay na halimbawa. Taano an siring na nakaiinteres asin makahulogan na estorya ta bibiribidon tanganing magin siring sa sarong lihis sa natural na milagro? Iyo nanggad, an gabos na paghihingoang iyan tanganing menuson na bakong milagroso an mga milagro nag-aatubang nin orog na problema kisa sa nareresolberan kaiyan. Asin iyan gabos basado sa falsong pasisikadan. Iyan nagpopoon sa pagpamugtak na imposible an mga milagro. Alagad taano ta dapat na magin siring an kamugtakan?
34. Kun an Biblia talagang mayong tamang hula asin mga rekord nin tunay na mga milagro, ano an pinatutunayan kaini?
34 Oyon sa pinakarasonableng mga pamantayan, kapwa an Hebreo asin Griegong Kasuratan tunay na kasaysayan, alagad kapwa iyan may mga halimbawa nin hula asin milagro. (Ikomparar an 2 Hade 4:42-44.) Kaya, kumusta kun tunay an mga hula? Asin kumusta kun aktuwal na nangyari an mga milagro? Kun siring tunay nanggad na an Dios nasa likod kan pagsurat sa Biblia, asin iyan tunay na saiyang tataramon, bakong nin tawo. Sa sarong masunod na kapitulo, kokonsideraron ta an isyu manongod sa hula, alagad konsideraron ta nguna an mga milagro. Rasonable daw na tumubod sa ika-20 siglong ini na kan enot na mga siglo may nangyaring mga milagro?