Granadang Setro Hale sa Harong ni Jehova?
AN MGA arkeologo sa Israel nakakotkot nin dakol na setro, mga sogkod na dara-dara nin mga tawong may autoridad. (Genesis 49:10; Ester 8:4; Ezequiel 19:14) An ibang setro na nanompongan sa Laquis igwa nin payo na korteng granada. Aram na marhay kan banwaan nin Dios an prutas na ini.—Deuteronomio 8:8; Awit ni Salomon 4:13.
An marfil na granada na nasa panahon nin pagbukad, sa wala, nadiskobre dai pa sana nahaloy. Iyan 43 milimetros an langkaw, asin an loho sa irarom kaiyan nagsusuherir na iyan kabtang nin sarong setro. Mangnoha an mga letra na isinurat sa estilong Hebreo kan enot na pinetsahan kan ikawalong siglo B.C.E.
An kabtang kan marfil napasa kan suanoy na mga panahon, kaya an pirang letra nawawara o mga kabtang na sana an yaon. Alagad, an mga espesyalista sa suanoy na pagsurat nagproponer kan pagbabalik na nakadrowing sa ibaba. (Basado sa Biblical Archaeologist) An bako pararehong mga espasyo sa pag-oltanan nin mga letra naggiya sa duwang prinsipal na pagbasa. An Pranses na iskolar na si André Lemaire isinuherir an pagbasa na “Sadiri kan Tem[plo kan Kagurangna]n [na Yahweh], banal sa mga saserdote.” Nagproponer si Nahman Avigad na “Banal na donasyon para sa mga saserdote kan (sa) Harong ni Yahweh.”
Sinda asin an ibang iskolar nagkonklusyon na an setro sa orihinal igwa kan apat na letra sa Hebreo kan personal na ngaran nin Dios—Jehova. Kaya siertong sinambit kaiyan “an harong ni Jehova,” sarong frase na komon sa Biblia.—Exodo 23:19; 1 Hade 8:10, 11.
Dakol pa man giraray an naghohona na an payo nin setrong ini tibaad pagsadiri nin sarong saserdote sa templo na itinogdok ni Salomon o na iyan idinonar sa templong iyan. Interesante nanggad, an disenyong granada parateng naheheling sa templo nin Dios.—Exodo 28:31-35; 1 Hade 7:15-20.
Israel Museum, Jerusalem