Twafulumwike Amabomba—pa Numa ya Myaka 50!

“Nomba line fye amabomba yalatendeka ukupuulika pano. Bonse fwayeni umwa kufisama!”

E MASHIWI kapokola abomfeshe ku kusoka ine no mulume wandi ukuti tushe ing’anda no kuyabelama mu cilindi capangilwa na sementi icali mupepi. Ukubilisha kwatupumikishe fye. Pantu na kuba, tatwali mu ncende imo umwaseeka inkondo; twaletandalila ifibusa pa kacishi kamo pa tufishi twayemba utwabela ku mpela ya Fishi fya Marshall, mu Micronesia.

Twaishile ku kumona cibusa wesu no mulume wakwe pa mulungu umo pa cishi icinono ica Tõrwã. Umukashi e wali Inte ya kwa Yehova yeka pali ci cishi, kabili twalefwaya ukumwaafwa ukushimikila ku baleikala pa cishi.

Mu cifyalilwa fye aba pa cishi ca Marshall balitemwa abantu kabili balafwaisha ukulanda pa lwa Baibolo. Apantu ni nomba line fye icitabo ca Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde cafumine mu lulimi lwa muli iyi ncende, twalikwete akashita kasuma aka kwananya ifitabo ifingi. Bonse abafwaile icitabo batwebekeshe ukuti baali no kucibelenga no kuti tabaali no kucibomfya nga ken karawan, nelyo “ngo muti we shuko,” uwa kutamfishako ifibanda. Ulutambi lwaseeka kulya lwa kufyongela ipepala lya muli Baibolo mwi botolo no kukakila ibotolo ku luceshi lwa ng’anda nelyo ku cimuti icili mupepi, abati e kutalusha imipashi ibifi.

Twali natuipakisha ukutandala kwesu pa nshiku shafulilako, lelo ilyo cali pa Cibelushi, mu kwangufyanya twailwike ukuti ubu bushiku bwali no kuibelako. Pali ubu bushiku ulucelo, twabaliilepo ukowa mu cishiba ca menshi yalengama, ayakabilila. Ilyo twalefuma ku lulamba, twamwene ingalaba iyabuutuluka iya kutiinya ileisa. Mu kwangufyanya fye, twaishiba ne fyo isendele. Kapokola alondolwele ukuti ibumba lya bashilika 7 abena Amerika beshile ku kupuusha amabomba ya kale pa cishi. Pa kushininkisha ukuti bonse bacingililwa, aba pa cishi bali no kusha amayanda no kuyaikala akasuba konse mu filindi fyapangile abena Japan pa nshita ya Nkondo ya Calo iya 2.

Ifyo filindi ifimoneka mu kwangufyanya kuli bonse abatandalila Tõrwã, fishininkisha ukuti inshita yapita yali iya ntulubundi. Akatalamukila icishi cimoneka fye kwati ni paradise wa mu ncende shakabisha, lelo lwa mupepi cilamoneka apabuuta ukuti ukuyemba kwa Tõrwã kwalyonaulwa ku nkondo iyapwile imyaka mupepi na 50 iyapitapo. Icishi icali kale inkambi ikalamba iya ndeke sha nkondo iya bena Japan, nomba yaisulamo ifya kwibukishishako Inkondo ya Calo iya 2. Ifinkolonkolo fya mu nkondo ifyaliiwa ku ndalawa—indeke sha nkondo, iminshinga, no tupata fyaba fye mpanga yonse—fyalisapilwa ne miti ya mu ncende shakabisha.

Nangu cibe fyo, icisakamika sana mabomba ayashalako. Pa nshita ya nkondo, abashilika ba calo ca United States baponeshe amatani ukucila pali 3,600 aya mabomba, amabomba ya mulilo, na ma roketi pali Tõrwã, kabili abena Japan na bo balikwete ubutala bwa mabomba ne fyanso pa mushili. Nangu cishilemoneka ukuti amabomba ayaikala imyaka 50 kuti yapuulika, lyonse yaba aya busanso nga nshi, e mulandu wine ukutula umwaka inkondo yapwile, mu 1945, ibumba lya bonaula amabomba lyalitandalila icishi pa miku nangu isano.

Tatwashininkiishe ukuti uko kusoka kwa cine, e co twaile ku ncende yaliko ibumba lya bonaula amabomba ilyaishile ku lulamba no kulanda na bo. Batile ukusoka kwa cine, kabili kwashala fye iawala limo ukuti amabomba yatendeke ukupuulika! Twaebelwe ukuti nga tatufiseme mu filindi, ninshi twali no kufuma pa cishi ilyo line fye.

Cibusa wesu apingwilepo ukushala pa Tõrwã kabili afiseme pamo ne ndupwa shafulilako mu cilindi icikalamba umwalesungilwa imfuti sha ciwaya. Pa numa aishiletweba ukuti amawindo yeka fye ayali muli ici cilindi capangilwa na sementi fipunda fyakulishishamo imfuti, no kuti, mu kati mwali icipuki icabipa kabili mwaliswile abantu. Ukwikala mulya akasuba konse kwamulengele ukwibukisha imyaka ya nkondo, kabili asumine ukuti nangu line ukupuulika kwa mabomba kwalemucincimusha lintu ali umwaice, pali iyi nshita kwamoneke ukwa kutiinya.

Umulume wakwe alisumine ukututwala ku Cishi ca Wollet, apalepele bamailoshi basano, mu bwato ubunono ubwalebomfya injini. Tatwafikile na patali ukufuma ku lulamba ilyo twaumfwile icongo ca kupuulika. Ilyo twacebukile ku Tõrwã, twamwene intumba ya cushi ilefutumuka mupepi ne ncende ikalamo abantu pa cishi. Mu kwangufyanya, twaishileumfwa ukupuulika na kumbi, no kwalenga butatu, ukwa congo icikalamba nga nshi.

Twashimikile pa Wollet akasuba konse, kabili kali kasuba kaiswilemo icongo ca mabomba yaalepuulikila ukutali. Aya mabomba ya kale yalisangilwe no kubikwapo ifishibilo imyeshi iingi mu kubangilila. Utupata twasangilwe mpanga yonse—ku lulamba lwa mumana, ku mulundu lwa mupepi na ku cibansa ca ndeke, na mu mansa fye sha mayanda ya bantu! Pa kucefyako ifya kupuulikapuulika, ibumba lya baleonaula amabomba lyalikolongenye amabomba yanono ayengi kabili lyene ukuyapuushisha pamo.

Twabwelulukile ku Tõrwã ilyo akasuba kaba na mu kuwa. Ilyo twalepalamina ku cishi, twamwene ukuti icushi tumona lyonse icifutumuka pa mashiko tacilemoneka. Twaishibe no kuti ifintu fimo nafilubana. Mu kupumikisha ubwato ubunono bwayangufyenye ukwisa uko twali, ukutusoka ukukanafika mupepi na ilya ncende. Kwali nakushala ibomba limo ilikalamba ilyali mu menshi mupepi ne ncende ya mabwe ilishapuushiiwe. E co, cilya twashiikula ubwato ukusha ululamba ku cungulo bushiku, twamwene ico abengi aba mweo ilelo bashabala abamonapo—ukupuulika kwa mu menshi ukwe bomba lya pa Nkondo ya Calo iya 2, ilyaishileimisha amenshi ayengi ne cushi mu muulu imyanda ya mafiti!

Ku ca nsansa takwali nangu umo uwacenenwe mu Tõrwã pali bulya bushiku. Bushe kwi pele pele ibumba lya bonaula amabomba lyalifumishepo amabomba yonse ayashelepo? Cilemoneke fyo talyafumishepo yonse. Umukalamba we bumba asosele ukuti aleenekela aba pa cishi ukunyanta pa tupata twafulilako utwa kale ku ntanshi. Kwena, ico catupeele ilyashi lisuma ilya kushimikila abantu ilyo twalesondwelela ukushimikila kwesu pa cishi ca Tõrwã. Lyali lishuko nga nshi ukweba aba bekashi ba pa cishi pa lwa nshita lintu Ubufumu bwa kwa Yehova ‘bukaputulo bulwi ukufika ku mpela ya calo.’—Ilumbo 46:9.

Nga fintu cashimikwa na Nancy Vander Velde

[Icikope pe bula 25]

Ibomba lishilapuulika