Ano an Katuyohan nin Buhay?—Paano Nindo Manonompongan Iyan?
Kapitulo 2: Siisay an Makapagsasabi sa Sato?
1, 2. Ano an pinakamarahay na paagi na maaraman an katuyohan nin bagay na dinisenyo?
Siisay an makapagsasabi sa sato kun ano talaga an katuyohan nin buhay? Bueno, kun halimbawa kamo bumisita sa sarong paradisenyo nin makina asin sia maheling nindo na naggigibo nin sarong komplikadong makina na dai nindo midbid, paano nindo maaaraman kun para sa ano iyan? An pinakamarahay na paagi hapoton nindo an kagdisenyo.
2 Kun siring, kumusta man an kahangahangang disenyo na naheheling niato sa palibot niato digdi sa daga, arog baga kan yaon sa gabos na bagay na buhay, sagkod sa kasaditsaditing selulang buhay? Dawa an mas sadit pang mga molekula asin atomo na yaon sa laog kan selula makangangalas an pagkadisenyo asin areglado. Kumusta man an makangangalas an pagkadisenyong isip nin tawo? Asin kumusta man an satong sistema solar, asin an satong galaksiang Milky Way, patin an uniberso? Bako daw na an gabos na makangingirhat na disenyong ini nagkaipo nin Kagdisenyo? Daing duwa-duwa na masasabi nia sa sato kun taano ta dinisenyo nia an siring na mga bagay.
Pagkanorongod Sana daw an Pinonan nin Buhay?
3, 4. Ano an probabilidad na an buhay nagkanorongod sanang naglataw?
3 Kinomentohan kan The Encyclopedia Americana “an ekstraordinaryong pagkakomplikado asin pagkaorganisar nin buhay na mga linalang” asin sinabi: “An maingat na pag-usisa sa mga burak, layug-layog, o hayop na nagpapasuso nagpapaheling nin haros masakit paniwalaan na eksaktong areglo nin mga kabtang.” An astronomong Britano na si Sir Bernard Lovell, sa pagtaram manongod sa kimikong kombinasyon nin mga organismong buhay, nagsurat: “An probabilidad nin . . . nagkanorongod na pangyayari na nagbunga kan pagkaporma kan saro sa kasaditsaditing molekulang protina dai maimahinar an pagkakadikit. . . . Iyan garo man sana sero.”
4 Kaagid kaiyan, an astronomong si Fred Hoyle nagsabi: “An enterong estruktura kan tradisyonal na biolohiya sagkod ngonyan naniniwala na an buhay ala-suerte an paglataw. Pero arog kan paorog nang paorog na nadidiskobre nin mga biokimiko manongod sa makangingirhat na pagkakomplikado nin buhay, malinaw na an posibilidad na iyan aksidente sanang naglataw sadit-sadit kaya iyan puede nang biyong ipuera. An buhay dai puedeng nagkanorongod sanang naglataw.”
5-7. Paano bineberipikar nin biolohiya molekular na an mga bagay na buhay dai puedeng nagkanorongod sanang naglataw?
5 An biolohiya molekular, saro sa mas bagong langtad nin siensia, iyo an pag-estudyar sa mga bagay na buhay sa grado nin mga gene, molekula, asin atomo. An biologo molekular na si Michael Denton nagkomento sa nadiskobre na: “An pagkakomplikado kan pinakasimpleng aram na klase nin selula grabe kaya imposibleng akoon na an siring na bagay puedeng bigla na napagsaralak nin dai maaraman kun anong klase nin aktibidad na garo imposibleng mangyari, harayoon na mangyari.” “Alagad bako sanang an pagkakomplikado nin mga sistemang buhay an nakapupukaw na marhay sa isip, yaon man an masakit paniwalaan na pagkamapag-imbento na parateng heling-heling sa disenyo kaiyan.” “Sa gradong molekular na . . . an henio nin biolohikong disenyo asin pagkasangkap kan mga pasohan na nagigibo pinakasayod.”
6 Sinasabi pa ni Denton: “Saen man kita humeling, sa ano man na rarom kita humeling, naheheling niato an sientipikong pagkaeksakto asin pagkamapag-imbento na nakalalabi nanggad, na kontrang marhay sa ideya nin pagkanorongod. Talaga daw na matutubod na an mga prosesong daing pili puedeng makahaman nin sarong tunay na bagay, na an kasaditsaditing elemento—sarong nagpupunsionar na protina o gene—komplikado sa paaging dai kaya kan sadiri niatong mga kakayahan sa pag-imbento, sarong tunay na bagay na iyo mismo an kabaliktaran nin pagkanorongod, na sa gabos na sentido nakalalabi sa ano man na nagibo kan intelihensia nin tawo?” Sinasabi man nia: “Sa pag-oltanan nin sarong buhay na selula asin kan pinakaaregladong sistema na daing buhay, arog baga nin kristal o niebe, igwa nin pagkakalaen na arog kahiwas asin kaabsoluto kan kaya mong isipon.” Asin an sarong propesor sa pisika, si Chet Raymo, nagsasabi: “Hanga ako . . . An lambang molekula garo baga milagrosong minukna para sa ipinagigibo dian.”
7 An biologo molekular na si Denton nagkonklusyon na “an mga sagkod ngonyan dogmatikong nagsusuportar sa bagay na an gabos na bagong tunay na bagay na ini bunga nin pagkanorongod sana” naniniwala sa osipon. Sa katunayan, inaapod nia an oyon ki Darwin na paniniwala mapadapit sa nagkanorongod sanang paglataw nin mga bagay na buhay na “an dakulang bunga nin mga rayo kosmikong osipon sa ikabeinteng siglo.”
An Disenyo Nagkakaipo nin Kagdisenyo
8, 9. Tumao nin ilustrasyon na nagpapaheling na an gabos na dinisenyo dapat na may kagdisenyo.
8 An ideya na an daing buhay na bagay puedeng nagkanorongod sanang mabuhay, huli sa patibasang na aksidente, sadit-sadit an posibilidad kaya iyan imposible na. Dai, an gabos na matibayon an pagkadisenyong bagay na buhay sa ibabaw nin daga dai puedeng naglataw nin aksidente sana, ta an gabos na dinisenyo dapat na may kagdisenyo. May aram daw kamo na eksepsion digdi? Mayo. Asin mientras na mas komplikado an disenyo, kaipuhan na mas may kakayahan man an kagdisenyo.
9 Ikaiilustrar man niato an bagay na iyan nin arog kaini: Kun kita nakaheheling nin ipininta, inaako niato iyan na ebidensia na may pintor. Kun kita nagbabasa nin libro, inaako niato na may autor. Kun kita nakaheheling nin harong, inaako niato na may kagtogdok. Kun kita nakaheheling nin ilaw sa trapiko, aram niato na may grupong naggigibo nin ley. An gabos na bagay na iyan ginibong may katuyohan kan mga naggibo kaiyan. Asin minsan ngani tibaad dai niato masabotan an gabos manongod sa mga nagdisenyo kaiyan, dai niato pinagdududahan na yaon an mga tawong iyan.
10. Anong ebidensia nin Supremong Kagdisenyo an maheheling?
10 Kaagid kaiyan, an ebidensia kan pag-eksister nin Supremong Kagdisenyo maheheling sa disenyo, areglo, asin pagkakomplikado nin mga bagay na buhay sa ibabaw nin daga. Iyan gabos may tanda nin Supremong Intelihensia. Ini totoo man manongod sa disenyo, areglo, asin pagkakomplikado kan uniberso kaiba an binilyon na galaksia kaiyan, na an kada saro may binilyon na bitoon. Asin an gabos na bagay sa kalangitan kontrolado nin eksaktong mga ley, arog baga kan mga para sa paghiro, init, liwanag, tanog, elektromagnetismo, asin grabidad. Puede daw na magkaigwa nin ley na mayo nin lehislador? An sientista sa roket na si Dr. Wernher von Braun nagsabi: “An natural na mga ley sa uniberso eksaktong marhay kaya dai kita nadedepisilan na gumibo nin sakayan na pan-espasyo na maduman sa bulan asin naoorasan an paglupad nin eksakto sagkod sa sarong parte nin sarong segundo. An mga ley na ini seguradong may nagbugtak.”
11. Taano ta dai niato maninigong deharan an pag-eksister nin Supremong Kagdisenyo huli sana ta sia dai niato naheheling?
11 Totoo, dai niato naheheling paagi sa satong literal na mga mata an Supremong Kagdisenyo asin Paraboot. Alagad dinedeharan daw niato an pag-eksister nin mga bagay na arog kan grabidad, magnetismo, elektrisidad, o radio wave huli sana ta dai niato iyan naheheling? Dai, huli ta naoobserbaran niato an epekto kaiyan. Kun siring taano ta dedeharan niato an pag-eksister nin Supremong Kagdisenyo asin Paraboot huli sana ta dai niato sia naheheling, mantang naoobserbaran niato an bunga kan saiyang makangangalas na ginibo?
12, 13. Ano an sinasabi kan ebidensia manongod sa pag-eksister kan Kaglalang?
12 Si Paul Davies, propesor sa pisika, nagkonklusyon na an pag-eksister nin tawo bako sanang dai ikapaliwanag na pangyayari sa kapaladan. Sinasabi nia: “Kita talagang tinuyo na mapadigdi.” Asin sinasabi nia mapadapit sa uniberso: “Paagi sa sakong sientipikong trabaho, pakosog nang pakosog an paniniwala ko na an pisikal na uniberso hinaman paagi sa pagkamapag-imbento na nakasosorpresang marhay kaya dai ko maako na iyan daing buhay na katotoohan sana. Para sa sako, seguradong igwa nin mas hararom na esplikasyon.”
13 Sa siring, sinasabi sa sato kan ebidensia na an uniberso, an daga, asin an mga bagay na buhay digdi sa daga dai puedeng nagkanorongod sanang naglataw. An gabos na iyan nagtatao nin silensiong patotoo sa madonong na marhay, makapangyarihan na Kaglalang.
An Sinasabi kan Biblia
14. Ano an konklusyon kan Biblia manongod sa Kaglalang?
14 Iyan man an konklusyon kan Biblia, an kagurangguranging libro nin katawohan. Halimbawa, sa libro sa Biblia na Hebreo, na isinurat ni apostol Pablo, sinasabi sa sato: “Siempre, an lambang harong igwa nin kaggibo, alagad an naggibo kan gabos na bagay iyo an Dios.” (Hebreo 3:4) An huring libro kan Biblia, na isinurat ni apostol Juan, nagsasabi man: “Angay ka, Jehova, na samong Dios, na mag-ako kan kamurawayan asin onra patin kapangyarihan, huli ta linalang mo an gabos na bagay, asin huli sa saimong kabotan an mga iyan naglataw asin nalalang.”—Kapahayagan 4:11.
15. Paano niato maririsa an nagkapira sa mga kualidad nin Dios?
15 Ipinaheheling kan Biblia na minsan ngani dai naheheling an Dios, maririsa sa saiyang ginibo kun anong klase siang Dios. Iyan nagsasabi: “An dai naheheling na mga kualidad [kan Kaglalang], an boot sabihon an saiyang daing katapusan na kapangyarihan asin pagka-Dios, naheling, poon pa kan kapinonan kan kinaban, kan mata nin pangangatanosan, sa mga bagay na saiyang ginibo.”—Roma 1:20, The New English Bible.
16. Taano ta maninigo kitang maogma na an Dios dai naheheling nin mga tawo?
16 Kaya dinadara kita kan Biblia hale sa causa pasiring sa epekto. An epekto—an makangingirhat na mga bagay na ginibo—ebidensia kan madonong, makapangyarihan na Causa: an Dios. Siring man, makapagpapasalamat kita na sia dai naheheling, huli ta bilang Kaglalang kan bilog na uniberso, daing duda na sia may dakulaon na kapangyarihan kaya an mga tawo na may laman asin dugo dai makalalaom na maheling sia saka mabuhay. Asin iyan man nanggad an sabi kan Biblia: “Mayong tawo na makaheheling sa [Dios] asin mabubuhay.”—Exodo 33:20.
17, 18. Taano ta maninigong magin importante sa sato an ideya manongod sa Kaglalang?
17 An ideya manongod sa sarong Dakulang Kagdisenyo, Supremong Persona—Dios—maninigo na magin importanteng marhay sa sato. Kun kita ginibo nin sarong Kaglalang, kun siring segurado na sia may dahelan, katuyohan, sa paglalang sa sato. Kun kita linalang tanganing magkaigwa nin katuyohan sa buhay, kun siring may dahelan na maglaom na magigin mas marahay an mga bagay para sa sato sa ngapit. Ta kun dai, kita nabubuhay asin nagagadan sana na mayo nin paglaom. Kaya importanteng marhay na maaraman niato an katuyohan nin Dios para sa sato. Dangan makapipili kita kun baga gusto niatong mamuhay kaoyon kaiyan o dai.
18 Siring man, sinasabi kan Biblia na an Kaglalang mamomoton na Dios na nagmamakolog na marhay sa sato. Si apostol Pedro nagsabi: “Sia may pagmakolog sa saindo.” (1 Pedro 5:7; helingon man an Juan 3:16 asin 1 Juan 4:8, 16.) An sarong paagi na maheheling niato kun gurano an pagmakolog nin Dios iyo an pag-estudyar sa makangangalas na pagkagibo nia sa sato, sa mental asin sa pisikal.
“Makangangalas an Pagkagibo”
19. Anong katotoohan an dinadara sa satong atension kan salmistang si David?
19 Sa Biblia inadmitir kan salmistang si David: “Sa makangingirhat na paagi makangangalas an pagkagibo sa sako.” (Salmo 139:14) Daing duwa-duwa na iyan an katotoohan, ta an hotok asin hawak nin tawo makangangalas an pagkadisenyo kan Supremong Kagdisenyo.
20. Paano ilinaladawan nin sarong ensiklopedya an hotok nin tawo?
20 Halimbawa, an saindong hotok mas komplikadong marhay kisa sa arin man na komputer. Sinasabi kan The New Encyclopædia Britannica: “An pagpaabot nin impormasyon sa laog kan sistema nerbioso mas komplikado kisa sa pinakadakulang opisina sentral kan mga koneksion nin telepono; an pakasimbag kan hotok nin tawo sa mga hapot para sa pag-estudyar labing marhay sa kakayahan kan pinakamakosog na mga komputer.”
21. Kun naheheling niato an ginigibo kan hotok, ano an maninigong ikonklusyon niato?
21 Ginatos na milyon na impormasyon asin ladawan sa isip an nasasaray sa saindong hotok, alagad iyan bako sanang bodega nin impormasyon. Paagi kaiyan puede kamong makanood na magtaghoy, magluto nin tinapay, magtaram nin mga lenguahe sa ibang nasyon, gumamit nin komputer, o magpalupad nin eroplano. Naiimahinar nindo kun magigin paano an sarong bakasyon o kun gurano kasiram an magigin namit nin sarong prutas. Kaya nindong mag-analisar asin gumibo nin mga bagay. Kaya man nindong magplano, mag-apresyar, mamoot, asin ikonektar an mga nasa isip nindo sa nakaagi, sa presente, asin sa ngapit. Mantang dai niato kaya na mga tawo na magdisenyo nin bagay na arog kan makangingirhat na hotok nin tawo, kun siring an Saro na nagdisenyo kaiyan malinaw na may kadonongan asin abilidad na mas dakula nanggad kisa sa kan sa siisay man na tawo.
22. Ano an inaadmitir nin mga sientista manongod sa hotok nin tawo?
22 Mapadapit sa hotok, inaadmitir nin mga sientista: “Malibog kun paano ginigibo an mga pagpunsionar na ini kan kahangahanga an pagkadisenyo, areglado asin dai mapaniwalaan sa pagkakomplikadong makinang ini. . . . Tibaad nungka na makua nin mga tawo an simbag sa gabos na indibiduwal na misteryo na itinatao kan hotok.” (Scientific American) Asin sinasabi kan propesor sa pisika na si Raymo: “Kun sasabihon an katotoohan, sagkod ngonyan kadikit pa an aram niato manongod sa kun paano an hotok nin tawo nagsasaray nin impormasyon, o kun paano kaiyan nagigirumdoman an mga nakaagi sono sa gusto. . . . Sagkod sa sanggatos na bilyon an selula nin nerbios sa hotok nin tawo. An kada selula nakikikomunikar, paagi sa garo kahoy na kadakoldakol na sinapsis, sa rinibo pang ibang selula. An mga posibilidad nin interkoneksion nakatataranta an pagkakomplikado.”
23, 24. Isabi an nagkapirang makangangalas an pagkadisenyong parte nin hawak, asin ano an ikinomento nin sarong inhenyero?
23 An saindong mata mas eksakto asin madaling makibagay kisa sa arin man na kamera; sa katunayan, iyan kamerang biyong automatiko, nagsasadiring magpokus, pampelikulang de kolor. An saindong talinga nakaririsa nin laen-laen na tanog asin tinatawan kamo nin sentido nin direksion asin panimbang. An saindong puso bomba na an mga kakayahan dai pa nakopya kan pinakamatibay na mga inhenyero. Kahangahanga man an iba pang parte kan hawak: an saindong dongo, dila, asin mga kamot, saka an saindong aparato sirkulatoryo asin aparato nin panunaw, sa pagngaran nin pira sana.
24 Sa siring, an sarong inhenyero na binayadan tanganing magdisenyo asin gumibo nin sarong dakulang komputer nangatanosan: “Kun an sakong komputer nangaipo nin kagdisenyo, gurano pa daw an komplikadong pisio-kimiko-biolohikong makinang iyan na iyo an sakong hawak—na saro man na sadit-sadit na kabtang kan haros dai na masokol na aregladong uniberso?”
25, 26. Ano an maninigong masabi sa sato kan Dakulang Kagdisenyo?
25 Kun paanong an mga tawo may nasa isip na katuyohan kun sinda minagibo nin mga eroplano, komputer, bisikleta, asin iba pang aparato, an Kagdisenyo man kan hotok asin hawak nin tawo seguradong may katuyohan sa pagdisenyo sa sato. Asin an Kagdisenyong ini dapat na may kadonongan na nakalalabi sa kadonongan nin mga tawo, ta mayo sa sato na kayang kopyahon an saiyang mga disenyo. Kun siring, makatanosan sana na sia an Saro na makapagsasabi sa sato kun taano ta dinisenyo nia kita, kun taano ta ibinugtak nia kita digdi sa daga, asin kun pasaen kita.
26 Kun manodan na niato an mga bagay na ini, an makangangalas na hotok asin hawak na itinao sa sato nin Dios magagamit na sa pag-otob sa satong katuyohan sa buhay. Alagad saen daw niato manonodan an saiyang mga katuyohan? Saen nia itinatao sa sato an impormasyon na iyan?