“Jehova” o “Yahweh”?

“SARALAK,” “terminong gikan sa laen-laen na lenguahe,” “abnormal.” Ano an magpapangyari sa mga nag-espesyalisar sa Hebreo kan Biblia na gamiton an mapuersang mga termino na arog kaiyan? An pinagdidiskutiran kun baga an “Jehovah” (sa Bicol, “Jehova”) tamang pronunsiasion sa Ingles kan ngaran nin Dios. Sa laog nin labing sanggatos na taon, an kontrobersiang ini naglakop na daing kontrol. Ngonyan, an kadaklan na intelektuwal garo baga mas gusto an duwang silaba na “Yahweh.” Alagad an pronunsiasion daw na “Jehova” talagang “abnormal” na marhay?

An Pinakagamot kan Kontrobersia

Segun sa Biblia, ihinayag mismo nin Dios an saiyang ngaran sa katawohan. (Exodo 3:15) Ipinaheheling kan mga ebidensia sa Kasuratan na an suanoy na mga lingkod nin Dios sueltong ginamit an ngaran na iyan. (Genesis 12:8; Rut 2:4) An ngaran nin Dios naaraman man kan ibang mga nasyon. (Josue 2:9) Nangorognang totoo ini pakatapos na an mga Judio na nagbuelta hale sa pagkadistiero sa Babilonya nagkaigwa nin relasyon sa mga tawo hale sa dakol na nasyon. (Salmo 96:2-10; Isaias 12:4; Malaquias 1:11) An The Interpreter’s Dictionary of the Bible nagsasabi: “Igwa nin awad-awad na ebidensia na sa kapanahonan pagkatapos kan pagkadistiero dakol na taga ibang daga an naakit sa relihion kan mga Judio.” Minsan siring, pag-abot kan enot na siglo C.E., may nagtalubo nang superstisyon manongod sa ngaran nin Dios. Pag-abot nin panahon, bako sanang dai na ginamit kan Judiong nasyon an ngaran nin Dios nin hayagan kundi an nagkapira ipinagbawal pa ngani ultimong an pagsayod kaiyan. Sa siring an tamang pronunsiasion kaiyan nawara—o talaga daw na nawara iyan?

Ano an Makukua sa Sarong Ngaran?

Sa lenguaheng Hebreo, an ngaran nin Dios isinusurat na יהוה. An apat na letrang ini, na binabasa hale sa too pawala, parateng inaapod na an Tetragrammaton. An dakol na ngaran nin tawo asin lugar na nasambitan sa Biblia igwa kan pinalipot na porma kan ngaran nin Dios. Posible daw na an mga nombre propio na ini puedeng magtao nin giya sa kun paano pinopronunsiar kaidto an ngaran nin Dios?

Segun ki George Buchanan, propesor emerito sa Seminaryo sa Teolohiya kan Wesley, Washington, D.C., E.U.A., an simbag iyo. Si Propesor Buchanan nagpapaliwanag: “Kan suanoy na mga panahon, an mga magurang sa parate inginangaran an saindang mga aki sa saindang mga dios. Iyan nangangahulogan na an pagpronunsiar ninda kan ngaran kan saindang mga aki kapareho kan pagpronunsiar ninda kan ngaran kan dios. An Tetragrammaton isinaro sa ngaran nin mga tawo, asin pirme nindang ginagamit an bokal sa tahaw.”

Estudyare an pira sanang halimbawa nin nombre propio na yaon sa Biblia na may kaibang pinalipot na porma kan ngaran nin Dios. An Jonatan, na minalataw na Yoh·na·thanʹ o Yehoh·na·thanʹ sa Bibliang Hebreo, nangangahulogan “itinao ni Yaho o Yahowah,” sabi ni Propesor Buchanan. An ngaran ni propeta Elias ʼE·li·yahʹ o ʼE·li·yaʹhu sa Hebreo. Segun ki Propesor Buchanan, an ngaran nangangahulogan: “An sakong Dios iyo si Yahoo o Yahoo-wah.” Kaagid kaiyan, an ngaran sa Hebreo para sa Josafat Yehoh-sha·phatʹ, na nangangahulogan “si Yaho naghokom.”

An may duwang silabang pagpronunsiar kan Tetragrammaton na “Yahweh” dai matogot sa pagkaigwa kan tanog kan bokal na o bilang kabtang kan ngaran nin Dios. Alagad sa dakol na ngaran sa Biblia na isinaro an ngaran nin Dios, an tanog na ini kan bokal na nasa tahaw pareho yaon sa orihinal asin sa pinalipot na mga porma, siring kan sa Jehonatan asin Jonatan. Sa siring, si Propesor Buchanan nagsasabi mapadapit sa ngaran nin Dios: “Sa arin man na kamugtakan an bokal na oo o oh dai linaktawan. An termino kun beses pinalilipot bilang ‘Ya,’ alagad nungkang ‘Ya-weh.’ . . . Kun an Tetragrammaton pinopronunsiar sa sarong silaba iyan ‘Yah’ o ‘Yo.’ Kun iyan pinopronunsiar sa tolong silaba iyan kutana magigin ‘Yahowah’ o ‘Yahoowah.’ Kun iyan man pinalipot sa duwang silaba iyan kutana magigin ‘Yaho.’”—Biblical Archaeology Review.

An mga komentong ini tinatabangan kita na masabotan an sinabi kan intelektuwal sa Hebreo na si Gesenio kan ika-19 siglo sa saiyang Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures: “An mga ibinibilang na an יְהוָֹה [Ye-ho-wah] iyo an aktuwal na pronunsiasion [kan ngaran nin Dios] bako man enterong daing basehan na paagi kaiyan ikadedepensa an saindang opinyon. Sa paaging ini na an pinalipot na mga silaba na יְהוֹ [Ye-ho] asin יוֹ [Yo], na ginagamit na kapinonan kan dakol na nombre propio, ikapaliliwanag nin igo.”

Minsan siring, sa introduksion kan saiyang dai pa sana nahahaloy na traduksion kan The Five Books of Moses, si Everett Fox nagsasabi: “An suanoy sagkod bagong mga pagprobar na makua an ‘tamang’ pronunsiasion kan ngaran [nin Dios] sa Hebreo dai nagin mapanggana; an nadadangog kun beses na ‘Jehova’ o an lakop nang sa intelektuwal na ‘Yahweh’ pareho dai mapatutunayan nin patapos.”

Daing duwa-duwa na magpapadagos an debate nin mga intelektuwal. An mga Judio nag-ontok sa pagsayod kan ngaran kan tunay na Dios bago namukna kan mga Masorete an sistema sa pagmarka nin representasyon kan bokal. Sa siring, mayo nin pangultimong paagi na mapatunayan kun arin na mga bokal an kaiba kan mga konsonanteng YHWH (יהוה). Pero, an mismong ngaran nin mga personahe sa Biblia—na an tamang pronunsiasion kaiyan nungkang nawara—nagtatao nin tunay na giya sa suanoy na pronunsiasion kan ngaran nin Dios. Huli sa bagay na ini, kisuerra an nagkapirang intelektuwal minaoyon na an pronunsiasion na “Jehova” bako man talagang “abnormal” na marhay.

[Mga retrato sa pahina 31]

An “Jehova” iyo an pinakapopular na pronunsiasion kan ngaran nin Dios