Cinshi Cicitika ku Mweo pa Mfwa?
“Icifundisho ca kuti umweo wa buntunse taufwa kabili ukatwalilila ukubako pa numa lintu umuntu afwa no mubili wakwe wabongoloka e pashimpwa amano no kusambilila ifya mipepele ukwa buKristu.”—AMASHIWI YA MULI “NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
1. Cinshi cintu icitabo ca New Catholic Encyclopedia cisumina pa lwa mfundo ya kuti umweo taufwa?
ICI citabo cayambulwa kwena cilasumino kuti “itontonkanyo lya kuti umweo taufwa talimoneka apabuuta muli Baibolo.” Cinshi kanshi cintu Baibolo isambilisha pa lwa cicitika ku mweo pa mfwa?
Abafwa Tabaishiba Nangu Kamo
2, 3. Cinshi caba e mibele ya bafwa, kabili malembo nshi yasokolole co?
2 Imibele ya bafwa yalilengwo kumfwika pali Lukala Milandu 9:5, 10, apo tubelengo kuti: “Abafwa tabaishibapo kantu . . . Takwaba ico babomba, takwabe pange, takwabo kwishiba nelyo mucetekanya, mu nshishi.” (Moffatt) Imfwa kanshi mibele ya kukaanabako. Kemba wa malumbo alembele ukuti ngo muntu afwa, “abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.”—Ilumbo 146:4.
3 E co abafwa bantu abashaishiba nangu kamo, abaleko kubomba. Lintu Lesa alepingula Adamu, alondolwele ukuti: “Uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” (Ukutendeka 3:19) Ilyo Lesa talapanga Adamu ku lukungu lwa mushili no kumupeelo bumi, Adamu taaliko. Lintu afwile, Adamu abwelele ku kukaanabako. Ukukandwa kwakwe kwali ni mfwa—te kuselela ku bwikashi bumbi iyo.
Umweo Kuti Wafwa
4, 5. Peeleni ifya kumwenako ukufuma muli Baibolo ifilango kuti umweo kuti wafwa.
4 Lintu Adamu afwile, cinshi cacitike ku mweo wakwe? Cisuma, ibukisheni ukuti mu Baibolo ishiwi lya kuti “umweo” ilingi line lilosha fye ku muntu. E co nga twatila Adamu alifwile, ninshi tuleti umweo uwainikwe Adamu walifwile. Ici kuti pambi caumfwike ceni ku muntu uwasumina muli bumunshifwa bwa mweo. Nangu cibe fyo, Baibolo ilondololo kuti: “Umuntu [“umweo,” NW] uubembuka e ukafwa.” (Esekiele 18:4) Ubwina Lebi 21:1 muli New World Translation, bulanda ulwa “mweo uufwile” (“icitumbi,” Jerusalem Bible). Kabili abaNasiri baebelwe ukukanapalama ku “mweo onse uufwile,” (NW) (“umubili wa mufwe,” Lamsa).—Impendwa 6:6.
5 Ukuloshako kwapalako ku mweo kusangwa pali 1 Ishamfumu 19:4 (NW). Eliya pa kuba uwamanama icibi “atendeke ukulombo kuti umweo wakwe ufwe.” Mu kupalako, Yona “atwalilile ukulombo kuti umweo wakwe ufwe kabili akonkenyepo kutila: ‘Cangwamino kufwa ukucilo kuba no mweo.’” (Yona 4:8, NW) Na Yesu abomfeshe amashiwi ya kuti “ukwipayo mweo” (NW). (Marko 3:4) E co ukufwa kwa mweo kulelosha fye ku kufwa kwa muntu.
“Ukufumamo” no ‘Kubwela’
6. Baibolo ilosha mwi lintu isoso kuti umweo wa kwa Rakele ‘walifuminemo’?
6 Lelo ni shani pa lwa mfwa yabipisha iya kwa Rakele, iyo afwileko pa kupaapa umwana wakwe uwa cibili? Pa Ukutendeka 35:18, tubelengapo ukuti: “Pa kufumamo umweo wakwe (pantu alifwile), e lyo ainike ishina lyakwe Benoni: lelo wishi amwinike Benyamini.” Bushe aya mashiwi yaletubululo kuti Rakele aali no muntu umbi uwa mu kati uwafuminemo pa mfwa yakwe? Awe nakalya. Ibukisheni ukuti ishiwi lya “umweo” kuti na kabili lyalosha ku bumi buntu umuntu akwata. E co muli ili lembo “umweo” wa kwa Rakele ulelosha fye ku “bumi” bwakwe. E mulandu wine baBaibolo bambi, pa kupilibula aya mashiwi ya kuti “pa kufumamo umweo wakwe” bena batila “ubumi bwakwe bwaletotobela” (Knox), “apeemene uwa kupelako” (Jerusalem Bible), na “ubumi bwakwe bwalifumine muli wene” (Bible in Basic English). Takwabako icilangilile fyo kwaliko icintu cimo icishimoneka icafumine muli Rakele ilyo afwile.
7. Ni mu nshila nshi cingabelo kuti umweo wa mwana wa kwa mukamfwilwa ‘walibwelele muli wene’?
7 Calipalako na ku kubuuka kwa mwana wa kwa mukamfwilwa, ukwalembwa pali 1 Ishamfumu icipandwa 17. Pa cikomo 22, tubelengapo kuti ilyo Eliya aalepepa pa mwana, “Yehova aumfwile ishiwi lya kwa Eliya; umweo wa mwana wabwelelemo, na o apuupuutuka.” Apa na po, ishiwi lya kuti “umweo” lipilibula “ubumi.” E co New American Standard Bible ibelengelwo kuti: “Ubumi bwa mwana bwalibwelele kuli wene kabili alipuupuutwike.” Ee, cali bumi, e bwabwelele kuli kalume, te cintu cimo icabe cinshingwa fye. Ici cilomfwana na cintu Eliya asosele kuli nyina kwa mwana ukuti: “Mona umwana obe [umuntu umutuntulu] ali no mweo.”—1 Ishamfumu 17:23.
Ifyo Cakosa Ukulondolola “Ubumi bwa pa Kati ka Mfwa no Kubuuka”
8. Cinshi cintu abengi abaitunga ukuba Abena Kristu basumino kuti e cikacitika pa kubuuka?
8 Abengi abaitunga ukuba Abena Kristu basumino kuti kukabako ukubuuka ku ntanshi ilyo imibili ikailunda ku myeo iishifwa. Lyena abakabuushiwa bakatwalwa uko balingilwa kabela—atemwa icilambu kuli abo baikele ubumi busuma nelyo icilandushi ku baali ababifi.
9. Bushe inumbwilo ya kuti “ubumi bwa pa kati ka mfwa no kubuuka” yalola mwi, kabili cinshi cintu bamo basosa ukuti e cicitika ku mweo pali iyi nshita?
9 Iyi mfundo ilomfwiko kwanguka. Lelo abakakatila ku cisumino ca bumunshifwa bwa mweo cilabakosela ukulondolola icicitika ku mweo pa kati ka nshita lintu umuntu afwa na lintu akabuuka. Na kabushe, ubu “bumi bwa pa kati ka mfwa no kubuuka,” nge fyo babwita, bwalilenga abantu ukutunganye fingi pa myande ingi iya myaka. Bamo batila muli iyi nshita umweo ulaya ku mutwala, uko ulopololwa ku masambi yanono pa kuti ulinge ukuya ku muulu.a
10. Mulandu nshi cishabela ca mu malembo ukusumino kuti imyeo ilekalako mu mutwala pa numa ya mfwa, kabili ni shani fintu icacitike kuli Lasaro cishinina uyu mulandu?
10 Nangu cibe fyo, nga fintu tumwene, umweo waba fye muntu. Umuntu nga afwa, umweo ninshi wafwa. E co umo teshiba nangu kamo pa numa ya mfwa. Na kuba, lintu Lasaro afwile, Yesu Kristu tatile aali mu mutwala, mwi Limbo, nelyo “bumi bwa pa kati ka mfwa no kubuuka” ubuli bonse. Mu cifulo ca ico, Yesu alandile fye ukuti “Lasaro . . . nalaalo tulo.” (Yohane 11:11) Cili icaumfwiko kuti Yesu, uwaishibe cine pa lwa cicitika ku mweo pa mfwa, asumine ukuti Lasaro taishibe nangu kamo, taaliko.
Umupashi Cinshi?
11. Mulandu nshi ishiwi lya “umupashi” lishingalosesha ku cintu cimo icifuma mu mubili icitwalililo kubako pa numa ya mfwa?
11 Baibolo itila lintu umuntu afwa, “wafumo mupu [“umupashi,” NW] wakwe, abwelela ku mushili wakwe.” (Ilumbo 146:4) Bushe ici cilolele mu kuti umupashi uufumine mu mubili mu cine cine fye ulapaatukako no kutwalilila ukubako pa numa ya mfwa ya muntu? Te kuti cibe fyo, pantu kemba wa malumbo akonkeshapo ukusoso kuti: “Ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe” (“ukutontonkanya kwakwe konse kwapwa,” NEB). Kanshi umupashi cinshi, kabili ni shani fintu ‘ufuma’ mu muntu pa kufwa?
12. Amashiwi ya ciHebere ne ciGriki ayapilibula ukuti “umupashi” muli Baibolo yatubulula cinshi?
12 Muli Baibolo, ishiwi lyapilibulwa “umupashi” (iciHebere, ruʹach; iciGriki, pneuʹma) mu kutendekelako fye lipilibula “umupu.” E mulandu wine ubupilibulo bwa Cibemba mu cifulo ca kuti “wafumo mupashi wakwe,” bwena bubomfya amashiwi ya kuti “wafumo mupu wakwe.” (Ilumbo 146:4) Lelo ishiwi lya “umupashi” litubulula ifyacila fye na pa kupeema. Ku ca kumwenako, pa kulondolola ukonaulwa kwa bumi bwa bantu no bwa nama pali Mulamba wa calo conse, Ukutendeka 7:22 kutila: “Conse icali no mupu [nelyo umupashi; iciHebere ruʹach] wa mweo mu myona ya ciko, conse icali pa mulundu, califwile.” E co “umupashi” kuti walosha ku maka ya bumi ayatungililwa ku kupeema ayabomba mu fibumbwa fyonse ifyumi, abantunse ne nama.
13. Ni mu nshila nshi umupashi pambi wingapashanishiwa ku malaiti?
13 Ukulangilila: Amalaiti yapeela amaka ku cibombelo. Nga amalaiti yaleko kwisa, ico cibombelo cilaleko kubomba. Amalaiti tayengaibombela ayene yeka ukwabule cibombelo. Calipalako na lintu umuntu afwa, umupashi ulaleko kucincisha insandesande sha mu mubili. Taufuma mu mubili no kuselela ku bwikashi bumbi.—Ilumbo 104:29.
14, 15. Ni shani fintu umupashi ubwelela kuli Lesa pa kufwa?
14 Nomba mulandu nshi Lukala Milandu 12:7 alandilo kuti lintu umuntu afwa, “umupashi wabwelela kuli Lesa uwaupeele”? Bushe ici cilepilibule fyo umupashi mu cine cine ulenda ukupita mu lwelele ukuya ukwaikala Lesa? Ico te co ayo mashiwi yaletubulula. Ibukisheni ukuti umupashi yaba e maka ya bumi. Lintu ayo maka ya bumi yafumamo, ni Lesa fye eka e waba na maka ya kuyabweseshamo. E co ‘umupashi ubwelela kuli Lesa’ ni mu kuti isubilo ilili lyonse fye ilya bumi bwa ku ntanshi ilya uyo muntu nomba lishala fye kuli Lesa.
15 Ni Lesa fye e wingabweseshamo umupashi, nelyo amaka ya bumi, ukulenga umuntu ukubwelela ku bumi. (Ilumbo 104:30) Lelo bushe Lesa alafwaya ukubwesesha abantu ku bumi?
[Futunoti]
a Ukulingana ne filanda New Catholic Encyclopedia, “Bakalemba [ba fye Calici] mu cinkumbawile bena balilanda fye apabuuta ukuti umutwala e ko waba.” Lelo ulu lupapulo na kabili lusumino kuti “ici cifundisho ca ciKatolika ica mutwala cashimpwa pa cishilano, te pa Malembo Yashila.”
[Akabokoshi pe bula 23]
Ifibukisho Fya Mikalile Iyabangilileko
NGA ca kuti takuba nangu cimo icishala lintu umubili wafwa, inga filya fibukisho ifya mikalile yabangilileko fintu bamo batunga ukuti filesa?
Uwasoma ifya buHindu Nikhilananda atila ‘ifya kupitamo pa numa ya mfwa tafingalangililwa ku fishinka fine fine.’ Mu lyashi lyaleti “Models of Belief in Eternity in the Religions” (Ifipasho Fikonkwa mu Mipepele pa Cisumino ca Kwikala ku Ciyayaya), uwasambilila ifya mipepele Hans Küng alondolola ati: “Pali fyonse ifyashimikwa—maka maka ukufuma ku bana banono nelyo ifishimikwa ku ba mu fyalo uko abantu basumina mu kufyalwa cipya cipya—ifilanda pa lwa mikalile yabangilileko, tapaba nangu fye cimo icingashininkishiwa.” Alundako ati: “Ubwingi bwa [bakasapika ababikishako amano no kubomfya inshila sha sayansi abo waba e mulimo wabo] balisumino kuti ifyashimikwa ifyo basangile tafingaba fya kushintililapo ku kupampamiko bushinino bwa kuti ubumi pano isonde bulabweluluka.”
Ni shani nga mwayumfwo kuti pa lwenu mwaliba ne fibukisho fya mikalile yabangilileko? Ukuyumfwa kwa musango yo kuti kwaba pa mulandu wa fintu fyalekanalekana ifingalenga. Ubwingi bwa fyebo busungilwa mu cifutu cimo icafisama ica muntontonkanya wesu uwa mu kati na nkati pantu tatufibomfya mu kulungatika nelyo ilyo line. Lintu ifintu twalabile nomba fyaisaibukishiwa, bamo bafiilula ngo bushinino bwa bumi bapitilemo ku numa. Nangu cibe fyo, icishinka cili ca kuti takwaba fimbi ifyo twapitamo ifyo twingashininkisha ifishili fya mu mikalile intu twikalamo nomba. Icinabwingi ca bantu abali abomi pano isonde tabengebukisha nangu panono ukuti balikeleko ku numa; kabili tabengatontonkanyo kuti nakalimo mu mikalile yabangilileko imbi e ko bali.