An “Holocaust”—Taano ta Maninigo Kamong Mangunlabot?

‘TALAGA daw na nangyari an “Holocaust”? Mahalaga daw iyan? Ano an labot ko?’ tibaad ihapot nin iba.

An sarong dahelan na maninigong mangunlabot an katawohan tanganing maseguro na dai maotro an kasaysayan. An nakaligtas sa kampo de konsentrasyon na si Primo Levi nagpahayag nin mga pagduda na talagang gadan na an mentalidad sa kampo de konsentrasyon. Sia naghapot: “Gurano an nagbalik o nagbabalik? Ano daw an magigibo kan lambang saro sa sato tanganing sa kinaban na ini na pano nin mga peligro maimbalido kisuerra an peligrong ini?”

Kaya, ipinahayag ni Levi an pagkahadit nin dakol na nag-iisip kun baga posibleng mangyari an arog kaining makatatakot na pangyayari. Ano an simbag kan bago pa sanang kasaysayan? An kasaysayan nin mga kabikoan, pagpara sa bilog na rasa, pagpasakit, death squad, asin mga tawong “nawara” asin ginadan magpoon kan 1945 sa laen-laen na nasyon pruweba na an mentalidad na nagtaong rason sa mga kampo de konsentrasyon sagkod ngonyan buhay asin aktibo.

Asin sa mga natadang buhay—mga aki, paryentes, asin amigo kan mga nagadan—mahalaga an katunayan sa kasaysayan. An kasaysayan basado sa aktuwal na mga pangyayari asin tunay na mga tawo. Mahalaga daw kun baga si Jesus eroestorya sana? O kun baga si Napoleon o Muhammad, an propeta nin Islam, tunay o eroestorya sana? Siyempre iyo. An kasaysayan liniwat kan mga tawong ini.

Siring man, an “Holocaust” tibaad iyo an pinakamakosog na suntok sa amor propio nin sibilisadong katawohan sa bilog na kasaysayan. Arog kan pagkasabi ni Primo Levi: “Dai pa noarin man nangyari na ginadan an siring kadakol na buhay sa siring kahalipot na panahon, asin may malinawon na kombinasyon nin teknolohikong kadonongan, panatisismo, asin kabangisan.”

Alagad may mga nagdududa kun baga iyan nangyari. Pinagdududahan ninda kun baga an “Holocaust” sarong makasaysayan na katunayan.