Dai daw Malilikayan an mga Guerra?

AN GUERRA makamomondong tampok kan mga bareta. Daing duwa-duwa na nauuyam na kamo sa mga baretang iyan nin karingisan. Pero tibaad pinahohorophorop man kamo kaiyan kun taano ta kaipuhan na resolberan paagi sa mga armas an dakol na pag-iriwal. Dai na daw makanonood an mga tawo na mamuhay sa katoninongan?

An remedyo para sa damat nin guerra garo baga mas masakit hanapon kisa sa bolong para sa AIDS. Durante kaining ika-20 siglo, bilog na mga nasyon an inandam para sa guerra, minilyon na lalaki an isinugo sa pakilaban, asin ginatos na siudad an nalaglag. Garo mayong naheheling na katapusan kan madugong ralaban. An maganansiang negosyo sa mga armas sinisierto na an mga hukbo kan kinaban​—asin mga gerilya—​magpapadagos na epektibo sa makatatakot na paagi.

Mantang nagigin orog na nakagagadan an mga armas na panguerra, an bilang nin mga nagagadan biglang luminangkaw. Labing kabanga sa 65 milyones na soldados na nakilaban kan Guerra Mundial I an nagadan o nalugadan. Pakalihis nin mga 30 taon, an duwa sanang bomba atomika guminadan sa labing 150,000 na sibilyan na Hapones. Poon kan Guerra Mundial II, an mga pag-iriwal mas nangyayari na sa lokal. Minsan siring, nakagagadan an mga iyan, nangorogna sa mga sibilyan, na ngonyan 80 porsiento na kan mga nagagadan.

Kabaliktaran sa tibaad linalaoman, an lagduan na paggadan na ini nangyari durante kan panahon na nagkaigwa nin daing kaagid na mga paghihingoa na ipangalad an guerra bilang paagi sa pagresolber nin mga pag-iriwal sa pag-oltanan kan mga nasyon. Huli sa dai pa sana nahaloy na pagkatapos kan Malipot na Guerra, dakula an mga paglaom na malataw an bago, matoninong na areglo sa kinaban. Alagad an panglobong katoninongan nagdadanay na imahinasyon sana. Taano?

Sarong Biyolohikong Pangangaipo?

May mga historyador asin antropologo na nagsasabing an mga guerra dai malilikayan​—na kinakaipuhan pa ngani—​sa simpleng dahelan na iyan kabtang nin ebolusyonaryong pakikilaban na mabuhay. Impluwensiado nin siring na kaisipan, an analisador sa militar na si Friedrich von Bernhardi nangatanosan kan 1914 na pinaglalabanan an guerra “para sa biyolohiko, sosyal asin moral na progreso.” An teoriya iyo na an guerra sarong paagi nin paghale sa maluluyang indibiduwal o nasyon, mantang iwinawalat an pinakamatibay.

An siring na argumento depisilon na makaranga sa minilyon na balo asin ilo nin guerra. Apuwera sa pagigin makababalde sa moral, an kaisipan na ini iniignoro an makolog na mga katunayan nin modernong ralaban. An masinggan dai iginagalang an mga pinakamatibay, asin an bomba pinapara an makosog kaiba kan maluya.

Dai inintindi an nakapapepensar na mga leksion kan enot na guerra mundial, nangarap si Adolf Hitler na bumilog nin nangongorog na rasa paagi sa militar na pananakop. Sa saiyang librong Mein Kampf, sia nagsurat: “An katawohan duminakula sa daing katapusan na pakikilaban, asin solamente sa daing katapusan na katoninongan na iyan mapapara. . . . An mas makosog kaipuhan na mangibabaw asin dai makiiba sa mas maluya.” Alagad imbes na pakosogon an katawohan, ginadan ni Hitler an minilyon na buhay asin linaglag an sarong bilog na kontinente.

Pero, kun an guerra bakong biyolohikong pangangaipo, ano an nagtutulod sa katawohan pasiring sa paglaglag sa sadiri? Anong mga puwersa an daing herak na nagtutulod sa mga nasyon na lumaog digdi sa “gibo nin mga barbaro”?a An minasunod listahan nin pirang pundamental na bagay na nakaoolang sa pinakamarahay na mga paghihingoa nin mga parapatoninong.

Mga Dahelan nin Guerra

Nasyonalismo. Parateng pinupukaw nin mga politiko asin heneral, an nasyonalismo saro sa pinakamakosog na puwersa sa pagpalakop nin ralaban. Kadakol na guerra an ilinansar sa pagprotehir sa “nasyonal na intereses” o sa pagdepensa sa “nasyonal na onra.” Kun nangingibabaw an kaisipan na nasyon ko tama man o sala, minsan an hayag na pagsalakay puwedeng ipangatanosan na pag-enot sana sa kalaban.

Etnikong pag-iiwal. An dakol na rehiyonal na guerra pinoponan dangan pinagagrabe nin haloyon nang pagkaongis sa pag-oltanan nin mga rasa, tribo, asin etnikong mga grupo. An makaturotristeng mga guerra sibil sa dating Yugoslavia, sa Liberia, asin Somalia dai pa nahahaloy na mga halimbawa.

Pagriribal sa ekonomiya asin militar. Kan garo baga matoninong na mga aldaw bago an Guerra Mundial I, an mga kapangyarihan sa Europa sa katotoohan nag-organisar nin darakulang hukbo. An Alemania asin Gran Britania nagkompetensiahan sa paggibo nin mga barko de guerra. Mantang an kada dakulang nasyon na sa katapustapusi nagin imbuwelto sa madugong ralaban naniniwala na an guerra dudugangan an puwersa kaiyan asin biglang pababagsakon an mga kapakinabangan sa ekonomiya, an mga kamugtakan andam na para sa pag-iriwal.

Mapait na mga iriwal sa relihiyon. Nangorogna kun dugangan nin mga pagkabaranga sa rasa, an relihiyosong mga pagkakalaen puwedeng magbunga nin madaling pumutok na kombinasyon. An mga pag-iriwal sa Lebanon asin Norteng Irlandia, siring man an mga guerra sa pag-oltanan kan India asin Pakistan, nakagamot sa relihiyosong pag-iriwal.

An dai naheheling na parasutsut nin guerra. Ipinahahayag kan Biblia na an “dios kan palakaw na ini nin mga bagay,” si Satanas na Diablo, mas aktibo ngonyan kisa kasuarin pa man. (2 Corinto 4:4) Pano-pano nin dakulang kaanggotan asin igwa na sanang ‘halipot na panahon,’ riniribok nia an mga kamugtakan, kabale na an mga guerra, na nagpapagrabe sa makaheherak na kamugtakan kan daga.​—Kapahayagan 12:12.

An pundamental na mga dahelan na ini nin guerra bakong pasil na haleon. Labi nang 2,000 na taon an nakaagi, si Plato nagsabi na “solamente an mga gadan an nakaheling na kan katapusan nin guerra.” An makamomondo daw niang opinyon mapait na katotoohan na kaipuhan tang manodan na akoon? O igwa daw kita nin dahelan na maglaom na sarong aldaw magkakaigwa nin sarong kinaban na mayo nang guerra?

[Nota sa Ibaba]

[Picture Credit Line sa pahina 2]

Tutob: Ipininta ni John Singer Sargent na Gassed (kabtang sana), Imperial War Museum, Londres

[Picture Credit Line sa pahina 3]

Instituto Municipal de Historia, Barcelona