Ifyalo fya mu Baibolo

ILYO Israele aleipekanya ukwingila mu Calo Calaiwe, Mose aebele Lesa ico alefwaisha, atile: “Shi lekeni njabuke no kumone calo cisuma icili kwi shilya lya Yordani, icalo cisuma ico ica mpili.”—Amlg 3:25.

Mose tali na kucimona, lelo, aninine ulupili no kulolesha ku Yeriko kabili amwene calo—‘Gileadi ukufika fye na kuli Dani ne calo ca Yuda mpaka fye na kuli bemba wa ku masamba na Negebu e lyo ne nika ya Yordani.’ (Amlg 3:27; 34:1-4) Bushe mwayomfwa ayo mashina ya fifulo? Bushe mwalishiba uko yabela?

Banono abantu ba kwa Yehova pali lelo abengaya ku fifulo ifingi ifyo babelenga mu Baibolo. Te kuti bacite ifyo Lesa aebele Abrahamu ukucita, ukwendauka mu Calo Calaiwe mu kulepa kwa ciko na mu bufumo bwa ciko. (Ukut 13:14-17) Na lyo line, Abena Kristu ba cine balafwaisha ukwishiba ififulo fyalumbulwa mu Baibolo no kumona ifyo fyayampana.

‘Moneni Icalo Cisuma,’ cisolobelo mwingabomfya ku kumfwikisha Amalembo. Muli ifikope fya fifulo fyabako, pamo nga Gileadi ifilangilwe pa nkupo. Fimbi ifya kutusambilisha ni bamapu, abengamwafwa ukwishiba ififulo na fimbi ifyaba mu Baibolo.

Mapu ali pe bula 2 na 3 alelanda sana pa fyalo fikalamba nelyo ifitungu. Ku ca kumwenako, nga mwamona uko Ashuri na Egupti fyabelele nga kulinganya no kwali Icalo Calaiwe, kuti mwaumfwikisha bwino ukusesema ukulanda pali ifyo fyalo. (Esa 7:18; 27:13; Ho 11:11; Mika 7:12) Akaciputusha ka mpanga akaleitwa Icalo Calaiwe kali pa masansa ya misebo, kabili inko shimbi shalefwaya ukwikala pali iyi ncende apali umufundo wa ngano, umwangashi, ne miolife.—Amlg 8:8; Abap 15:5.

Limo kuti mwafwaya ukulinganya bamapu. Ku ca kumwenako, Yona atuminwe ukuyabombela ku musumba ukalamba uwa mu Ashuri, lelo aninine ingalaba no kuya ku Tarshishi. (Yona 1:1-3) Bushe mwafisanga ifyo fifulo pali mapu wa kubalilapo? Lelo, mwitila Tarshishi e Tarsi, kulya kwafyalilwe umutumwa Paulo. Mwalasanga Tarsi ne misumba imbi iyaishibikwa pali mapu ali pano.

Tontonkanyeni pa fyo ulwendo lwa kwa Abrahamu lwalepele no mo apitile ilyo mwasanga Uri, Harani, na Yerusalemu. Ilyo Yehova amwitile ukufuma mu Uri, aileikala mu Harani lyene aile ku Calo Calaiwe. (Ukut 11:28–12:1; Imi 7:2-5) Mwalamona bwino ifyo Abrahamu aendele ilyo mwabebeta “Icalo ca Fikolwe,” pa mabula 6-7.

Mapu wa kubalilapo na mapu ali pano te ba pa ciputulwa ca nshita ica kulungatika. Pa numa ya aba bamapu babili, abakonkelepo batantikwe ukulingana ne fiputulwa fya nshita umo ifintu fyalekonkanina ukucitika. Imisumba nelyo ifilondolwelwe pali mapu fya pa ciputulwa cimo ica nshita. Nangu line te fyonse ififulo filumbwilwe pali bamapu ifili pa Icisontelelo (amabula 34-35), icisontelelo kuti camwafwa ukusanga bamapu bakumine ico mulefwailisha pali iyo nshita.

Pali mapu ali pa kati (amabula 18-19) e pali imishi iingi sana ne misumba ifya mu Calo Calaiwe. Ubulondoloshi bwa fishibilo fili pali mapu kuti bwamwafwa ukusanga imisumba ya bena Lebi ne misumba 6 iya kushinamo no kumwafwa ukwishiba nga icifulo cimo calilandwapo mu Malembo ya ciHebere, iciGriki nelyo muli yonse.

Ukwabela ififulo fimo ifya mu Baibolo takwaishibikwa pali nomba, kanshi amashina ya ifyo fifulo ayengi tayalipo pali mapu ali pa kati. Kabili tatubikilepo imisumba yonse ne mishi, nga filya yaba mu kutantika kwa fyo imikowa yapakene. (Yos, ifipa. 15-19) Lelo, ifili sana pali ulya mapu, misumba ya mupepi, ne co cilemwafwa ukwishiba uko yabelele. Fimo ifyaba muli ilya mpanga (impili, imimana, ne mimana ya mukuku) nafilangililwa, kabili incende sha mpili ne fimoneka impanga filangilwe mwi langi limbi. Ifi fyebo kuti fyamwafwa ukwelenganya fimo ifyalandwapo mu Baibolo.

Ifyebo na fimbi pa kwabela ififulo fya mu Baibolo filasangwa mu fitabo fya Insight on the Scriptures, ifisangwa mu ndimi ishingi.a Ilyo mulebomfya ifyo fitabo pamo ne mpapulo shimbi isha kumwafwa ukusambilila Baibolo, mulebika mupepi ulu lupapulo lwa, ‘Moneni Icalo Cisuma.’ Mulemonamo ilyo mulesambilila Amalembo yonse, ayengamwafwa sana mu bumi.—2Ti 3:16, 17.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 5]

AMABUUKU YA MU BAIBOLO YALEMBELWE MU:

Babele(Babiloni)

Kaisarea

Korinti

Egupti

Efese

Yerusalemu

Makedonia

Moabu

Patmo

Icalo Calaiwe

Roma

Shushani

[Mapu pe bula 4, 5]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli broshuwa)

Ifyalo Fyalandwapo mu Baibolo ne Misumba Ikalamba

A1 ITALIA

A2 ROMA

A3 SICILY

A3 MELITA

C2 MAKEDONIA

C2 Filipi

C2 GREECE

C3 ATENA

C3 Korinti

C3 KRETE

C4 LIBYA

D3 Antioke (wa ku Pisidia)

D3 Efese

D3 PATMO

D3 RODE

D4 MEMFISI

D5 EGUPTI

E2 ASIA MINOR

E3 Tarsi

E3 Antioke (wa ku Suria)

E3 KUPRO

E4 Sidone

E4 Damaseke

E4 Turi

E4 Kaisarea

E4 ICALO CALAIWE

E4 YERUSALEMU

E4 MOABU

E4 Kadeshe

E4 EDOMU

F3 Ibala lya Edene?

F3 ASHURI

F3 Harani

F3 SURIA

F5 ARABIA

G3 NINEBE

G4 BABELE

G4 KALDI

G4 Shushani

G4 Uri

H3 MADAI

[Impili]

E5 Ulupili lwa Sinai

G2 IMPILI SHA ARARATI

[Babemba]

C3 Bemba wa Mediterranean (Bemba Mukalamba)

E1 Bemba Wafiita

E5 Bemba Wakashika

H2 Bemba wa Caspian

H5 Gulf wa Persia

[Imimana]

D5 Umumana wa Naelo

F3 Umumana wa Yufrate

G3 Umumana wa Tigrisi