Kun Taano ta Nagsisigarilyo an mga Tawo, Kun Taano ta Dai Dapat

An gutom sa Aprika iyo an perming nasa bareta kan 1985, pero an pagsisigarilyo an guminadan sa labing duwang milyon katawo. An gutom may dakulang tampawas asin nagpahiro sa kinaban, pero an pagsisigarilyo haros dai nakahiro sa tubig. An pagtapos sa paggamit nin tabako magigin pinakadakulang “pagsalakay sa droga” sa bilog na panahon, pero dai nindo ibitin an saindong paghangos sa paghalat na iyan mangyari. May makokosog na puwersa na kontra dian.

AN PAGSISIGARILYO epidemya na lakop sa bilog na globo. Labing sarong bilyon katawo an nagsisigarilyo nin limang trilyon na sigarilyo kada taon. Kan 1964 an siruhano heneral kan Estados Unidos, si C. Everett Koop, nagpatanid manongod sa mga peligro nin pagsisigarilyo. Poon kaidto, an porsiento nin mga parasigarilyo sa Amerika buminaba, pero an pananabako luminangkaw nin 20 porsiento. An pananabako sa bilog na kinaban luminangkaw nin 75 porsiento. Iyan epidemya sa progresibong mga nasyon asin marikas na naglalakop sa nagpoprogreso pa sanang mga nasyon. An mga helang na konektado sa pagsisigarilyo minakua nin minilyon na buhay kada taon. An singko porsiento sa mga nagagadan sa kinaban konektado sa tabako. An taonan na ginagadan nin tabako sa Europa asin Estados Unidos 20 porsiento sa total na nagagadan. Sa Canada iyan 17 porsiento sa mga nagagadan na nasa edad na.

An pinakagrabeng kabaliktaran sa linalaoman asin trahedya sa gabos na ini iyo an katotoohan manongod sa pagsisigarilyo na sinabi kan WHO (World Health Organization): “An pinakamahalagang malilikayan na problema sa salud sa kinaban.” Kaya taano ta nagpapadagos na magsigarilyo an mga tawo asin mag-ani sa nakagagadan na bunga nin tabako? Maliwanag kun taano ta dai sinda dapat. An dahelan na ginigibo ninda iyan mas hararom.

An dokumentado nanggad na report manongod sa pagsisigarilyo na ilinuwas kan Enero nin 1986 kan Worldwatch Institute sa Washington, D.C., nagtatao kan impormasyon na nasa enotan, asin nin dakol pa. “An kabilangan nin mga Amerikano na ginagadan nin tabako 13 doble sa ginagadan nin makokosog na droga,” sabi kaiyan, “asin walong doble sa ginagadan nin mga aksidente sa sakayan.” Kinukua kaiyan an mas dakol na Amerikanong buhay taon-taon ki sa nawara kan Guerra Mundial II. An report kan Worldwatch nagkomento man: “An mga gobyerno naggigibo nin garo sa militar na mga operasyon tumang sa pagprodusir o pagbiyahe nin marihuana o opyo, pero bakong nin tabako, na mas nakagagadan na produkto.”

Mientras na nadudugangan an nanonodan kan siensia, mas nahahayag man an kosog sa pangadan nin tabako. Taon-taon labing duwang milyon na parasigarilyo an nagagadan sa helang sa puso, kanser sa pulmon, asin helang sa pulmon na emphysema. An puso nin parasigarilyo mas magabat an trabaho ki sa dai nagsisigarilyo. Iyan nagpopromedyo nin dagdag na walo sagkod sa sampulong pitik kada minuto kun aldaw asin tolo sagkod lima kun natotorog. An pagsiyasat na ipinublikar sa magasin na Science nagsabi: “An paninigarilyo iyo an mayor na solong aram na causa nin pagkagadan sa kanser sa Estados Unidos, asin an kontribusyon nin tabako sa gabos na nagagadan sa kanser kinakarkulong 30 porsiento.” An kadaklan sa 30 porsientong ini huli sa kanser sa pulmon. Sa South Africa an pagkaadikto nin sarong parasigarilyo sa 90 sigarilyo kada aldaw nakadanyar sa saiyang nerbiyos sa mata asin nakabuta sa saiya​—biktima nin amblyopia sa tabako.

Nakatalingkas Pasiring sa Kaoripnan?

An modernong babae, na ngonyan nakatalingkas na, nagsisigarilyo nin orog asin nag-aani man nin orog sa bunga. An kanser sa suso dati iyo an pinakamakosog na paragadan sa mga Amerikana​—ngonyan kanser na sa pulmon. Iyan luminangkaw nin 500 porsiento poon kan 1950; iyan guminadan nin labing 38,000 na babae kan 1985. An helang sa puso namamatean naman nin mga babae. An pagsisigarilyo ginagastar an puso asin sistema nin sirkulasyon, asin kada taon 800,000 na babae an inaatake sa puso o inaatake serebral. An nagsisigarilyong mga babae na may dai nawawarang bronkitis igwa kan dudosong reputasyon na nalalangkawan na ngonyan an mga lalaki nin sarong milyon na kaso. An mga kemikal sa aso nin sigarilyo nagtatao nin danyos henetiko na puwedeng ponan nin kanser sa bados na mga babae asin sa saindang dinadarang aki. Nakatalingkas na an modernong babae? Seguro nakatalingkas pasiring sa kaoripnan sa tabako, kaiba kan mga lalaki?

Tanganing mainaan an peligro, an iba minabalyo hale sa sigarilyo pasiring sa pipa o tabako. Kan Disyembre1985 an Journal of the American Medical Association pinara an pangarap na iyan. An tabako na ginagamit sa pipa asin tinatabako mas dakol an nikotina, mas dakol an alkitran na nagdadara nin kanser, asin nagpapaluwas nin mas peligrosong carbon monoxide gas ki sa ginagamit sa mga sigarilyo. Ipinaheheling nin mga surbey na an dakol, nangorogna an mga tin-edyer, nagtutubod na an minamamang tabako ligtas na pansalida sa sigarilyo. Bako. Kan 1985 sa Estados Unidos an sarong 19 anyos na lalaki nagadan sa kanser sa ngoso. Sa atubangan nin subkomite sa kongreso, sinabi kan saiyang ina na sia nagpoon na gumamit nin minamamang tabako sa edad na 12, pero habo siang pumondo ta an minamamang tabako mayo nin nakalaag na patanid sa etiketa asin iinaanunsio iyan nin mga parakawat.

Baga man kamo nagmamama o nag-uugom nin tabako sa pag-oltanan kan pisngi asin ngaros (na inaapod dipping), naghahagad kamo nin kanser sa ngoso, helang sa ngaros, asin adiksion sa nikotina. An kanser minatubo kun saen an naduduotan kan tabako sa pisngi asin ngaros, asin an kanser parateng minalakop sa ibang parte kan hawak. An tabakong minamama igwa nin 20 o labi pang nakakakanser na nitrosamines asin polycyclic aromatic hydrocarbons. An report kan Worldwatch nagsabi na sa nakaaging 20 taon an paggamit nin tabakong minamama asin inuugom naglangkaw nin 40 porsiento, na may katimbang na paglangkaw nin kanser sa ngoso.

Mga Biktima kan Aso nin Iba

An mga parasigarilyo isinasapeligro bako sanang an sadiri nindang salud kundi pati kan iba. Labing sampulong pagsiyasat kan nakaaging taon an nagpaheling na an pagsisigarilyo hale sa iba​—pagsinghot sa aso kan sigarilyo nin iba​—ginikanan nin kanser sa pulmon sa dai naninigarilyong agom nin mga parasigarilyo. An pagsiyasat sa Hapon, West Germany, Grecia, asin Estados Unidos nagpaparisa na “an agom nin mga parasigarilyo duwa o tolong beses na mas posibleng magkakanser sa pulmon ki sa mga agom nin dai naninigarilyo.” An sarong pagsiyasat “nagkarkulo na an paninigarilyo hale sa iba sa Estados Unidos ginigikanan nin mas dakol na pagkagadan sa kanser kisa gabos na pinag-iribang reglamentadong mga nakaaati sa aire nin industriya.” An mga sientista sa Canada nagreport na mayo nin ligtas na sokol nin segunda manong aso. Iyan igwa nin “labing 50 midbid na mga nagdadara nin kanser asin 3,800 na kemikal na saralak.” An sarong medikal na babasahon nagsabi: “Mientras na mas dakol an parasigarilyo na nakaibanan nin saro sa harong, mas halangkaw man an peligro nin saro na magkakanser.”

Asin bako sanang an pagsupsup sa aso an nakaaati sa aire nin iba. Sa pag-oltanan nin mga pagsupsup an dai nasarang aso nag-iitaas hale sa mga sigarilyo na kapot sa kamot o nasa mga ashtray. An asong ini 85 porsiento sa aso na nasa kuwartong may mga naninigarilyo. Iyan igwa nin mga nakararaot sa lawas na arog nin formaldehyde, ammonia, acrolein, nitrous oxide, hydrocarbons, asin saradit na partikulo. Ginigibo kaiyan na 50 doble an mga nagdadara nin kanser na hinahangos nin mga dai naninigarilyo na nasa harani.

An mga aki na an mga magurang naninigarilyo mas nagkakasipon, natatrangkaso, nabobrongkitis, inuusol, asin nagkakapulmoniya. An abilidad na makanood nadadanyaran sa mga aki na an ina naninigarilyo. Ipinaheheling nin mga pagsiyasat na sinda mas maluyang bumasa asin sa eskuwelahan tibaad pirang semana an pagkahuri sa mga aki nin dai nagsisigarilyo. An mga ina na naninigarilyo nangangaki nin mga omboy na kulang sa timbang nin duwang beses na mas parate ki sa mga inang dai nagsisigarilyo. Sa India, 39 porsiento sa mga babae nagmamama nin tabako. An resulta mga omboy na kulang sa timbang. An The Harvard Medical School Health Letter kan Hulyo 1985 tinapos an artikulo kaiyan manongod sa mga peligro nin pagsisigarilyo hale sa iba, na may titulong “The Last Gasp?,” paagi sa kapahayagan na ini: “Asin an naninigarilyong mga gurang maninigong makarealisar na kun sinda minasolo nin sigarilyo sa atubangan nin mga omboy may ginigibo sindang medyo grabeng klase nin pagmaltrato sa aki.” Asin pagmaltrato sa gabos na nasa palibot ninda!

Taano ta Minapoon an mga Tawo?

Huli kan gabos na ini, taano ta minapoon pang magsigarilyo an mga tawo? An kadaklan na nabibiktima ngonyan mga tin-​edyer. Sinda espesyal na mga punteriya nin mga anunsio sa tabako, sa ibong nin mga pagnigar kan mga kompanya. An mga kompanyang ini dai pinupunteriya an mga hobenes sa dakol na tataramon, pero an saindang paagi pairarom asin mapanggana. Arog kan inarog-arog nin sarong karikaturista manongod sa saindang mga anunsio: “Kaming mga kompanya nin tabako habo na kamong mga aki magsigarilyo apuwera sana kun gusto nindo na magin arog nin mga nasa edad na.” An saindang mga anunsio pano kan paboritong mga pan-akit sa mga hobenes: mga sports car, hang glider, surfer, koboy, parakawat, mga lalaking macho asin mapan-akit na mga babae​—gabos hoben asin magagayon na mga tawo na nagkakarawat sa magagayon na mga lugar. An mas sadiosan na eksena iyo an mga ospital asin punerarya​—pero dai kaiyan ikakapabakal an mga sigarilyo.

Si Mariel Hemingway, idolo nin dakol na hobenes, napupurisaw kun nakakaheling nin mga tin-edyer na nagsisigarilyo. Sabi nia: “Seguro iyan sarong klase nin pagrebelde, pero kamangmangan nanggad iyan. Basta makaheling ako nin hoben na nagsisigarilyo dai ko napopogolan na magsabi, ‘Taano ta nagsisigarilyo ka? Nagdakula ka sa sosyedad na aram mong iyan nakagagadan!’” Pero an paninigarilyo nangangahulogan nin pagigin kabilang sa popular na grupo​—kalmado, bako nang aki, tatao na sa kinaban. Sa pagsigarilyo, an mga tin-edyer nakakamate nin independensia, mantang an totoo sinda napadadara sa impluwensia nin mga kaedad. Sinda iniimpluwensiahan man nin mga kompanya nin tabako. Aram kan mga kompanya na an saindang ngapit nasa mga hobenes. Kun an mga hobenes magigibong adikto mantang tin-edyer pa, posible na sinda magigin marahay na mga parokyano sa bilog na buhay.

An ley pederal sa Estados Unidos ipinagbabawal na an pag-anunsio nin sigarilyo sa telebisyon asin radyo, alagad kan Disyembre1985 an American Medical Association naghingoa na “ikaaplikar an pagbabawal sa gabos na iba pang produkto nin tabako asin sa gabos na ibang paagi nin komunikasyon.” Tolos-tolos, nadangog an mga kurahaw nin pagprotesta kan mga industriya nin tabako, pag-anunsio, asin pagpublikar. Malalapas an saindang mga diretso sa libreng komersial na pagtaram sa irarom kan First Amendment! Huling dai nasimbag an mga isyu sa salud, hobenes, asin adiksion, an ibang kompanya ngonyan nagkokompuwesto nin bago: an saindang mga diretso sibil asin kan parasigarilyo. Halimbawa, an Philip Morris nangangatanosan: “Ngonyan, tibaad an inaatake iyo an pagtogot sa samong pagsigarilyo. Sa aga, tibaad an pagtogot na sa diretso nin iba na mamibi o pumili nin istaran.” An diretso na talagang pinagmamakolgan ninda iyo an “diretso” ninda na magkakuwarta sa pagtinda nin droga.

Taano ta Depisilon na Pumondo?

An tabako may nikotina. An nikotina droga. Iyan nakabuburat. Iyan nakakaadikto man. Ini nininigaran nin mga kompanya nin sigarilyo, pero an siruhano heneral kan E.U., si Dr. Koop, itinotokdo si Dr. William Pollin, direktor kan National Institute of Drug Abuse, na nagsabi na “an nikotina iyo an pinakanakakaadiktong droga sa sosyedad niato.”

Sarong bilyon na parasigarilyo an adikto sa nikotina. Pipira sana an maadmitir kaiyan. ‘Kaya kong pumondo minsan noarin ko gusto,’ an mga tataramon na ginagamit bilang sikolohikong panranga. Oras na maadikto, masakiton nang makahale. Minilyon an nagpoprobar, dakol an nagigin mapanggana, mas dakol an nasusudya. Kan Disyembre1985, sa pagsiyasat sa tabako asin salud, an siruhano heneral kan E.U. nagreport manongod sa pagsiyasat kan 1980 na nakadiskobre na 60 porsiento sa mga parasigarilyo sa E.U. guminibo nin determinadong paghihingoa na pumondo sa pagsisigarilyo. Pero labing 80 porsiento sa sainda an nagbuwelta sa laog nin sarong taon.

Bakong maogma an pagpondo, pero an paghihingoa nababawi sa pakinabang. Kaya gibohon nindo iyan. Gibohon nindo iyan para sa saindong sadiri, para sa paggalang nindo sa sadiri, para sa saindong salud, para sa salud kan saindong mga aki. Gibohon man iyan para sa ikararanga asin sa salud kan mga nasa palibot nindo. An ikaduwang dahelan na ini mahalaga kun ibinibilang nindo na kamo Kristiano. Kaipuhan na kamotan nindo an saindong kataed. Bako nanggad na pagkamoot na atian an saiyang aire kan saindong nakaiilong aso. (Mateo 7:​12; 22:39) Iyan an dahelan na an mga paratabako na nagigin Saksi ni Jehova minapondo sa bisyong iyan, asin an mga Saksi na kaidto nagtitinda nin mga produkto nin tabako dai na nagtitinda kaiyan.

Mayo nin pasil na paagi sa pagpondo. Kun kamo nagsisigarilyo, kamo paragamit nin droga na naghihingoang papagdanayon an pagkaburat sa nikotina. An mga nagpondo nakakaaram na an pagpondo sa nikotina bakong madali. Pero an minilyon na kaso nin helang asin pagkagadan na konektado sa tabako taon-taon makokosog na motibasyon na pumondo. Pero sa mayoriya nin mga parasigarilyo an mga motibasyon na ini bakong arog kakosog kan adiksion na nagtutulod sa sainda na magpadagos. An bisyo nang paglaog nin nikotina sa hawak, ipinaheheling kan bago pa sanang sientipikong pagsiyasat, kaagid kan paggamit nin amphetamines, cocaine, asin heroina. An nikotina “nakaaabot sa teknikal na pamantayan nin nakaaadiktong droga sa mga pagsiyasat sa laboratoryo paagi sa pagkaapektar sa pagpunsionar kan hotok, na liniliwat an ugale asin nagseserbing biolohikong premyo [an pagkaburat sa nikotina] na nagpapaluwas nin nagkapirang ugale sa mga hayop sa laboratoryo asin sa mga boluntaryong tawo.”

Kan an mga parasigarilyo tinawan nin ammonium chloride, luminangkaw nin anom na doble an pagpaluwas kan bato sa nikotina. Binawi ninda iyan paagi sa pagsigarilyo nin 20 porsientong mas dakol na sigarilyo asin sa siring nadagdagan giraray an nikotina na hinahanap kan saindang hawak. An sarong artikulo sa Science News nagpaheling na an nahahadit na mga parasigarilyo na nagbalyo sa sigarilyong hababa sa alkitran “binabawi iyan paagi sa paghangos nin mas hararom asin pagsupsup nin mas dakol.” Sinabi kan artikulo na “an sadiring pagkontrol na ini sa sokol nin nikotina tibaad dagdag pang ebidensia na an nikotina nagbubunga nin pisikal na pagkaadikto.” Interesante nanggad, an mga pagsiyasat sa laboratoryo nagpaheling na an pag-ineksion nin nikotina sa ugat nagtatao man kan pagkaburat asin sa siring hinahale an pangangaipong magsigarilyo.

Ano an pinakamarahay na paagi nin pagpondo sa bisyong pagsisigarilyo? An mga kotasyon na ini hale sa luwas na Pebrero 1986 kan magasin na Health nagpaparisa kan opinyon nin kadaklan: “An sadiring motibasyon iyo an solamenteng magliligtas sa parasigarilyo.” “Mayo nin milagrosong tableta na mapapondo sa saindo o maolang sa saindo sa pagsigarilyo.” “May mga tawong minapondo sa pagsigarilyo aroaldaw​—dawa an mga pinakaadikto sa nikotina asin sa bisyo.” “An pag-‘cold turkey’ [biglang pagpondo] dai pa noarin man nakagadan, asin minalataw na iyan an pinakamarahay na paagi sa pagpondo sa pagsisigarilyo.” “Bilang konklusyon, an kadaklan na eksperto sa pagpondo naghahatol nin pagprobar na tawan nin sarong biglang sipa an bisyo: Pumondo ka nin bigla, asin iapon an mga ashtray. Kun nakakamate kang magsigarilyo, ipasyar an ido, magdalagan, magkarigos nin mainit, mamasyar. Sa ibang pagtaram, ‘gumibo nin minsan ano apuwera an pagsigarilyo!’”

Kun kamo nagsisigarilyo asin gusto nindong pumondo, hinanyogon an mga tingog na ini nin eksperyensia. Kun kulang pa iyan, dangogon an mas mahalagang tingog ni Cristo Jesus, na nagsabi: “Mamotan mo an saimong kataed nin siring sa saimo man sana.” (Mateo 22:39) Pumondo kamo ta namomotan nindo an saindong sadiri, asin pumondo kamo ta namomotan nindo an saindong kataed nin siring sa saindo man sana.

[Kahon sa pahina 15]

An editoryal sa Journal of the American Medical Association nagsabi kan minasunod manongod sa inapod kaiyan na Tobaccoism:

“Bilang sarong sosyedad, dai pa kita napapagmata sa pagkaseryoso kan peligro sa salud gikan sa tabako. Kaipuhan na marealisar niato na an tobaccoism iyo an pinakanakagagadan na adiksion sa droga sa Estados Unidos ngonyan asin na mas dakol an napipierde kaiyan na buhay asin dolyar ki sa pinag-iribang cocaine, heroina, acquired immuno-deficiency syndrome, mga aksidente sa trapiko, paggadan, asin mga pag-atake nin terorista.”

Pakaapoda kan atension sa paggasto nin sarong bilyon na dolyar kada taon sa pakikipaglaban sa kanser, iyan nagsasabi: “An mayo iyo an katimbang na pakikipaglaban sa mga causa nin kanser. . . . Sa presente kinakarkulo na an mga siudadano kan nasyon na ini nawawaran nin buhay huli sa tobaccoism sa rikas na 1,000 kada aldaw.”

Tanganing malabanan an tobaccoism asin an panraraot kaiyan na “kanser, helang sa pulmon na emphysema, asin helang sa puso asin ugat,” an editoryal nagrekomendar: “An pasohan iyo an sa katapustapusi pakakua nin entrada sa buhis hale sa mga pagtinda nin tabako na katimbang kan napipierde sa sosyedad huli sa paggamit nin tabako. Kun an ginagasto kan satong sosyedad asin kan satong ekonomiya (kita gabos) labing $2.60 para sa kada pakete nin sigarilyo, kun siring an mga gustong magsigarilyo dapat na obligaron na magbayad. . . . Maninigong pagmaigotan an dakulang pagbaba kan tabang na kuwarta kan gobyerno sa pagtanom nin tabako. . . . Kaipuhan na bugtakan nin etiketang nagpapatanid an gabos na produkto nin tabako. . . . An gabos na pag-anunsio nin tabako dapat na haleon sa panpublikong paagi nin komunikasyon. . . . An mga artista asin paragibo nin pelikula maninigong pogolan sa paggibo sa paggamit nin tabako na nakagagayuma.”

An editoryal nagkonklusyon: “Nagtutubod ako na panahon na para sa malinaw na pagmansay asin kapusoan. Naghahampangan na an magkalaban. Nagtanog na an trumpeta.”​—JAMA, Abril 11, 1986.

[Ritrato sa pahina 12]

NAGAGADAN SA EUROPA/E.U. 20% HULI SA PAGSIGARILYO

NAGAGADAN SA CANADA 17% HULI SA PAGSIGARILYO

NAGAGADAN SA KINABAN 5% HULI SA PAGSIGARILYO

[Ritrato sa pahina 13]

An mga parasigarilyo, na nabibilanggo sa pagkaadikto sa nikotina, pinapagtitios man an inosenteng mga biktima