Imimwene ya Baibolo
Bushe Abena Kristu Balingile Ukuba Bakapanga wa Mutende?
“Amacalici yalingile ukusanguka aya kupanga umutende nga fintu yaali mu myanda ya myaka iya kubalilapo iya buKristu.”—Hubert Butler, kalemba umwina Ireland.
PA NUMA ya kutandalila Yugoslavia ilyo Inkondo ya Calo iya 2 yapwile, Hubert Butler mu kupama alembele ayo mashiwi mu lyashi ilyalembelwe mu 1947 lelo ilyaishilesabankanishiwa fye uyu mwaka wapwile! Alitulumushiwe pa fyo “Icalici lya Bena Kristu mu nshita ya nkondo baumene akapi ku kucite misoka ishaibipila kabili no kupaasuka nga nshi ukufuma ku kusambilisha kwa kwa Kristu.”
Butler taali na mwenso mu kulandikisha ukwimininako utubungwe nelyo amabumba ayasuulwa ku bantu. Lintu alelandikisha, ilingi line aaleba fye eka. Alilandile ukwabulo mwenso lintu acilenye imibombele ya macalici ne mibele yashipa iya Nte sha kwa Yehova, bantu aalondolwele muli The Irish Times pamo nga “icakaniko ca fya mipepele icakwatisha bukaele kabili mu kukanatungwa akabi abashaba mu fya mapolitiki nangu fye panono.” Mu lyashi lyakwe, ilya kuti “Lipoti pali Yugoslavia,” Butler alembele ati Inte, abo “bakeene amashiwi yonse aya kubeleleka ayo intungulushi sha bupolitiki ne sha fya mapepo shalebomfya ukuti inkondo yaba fye bwino,” balibalubulwishe ku balashi ba mu Yugoslavia pa kukaana ukuibimba mu milimo ya fya nkondo.
Bushe nangu cibe fyo, kuti calungama ukulingana na Malembo ukulondolola Inte sha kwa Yehova ukuti ni bakapanga wa mutende? Pa kulenga uyu mulandu ukumfwika, kuti pambi cashintilila pa co umo apilibula ku numbwilo ya kuti “kapanga wa mutende.” Butler abomfeshe iyo numbwilo ku kutasha Inte pa kubulwo mwenso mu kukaana ukwima ne fyanso mu bulwi, te mulandu na fintu baculile. Ku ca bulanda, nangu ni fyo, abantu abengi abakobwa mu kusupila inkondo bamona fye kapanga wa mutende nga “ca mwenso nelyo shikamfutu, uufwaisha ukufyuka ku cishingamo akwata ku calo cakwe.” Bushe iyo mimwene yalilungama?
Ukukaana Inkondo Nelyo Ulukaakala
Dikishonari wa ciNgeleshi uwa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary atila kapanga wa mutende [pacifist] ni umo uyo “mu kushangila kabili mu kubilingana ashifwaya kushenkana kabili maka maka inkondo.” Alondolola “ukupango mutende” [“pacifism”] ukuti kwaba “kukaana inkondo nelyo ulukaakala pamo nge nshila ya kukalulwilamo ifikansa; mu kulungatika: ukukaana ukwima ne fyanso pa mulandu wa mibele isuma nelyo pa mulandu wa fya mipepele.” Ni shani fintu uku kulondolola kwali no kubomba ku basumina aba mu cilonganino ca mu kubangilila ica Bwina Kristu?
Bene ‘balikeene ukwima ne fyanso pa mulandu wa mibele isuma na pa mulandu wa fya mipepele’ kabili balisengawike fyonse ‘ukushenkana ne nkondo.’ Mulandu nshi? Pantu balishibe ukuti Yesu alisosele ukuti abakonshi bakwe ‘tabaali ba pano isonde,’ no kuti “bonse ababuulo lupanga bakafwa ku lupanga.” (Yohane 15:19; Mateo 26:52) Mu citabo ca The Early Church and the World, kalemba umo uwa lyashi lya kale alatweba ati “ukufika fye kwena na ku kuteka kwa kwa Marcus Aurelius [161-180 C.E.], takwali Umwina Kristu uwaleba umushilika pa numa ya kubatishiwa kwakwe.” Umbi na o mu citabo ca The New World’s Foundations in the Old atila: “Abena Kristu ba kubalilapo balicimwene ukuti ukulwa kwalilubana, kabili tabalebomba mu mulalo nangu fye ni lintu Ubuteko bwalekabila abashilika.”
Umulimo uo Abena Kristu batuminwe wali wa kushimikila imbila nsuma. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Balyumfwikishe ukuti Lesa taabatumine ukubalamuna ubulwi ukulwisha abalwani bakwe, ukubomba nga abo Lesa abomfya ku kukanda. (Mateo 5:9; Abena Roma 12:17-21) Ciba fye lintu Abena Kristu ba bufi ‘bapasuka nga nshi ukufuma ku kusambilisha kwa kwa Kristu,’ nge fyalandile Butler, e lyo baikobenkanya mu mbuli sha nko. Lyene bashimapepo balapaala imilalo no kupepela ukucimfya, ilingi line ku mbali shonse shibili isha baleshenkana. (Linganyeniko Yohane 17:16; 18:36.) Mu myanda ya myaka iyapita, ku ca kumwenako, baProtestanti na baKatolika balilwile inkondo ishingi isha kusumyo mulopa, ishafuminemo “ifya kucitika fya kutiinya ifyo [fyaponeene] pa Bulaya bwabela ku Masamba, imbali shonse shibili ukulaibilisha ukuti baali fibombelo fya cipyu ca kwa Lesa,” e fyalemba Kenneth Clark mu citabo cakwe icitila Civilisation. Ukupaasha ukwalandilwe pa kulungamiko yu musango wa nkondo ukuti waba fye bwino, Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature uwa kwa McClintock na Strong atila, “kwaisabako fye pa mulandu wa kufwaisha ukunakilisha bakateka ba mu calo, kabili calimoneka fye apabuuta ukuti kwalipusana ne cifundisho ca pa kale ica Bwina Kristu no mwalola Ilandwe.”—Yakobo 4:4.
Bushe Balikaaninina Ubulwi fye Bonse?
Nangu cibe fyo, bushe ‘icifundisho ca pa kale ica Bwina Kristu no mwalola Ilandwe’ fyali fya kupango mutende? Bushe Abena Kristu ba mu kubangilila kuti balondololwa nga bakapanga wa mutende, nga fintu cilondolwelwe kale? Iyo! Mulandu nshi? Umulandu umo uli wa kuti, bene balishibe insambu ya kwa Lesa iya kubalamuna ubulwi. (Ukufuma 14:13, 14; 15:1-4; Yoshua 10:14; Esaya 30:30-32) Te ico ceka, tabatalile abapaasha ukuti Lesa takwete nsambu ya kusuminisha Israele wa pa kale ukumulwilako lintu lulya luko lwabombele nge cibombelo cakwe ceka fye pano isonde.—Ilumbo 144:1; Imilimo 7:45; AbaHebere 11:32-34.
Lesa takwata fye insambu yeka lelo na kabili alikakililwako pa mulandu wa bulungi ukuti akafumyepo ababifi pe sonde. Bakacita wa fibi abengi tabakatale abankulako ku kwipusha kwatekanya ukwa kwa Lesa ukwa kuti balungike inshila shabo. (Esaya 45:22; Mateo 7:13, 14) Ukusuminisha uko Lesa asuminisha ububi kwaliba na po kukapelela. (Esaya 61:2; Imilimo 17:30) Abena Kristu kanshi, balishiba ukuti kwi pele pele Lesa ku maka akafumyapo abantu babipa pe sonde. (2 Petro 3:9, 10) Nga fintu Baibolo isobela, ici cikaba pa nshita “ilyo Shikulu Yesu akasokololwa ukufuma mu muulu pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima, ukucite cilandushi ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma ya kwa Shikulwifwe Yesu.”—2 Abena Tesalonika 1:6-9.
Ibuuku lya kulekelesha ilya mu Baibolo lilondolola uku kushenkana pamo ngo “kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse,” nelyo Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Litila Yesu Kristu e ukaba intungulushi muli ubu bulwi, ukuti “mu bulungami e mo alepingwila no kulwa.” (Ukusokolola 19:11, 14, 15) Mu kulungika Yesu Kristu etwa “Cilolo wa mutende.” (Esaya 9:6) Lelo taba ni kapanga wa mutende. Kale kale alilwapo ubulwi mu muulu pa kufumyamo abalwani ba kwa Lesa aba bucipondoka. (Ukusokolola 12:7-9) Mu kwangufyanya akalwa ubulwi na bumbi ubwa “konaula abaleonaule calo.” Nangu cibe fyo, abakonshi bakwe pe sonde tabakabombeko nangu cimo muli bulya bupingushi bwa bulesa.—Ukusokolola 11:17, 18.
Abena Kristu ba cine balitemwa umutende. Balitalukililako fye ku kukansana kwa mu fya bulwi, ifya mapolitiki, no kwa mikowa. Lelo, ukulanda fye mu kushikimika, tababa ni bakapanga wa mutende. Mulandu nshi? Pantu balasekelela ubulwi bwa kwa Lesa ubo mu kupelako bukapampamika ukufwaya kwakwe pano isonde—ubulwi ubukakalulula ifikansa fikalamba ifya bumulopwe bwa mu kubumbwa konse no kufumishapo limo na limo pe sonde lyonse bonse abapato mutende.—Yeremia 25:31-33; Daniele 2:44; Mateo 6:9, 10.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 16]
Christ Mocked/The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.