Ano an Katuyohan nin Buhay?—Paano Nindo Manonompongan Iyan?
Kapitulo 1: May Katuyohan daw an Buhay?
1. Ano an parateng ihinahapot manongod sa katuyohan nin buhay, asin ano an ikinomento dian nin sarong tawo?
Pag-abot nin panahon, haros gabos nag-iisip-isip kun ano an katuyohan nin buhay. Iyan daw pagtrabaho nin mahigos tanganing mapaoswag an kamugtakan niato sa pamumuhay, pagsustento sa satong pamilya, pagkagadan pakalihis nin tibaad 70 o 80 taon, dangan dai na pag-eksister sagkod lamang? An sarong hoben na ini an saboot nagsabi na mayo na nin ibang katuyohan an buhay kundi “mabuhay, magkaaki, maogma dangan magadan.” Alagad totoo daw iyan? Asin talaga daw na an gabos tinatapos nin kagadanan?
2, 3. Taano an pagkaigwa nin materyal na kayamanan ta bakong igong katuyohan sa buhay?
2 An dakol sa mga nasyon sa Sirangan sagkod Solnopan naghohona na an mayor na katuyohan sa pagkabuhay iyo an pagkaigwa nin materyal na kayamanan. Naniniwala sinda na ini puedeng magbunga nin maogma, makahulogan na buhay. Alagad kumusta man an mga tawo na igwa na nin materyal na kayamanan? An parasurat na taga Canada na si Harry Bruce nagsabi: “An nakatatarantang kabilangan nin mga mayaman nag-iinsistir na sinda bakong maogma.” Idinugang nia: “Isinusuherir nin mga surbey na nagkaigwa nin grabeng pesimismo sa Amerika del Norte . . . Igwa pa daw nin maogma sa lugar na iyan? Kun igwa, ano an sekreto?”
3 An dating presidente kan E.U. na si Jimmy Carter nagsabi: “Nadiskobre niato na an pakasadiri nin mga bagay asin pagkonsumo nin mga bagay dai nagpapanigo sa satong paghidaw nin kahulogan. . . . An pagtambak nin materyal na mga rogaring dai makapapano sa garo daing laog na buhay na mayo nin kompiansa o katuyohan.” Asin an saro pang namomoon sa politika nagsabi: “Sa laog nin nagkapirang taon na ngonyan ginigibo ko an maatom na pag-aram kan mga katotoohan manongod sa sakong sadiri asin sa sakong buhay; iyan man an ginigibo nin dakol na iba pang midbid ko. Mas dakol kisa kasuarin man kaidto an naghahapot, ‘Siisay kita? Ano an satong katuyohan?’”
Mas Depisil an mga Kamugtakan
4. Taano ta nagdududa an nagkapira na may katuyohan an buhay?
4 Dakol an nagdududa na may katuyohan an buhay kun naheheling ninda na nagin mas depisil an kamugtakan sa pamumuhay. Sa bilog na kinaban labing sarong bilyon katawo an magabat an helang o kulang sa sustansia, na nagbubunga nin pagkagadan nin mga sampulong milyon na aki kada taon sa Aprika sana. An populasyon kan daga, na madali nang mag-6 bilyones, nagpapadagos na madagdagan nin labing 90 milyones kada taon, na an labing 90 porsiento kan dagdag na iyan yaon sa nagpoprogreso pa sanang mga nasyon. An daing ontok sa pagdakol na populasyon na ini dinudugangan an pangangaipo sa kakanon, istaran, asin industriya, na nagtatao nin dugang pang danyos sa daga, tubig, asin aire hale sa industriyal saka iba pang mga nakakaati.
5. Ano an nangyayari sa mga pananom sa ibabaw kan daga?
5 An publikasyon na World Military and Social Expenditures 1991 nagbabareta: “Kada taon an kadlagan na arog kahiwas kan bilog na [Gran Britania] nalalaglag. Sa presenteng rikas (nin pagpalod nin mga kahoy), pag-abot kan taon 2000, mahahale ta na an 65 porsiento kan kadlagan sa talimasang mga lugar sa tropiko.” Sa mga lugar na iyan, segun sa sarong ahensia kan NU, 10 kahoy an pinapalod karibay kan kada 1 na itinatanom; sa Aprika an proporsion labing 20 sa 1. Kaya naghihiwas an mga desierto, asin kada taon nawawara an arog kahiwas kan Belhika para sa agrikultura.
6, 7. Ano an nagkapira sa mga problema na dai nareresolberan nin mga tawong namomoon, kaya anong mga hapot an kaipuhan na masimbag?
6 Siring man, sa ika-20 siglong ini apat na doble an nagadan sa guerra kisa sa nakaaging apat na siglo gabos. Sa gabos na lugar, nagdadakol an krimen, nangorogna an madahas na krimen. An pagkalaglag kan pamilya, pagdodroga, AIDS, mga helang na ikinaoolakit paagi sa pagdodorog, asin iba pang negatibong bagay pinagigin mas depisil man an buhay. Asin an mga namomoon sa kinaban dai nakatatao nin solusyon sa dakol na problema na nagpapasakit sa pamilya nin tawo. Sa siring, masasabotan kun taano ta naghahapot an mga tawo, Ano an katuyohan nin buhay?
7 Paano inatubang an hapot na iyan nin mga intelektuwal asin namomoon sa relihion? Pakalihis kan gabos na dakol na siglong ini, sinda daw may ikinataong igong simbag?
An Sinasabi Ninda
8, 9. (a) Ano an sinabi nin sarong intelektuwal na Intsik manongod sa katuyohan nin buhay? (b) Ano an sinabi nin sarong natadang buhay sa kampo de konsentrasyon kan mga Nazi para sa paggadan?
8 An intelektuwal na Confuciano na si Tu Wei-Ming nagsabi: “An pinakakahulogan nin buhay yaon sa satong ordinaryo, sa tawong pag-eksister.” Segun sa punto de vistang ini, an mga tawo magpapadagos na mamundag, maglapigot tanganing mabuhay, asin magadan. Kakadikit kan paglaom sa siring na punto de vista. Asin totoo daw baya iyan?
9 Si Elie Wiesel, sarong natadang buhay sa kampo de konsentrasyon kan mga Nazi para sa paggadan kan Guerra Mundial II, nagkomento: “An ‘Taano ta yaon kita digdi?’ iyo an pinakaimportanteng hapot na dapat na atubangon nin sarong tawo. . . . Naniniwala ako na an buhay may kahulogan sa ibong kan daing kahulogan na kagadanan na naheling ko.” Alagad dai nia masabi kun ano an kahulogan nin buhay.
10, 11. (a) Paano ipinaheling nin sarong editor na mayo sa tawo an simbag? (b) Taano ta dai nakakokontento an punto de vista nin sarong sientista sa ebolusyon?
10 An editor na si Vermont Royster nagsabi: “Sa paghonahona sa tawo mismo, . . . sa saiyang lugar sa unibersong ini, kadikiton kan iinabante niato kisa kaidtong pumoon an panahon. Yaon pa man giraray sa sato an mga hapot na siisay kita asin taano kita ta nabubuhay patin pasaen kita.”
11 An sientista sa ebolusyon na si Stephen Jay Gould nagkomento: “Tibaad maghimuyawot kita nin ‘mas halangkaw’ na simbag—alagad ta mayo nin siring.” Para sa siring na mga ebolusyonista, an buhay pakipagdinaogan para sa pagkatada kan pinakamatibay, na gabos tinatapos nin kagadanan. Mayo man nin paglaom sa punto de vistang iyan. Asin, sa giraray, totoo daw iyan?
12, 13. Ano an punto de vista nin mga namomoon sa iglesia, asin an mga iyan daw mas nakakokontento kisa sa punto de vista nin sekular na mga nagmamasid?
12 An dakol na namomoon sa relihion nagsasabi na an katuyohan nin buhay mamuhay nin marahay tanganing pagkagadan an kalag nin saro makaduman sa langit asin mabuhay duman nin daing sagkod. An tangro naman sa mga maraot daing sagkod na pasakit sa kalayo sa impierno. Pero, segun sa paniniwalang ini, magpapadagos sa ibabaw nin daga an iyo man sanang dai nakakokontentong pag-eksister na nangibabaw sa bilog na kasaysayan. Alagad kun an katuyohan nin Dios papag-istaron sa langit an mga tawo na arog nin mga anghel, taano ta dai na sana nia sinda linalang na siring sa primero, arog kan ginibo nia sa mga anghel?
13 Dawa an mga klerigo nadedepisilan sa siring na mga punto de vista. Si Dr. W. R. Inge, dating dekano kan Katedral ni San Pablo sa Londres, sarong beses nagsabi: “Sa bilog kong buhay maigot kong hiningoa na aramon an katuyohan nin pagkabuhay. Hiningoa kong simbagon an tolong hapot para sa pag-estudyar na kaidto pa garo baga pundamental sa paghona ko: an hapot manongod sa panahon na daing sagkod; an hapot manongod sa personalidad nin tawo; asin an hapot manongod sa karatan. Nasudya ako. Mayo akong nasimbag dian.”
An Epekto
14, 15. Ano an epekto sa dakol na tawo kan nagkakakontrahan na mga punto de vista?
14 Ano an epekto nin kadakol na magkalaen na ideya nin mga intelektuwal asin namomoon sa relihion dapit sa hapot sa katuyohan nin buhay? An simbag nin dakol kapareho kan sa sarong may edad nang lalaki na nagsabi: “Sa kadaklan na taon kan sakong buhay ipigpaparahapot ko kun taano ako ta yaon digdi. Kun may katuyohan man, dai na akong labot.”
15 An medyo dakol na nakamamasid sa kadakol na punto de vista sa tahaw kan mga relihion kan kinaban nagkokonklusyon na an totoo bakong importante kun ano an pinaniniwalaan nin saro. Para sa sainda an relihion libangan sana kan isip, bagay na matao nin kadikit na katoninongan nin isip asin nin karangahan tangani na makaya nin saro an mga problema sa buhay. Para sa iba pa an relihion superstisyon sana. Para sa sainda an dakol na siglo nin relihiosong pagbanabana dai nakasimbag sa hapot manongod sa katuyohan nin buhay, ni napaoswag man kaiyan an buhay nin ordinaryong mga tawo. Sa katunayan, ipinaheheling nin kasaysayan na sa parate an mga relihion kan kinaban na ini nakaolang sa pag-oswag nin tawo asin nagin causa nin mga pagkaongis asin guerra.
16. Gurano an puedeng magin halaga kan pakanompong sa katuyohan nin buhay?
16 Pero, importante daw ngani na maaraman an katotoohan manongod sa katuyohan nin buhay? An may propesyon sa kamugtakan kan isip na si Viktor Frankl nagsimbag: “An pagmamaigot na makanompong nin kahulogan sa buhay iyo an pangenot na puersang nagmomotibar sa tawo. . . . Mayo nin ano man sa kinaban, pangangahasan kong sabihon, na epektibong marhay na makatatabang sa saro na matagalan minsan an pinakagrabeng mga kamugtakan, arog kan pakaaram na may kahulogan an saiyang buhay.”
17. Anong mga hapot an kaipuhan niatong ihapot ngonyan?
17 Mantang dai ikinapaliwanag nin mga pilosopiya nin tawo asin nin relihion kun ano an katuyohan nin buhay sa nakakokontentong paagi, saen daw kita makaduduman tanganing maaraman kun ano iyan? Igwa daw nin gikanan nin nakalalabing kadonongan na makapagsasabi sa sato kan katotoohan manongod sa bagay na ini?