Imimwene ya Mwina Kristu iya Mabulashi Yacilamo

“Lekeni umweo onse ube mu kunakila ku mabulashi yacilamo, pantu takwaba ubulashi ubushafuma kuli Lesa; amabulashi yabako yatekwapo mu fifulo fya yako ifyaampanako kuli Lesa.”—ABENA ROMA 13:1, “NW.”

1, 2. (a) Mulandu nshi Paulo aali umufungwa mu Roma? (b) Fipusho nshi ukucita apilu kwa kwa Paulo kuli Kaisare kwimya?

UMUTUMWA Paulo alembele amashiwi yali pa mulu ku bena Roma mupepi na 56 C.E. Imyaka inono pa numa, aisangile umwine mu Roma pamo ngo mufungwa. Mulandu nshi? Asanshilwe kwi bungwe mu Yerusalemu kabili apokolwelwe na bashilika ba ciRoma. Pa kutwalwa ku Kaisarea, alolenkene no kupeelwe milandu ya bufi, lelo aipokolwele umwine bwino pa ntanshi ya kwa Felikisi, kateka wa ciRoma. Felikisi, ukusubila amafisakanwa, amulindike mu cifungo pa myaka ibili. Mu kupelako, Paulo apindile kuli kateka wakonkelepo, Feste, ukuti umulandu wakwe umfwike na Kaisare.—Imilimo 21:27-32; 24:1–25:12.

² Ishi shali ni nsambu shakwe pamo ngo mwana calo wa ciRoma. Lelo bushe cali ca kukonkesha kuli Paulo ukucita apilu kuli bulya bulashi bwa kutekela ku maka lintu Yesu aali nalosha kuli Satana pamo nga “kateka wa pano isonde” kabili Paulo umwine wine aali naita Satana “umulungu wa ino micitile ya fintu”? (Yohane 14:30; 2 Abena Korinti 4:4, NW) Nelyo bushe ubulashi bwa ciRoma bwakwete ‘icifulo caampanako’ cimo icacilengele icalinga kuli Paulo ukulolesha kuli bulya bulashi ku kucingililwa kwa nsambu shakwe? Mu cine cine, bushe amashiwi yabangilileko aya batumwa aya kuti, “Tuli no kunakila Lesa [nga kateka, NW] ukucilo kunakila abantu,” yasuminisha icumfwila ca Bena Kristu kuli bakateka ba buntunse ilili lyonse lintu ukubulwe cumfwila kuli Lesa takubimbilwemo?—Imilimo 5:29.

3. Mimwene nshi iyakosoka intu Paulo asokolola, kabili ni shani kampingu abimbwamo?

³ Paulo atwaafwa ukwasuka ifi fipusho muli kalata wakwe ku Abena Roma, uko asokolola imimwene yakosoka iya mitekele ya buntunse. Pa Abena Roma 13:1-7, Paulo alenga ukumfwika ulubali kampingu wa Mwina Kristu afwile ukubomba mu kulinganya icumfwila capwililila ku Bulashi Bwapulishamo, Yehova Lesa, mu kuba ne cumfwila caampanako ku “mabulashi yacilamo.”

Ukwishiba Amabulashi Yacilamo

4. Kuteuluka nshi ukwa mimwene kwacitilwe mu 1962, ukwimya fipusho nshi?

⁴ Pa myaka imo, ukufika mu 1962, Inte sha kwa Yehova basumine ukuti amabulashi yacilamo yali ni Yehova Lesa na Kristu Yesu. Nangu cibe fyo, mu kumfwana na Amapinda 4:18, ulubuuto lwalingilishiweko, kabili iyi mimwene yaliteulwilwe, icingemya pambi ifipusho mu mintontonkanya ya bamo. Bushe tuli nomba abalungika mu kusoso kuti aya mabulashi yali shamfumu, bapresidenti, baminista bakalamba, abene misumba, bamejastriti, na bambi abakwata amaka ya ku calo, aya bupolitiki mu calo no kuti twalilye misha ya kunakila kuli bene mu nshila yaampanako?

5. Ni mu nshila nshi amashiwi yashingulukako aya Abena Roma 13:1 yatwaafwa ukwishiba amabulashi yacilamo, kabili ni shani amabupilibulo yalekanalekana aya Baibolo yafwilisha uku kwishibikwa?

⁵ Irenaeus, kalemba wa mu mwanda wa myaka walenga ibili C.E., asosele ukuti ukulingana na bamo aba mu kasuba kakwe, Paulo alelanda pa Abena Roma 13:1 “ukulosha ku maka ya bumalaika [nelyo] bakateka bashimoneka.” Irenaeus umwine wine, nangu ni fyo, amwene amabulashi yacilamo pamo nga “amabulashi ya buntunse aya cine cine.” Amashiwi yashingulukako aya fyebo fya kwa Paulo yalanga ukuti Irenaeus alilungike. Mu fikomo fya kwisalila ifya Abena Roma icipandwa 12, Paulo alondolola ifyo Abena Kristu balingile ukuisunga abene pa menso ya “bantu bonse,” ukusunga nelyo fye ‘abalwani’ mu kuba no kutemwa no kulangulukilako. (Abena Roma 12:17-21) Mu kulengama, inumbwilo “abantu bonse” ibomba ku bantu baba ku nse ya cilonganino ca Bwina Kristu. E co “abalashi bacilamo,” abo Paulo lyene atwalilila ukulandapo, bafwile na bo bene ukuba ku nse ya cilonganino ca Bwina Kristu. Mu kumfwana ne ci, moneni ifyo amabupilibulo yalekanalekana yapilibula ulubali lwa kubalilapo ulwa Abena Roma 13:1: “Uuli onse afwile ukumfwila ubulashi bwa buteko” (Today’s English Version); “uuli onse afwile ukuinashisha umwine ku mabulashi yaleteka” (New International Version); “uuli onse alingile ukumfwila amabulashi ya bana calo.”—New Testament in Modern English iya kwa Phillips.

6. Ni shani fintu amashiwi ya kwa Paulo asosele pa lwa kulipile misonko no mutuulo yafwilisha imimwene ya kuti amabulashi yacilamo yafwile ukuba mabulashi ya ku calo?

⁶ Paulo atwalilila ukusoso kuti aya mabulashi yafwaye misonko no mutuulo. (Abena Roma 13:6, 7) Icilonganino ca Bwina Kristu tacifwaye misonko nelyo umutuulo; kabili Yehova nelyo Yesu nelyo “bakateka abashimoneka” abali bonse bambi tabafwaya. (2 Abena Korinti 9:7) Imisonko ilalipilwa fye ku mabulashi ya ku calo yeka. Mu kusuminishanya ne ci, amashiwi ya ciGreek aya “umusonko” na “umutuulo” ayabomfiwa na Paulo pa Abena Roma 13:7 yalosha mu kulungatika ku ndalama shilipilwa ku Buteko.a

7, 8. (a) Ni shani amalembo yalekanalekana yomfwana ne mimwene ya kuti Abena Kristu balingile ukunakila ku mabulashi ya bupolitiki aya ici calo? (b) Ni lilali lyeka Abena Kristu bashingomfwila amakambisho ya “bulashi”?

⁷ Ukulundako, ukukonkomesha kwa kwa Paulo ku kuba mu kunakila ku mabulashi yacilamo kwaba mu kumfwana no kukambisha kwa kwa Yesu ku kulipila “ifya kwa Kaisare kuli Kaisare,” apo “Kaisare” emininako ubulashi bwa ku calo. (Mateo 22:21) Na kabili kusuminishanya na mashiwi ya pa numa aya kwa Paulo kuli Tito aya kuti: “Balenge ukwibukisho kunakila bamulopwe na bakateka; ukuba ne cumfwila, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma.” (Tito 3:1) E ico, lintu Abena Kristu bakambishiwa na makamfulumende ukwakana mu milimo ya mu bwikashi, mu kulinga nga nshi balomfwila cikulu fye iyo milimo tailelingana ne ca kupyanikisha ca kusuusukako pa mulimo umo uushili wa mu malembo nelyo mu nshila imo ukutoba ifishinte fya mu Malembo, pamo nge co icisangwa pali Esaya 2:4.

⁸ Petro na o wine asuminishe ukuti tulingile ukunakila ku mabulashi ya ku calo aya ici calo lintu atile: “Lambeni ku cipope conse ca buntunse pa mulandu wa kwa Shikulu; nangu ni kuli mulopwe e wapulamo, nangu ni kuli bakateka, pa kuti batumwa ukufuma kuli mulopwe ku kukanda abacito bubi no kutasha abacite cisuma.” (1 Petro 2:13, 14) Mu kumfwana ne ci, Abena Kristu kuti na kabili basakamana ukukonkomesha kwa kwa Paulo kuli Timote ukuti: “E ico ica ntanshi pali fyonse ndetubulula, ukuti ifya kupaapaata, amapepo, ifya kulomba, na matootelo, ficitilwe abantu bonse, ishamfumu na bonse abasansabala, ukuti twikale ubwikashi bwa kutekanya kabili ubwa mutelelwe.”b—1 Timote 2:1, 2.

9. Mulandu nshi tacipumbwila ukufuma ku bukata bwa kwa Yehova ukulosha ku mabulashi ya buntunse nga “yacilamo”?

⁹ Mu kwita amabulashi ya ku calo “ayacilamo,” bushe mu nshila imo tulapumbuka ukufuma ku mucinshi uulingile ukupeelwa kuli Yehova? Iyo, pantu Yehova alicila apakalamba pa kuba fye uwacilamo. Wene ni “Shikulu Mulopwe,” “Uwapulamo.” (Ilumbo 73:28, NW; Daniele 7:18, 22, 25, 27; Ukusokolola 4:11; 6:10) Ukunakila kwalinga ku mabulashi ya buntunse takupumbuka mu nshila iili yonse ukufuma ku kupepa kwesu ukwa Bulashi Bwapulishamo, Shikulu Mulopwe Yehova. Kufika ku cipimo nshi, lyene, aya mabulashi yacilamo? Kulosha fye ku bantunse bambi kabili mu cintengulusha cabo cine ica mibombele. Baliba abashingamwa ku kuteka no kucingilila ubwikashi bwa buntunse, kabili pali ici balemika ifipope ukukuma ku mibele ya milandu ya cintubwingi.

“Yatekwapo mu Fifulo fya Yako Ifyaampanako Kuli Lesa”

10. (a) Ubulondoloshi bwa kwa Paulo pa lwa ‘kutekwapo’ kwa mabulashi yacilamo kushinina cinshi pa lwa bulashi bwa kwa Yehova bwine? (b) Cinshi Yehova asuminisha ukukuma ku ‘kutekwapo’ kwa bakateka bamo, kabili ni shani ababomfi bakwe muli fyo beshiwa?

¹⁰ Ukupulishamo kwa kwa Yehova Lesa nelyo fye pa mabulashi ya ku calo kwamonwa mu kuti aya mabulashi “yatekwapo mu fifulo fya yako ifyaampanako kuli Lesa.” Nangu cibe fyo, ubu bulondoloshi bwimye cipusho. Imyaka imo pa numa lintu Paulo alembele aya mashiwi, kateka wa ciRoma Nero afumishe kampeini wa kupakasa kwatapata ukulwisha Abena Kristu. Bushe Lesa pa lwakwe abikile Nero mu cifulo cakwe? Ca kutali! Te mu kuti kateka ngo muntu umo umo alasalwa na Lesa no kubikwa mu cifulo ‘ku kusenamina kwa kwa Lesa.’ Ukucila, Satana inshita shimo alacenjelela abantunse bakaluka mu cifulo pamo nga bakateka, kabili Yehova alasuminishe ci, capamo na mesho yantu bakateka ba musango yo baleta pa babomfi bakwe abasunga bumpomfu.—Linganyeniko Yobo 2:2-10.

11, 12. Milandu nshi iyalembwa umo Yehova pa lwakwe apindulwile amabulashi ya ku calo ukwingila nelyo ukufuma mu cifulo?

¹¹ Nangu cibe fyo, Yehova alicilima pa lwakwe mu mulandu wa bakateka bamo bamo nelyo amakamfulumende pa kubombela imifwaile yakwe iyasansama. Ku ca kumwenako, mu nshita ya kwa Abrahamu abena Kanaani basuminishiwe ukutwalilila mu calo ca Kanaani. Pa numa, nangu ni fyo, Yehova alibanukwile no kupeele calo ku lubuto lwa kwa Abrahamu. Mu kati ka kulebela kwa mu matololo ukwa bena Israele, Yehova tabasuminishe ukwandatila Edomu, Moabu, no Lupili lwa Seire. Lelo abakambishe ukonaula amabufumu ya Sihone na Oge.—Ukutendeka 15:18-21; 24:37; Ukufuma 34:11; Amalango 2:4, 5, 9, 19, 24; 3:1, 2.

¹² Pa numa lintu Israele aikele mu Kanaani, Yehova atwalilile ukukwata ubuseko bwa kulungatika mu mabulashi ayaambukile abantu bakwe. Pa nshita shimo, lintu Israele abembwike, Yehova abasuminishe ukwisa pe samba lya bulashi bwa cisenshi. Lintu balapile, afumishepo bulya bulashi ukufuma mu calo. (Abapingushi 2:11-23) Mu kupelako, asuminishe Yuda, capamo ne nko shimbi ishingi, ukwisa pe samba lya kusonga kwa Babiloni. (Esaya 14:28–19:17; 23:1-12; 39:5-7) Pa numa lintu Israele aingile muli bunkole mu Babiloni, Yehova asobele ukwima no kuwa kwa maka ya calo ayali no kwambukila abantu bakwe ukufuma pa nshita ya Babiloni ukutentemukila ku kasuba kesu kene.—Daniele, ifipandwa 2, 7, 8, na 11.

13. (a) Ukulingana no lwimbo lwa kwa Mose, mulandu nshi Yehova apeelele icipope ca mupaka wa bantu na bantu? (b) Mulandu nshi Lesa pa numa abweseshe Israele ku calo cakwe?

¹³ Mose aimbile pa lwa kwa Yehova ukuti: “Uwapulamo pa kulenge nko ukukwata amekalo, pa kupaatulanya abana ba bantu, apakanishe abantu na bantu imipaka, umwabelele impendwa ya bana ba kwa Israele. Pantu icakaniko ca kwa Yehova bantu bakwe; Yakobo e mulingo wa cikwatwa cakwe.” (Amalango 32:8, 9; linganyeniko Imilimo 17:26.) Ee, pa kupwishishisha imifwaile yakwe, Lesa palya apeele cipope ca mabulashi yali no kutwalilila na yali no konaulwa. Muli iyi nshila, apeele ubufyashi bwa kwa Abrahamu umulingo wa calo ca kupyana kabili pa numa ababweseshe kuli cilya calo, pa kuti mu kupelako Ulubuto lwalaiwe kuti lwamoneka kulya, nge fyo casesemwe.—Daniel 9:25, 26; Mika 5:2.

14. Ku ciputulwa cikalamba, ni mu mano nshi Yehova abika amabulashi ya buntunse mu fifulo fya yako ifyaampanako?

¹⁴ Mu milandu iingi, nangu cibe fyo, Yehova abika bakateka mu fifulo fyabo ifyaampanako mu mano ya kuti alasuminisha abantunse ukubuule fifulo fya bulashi bwaampana kuli umo no munankwe lelo lyonse ifyacepako kuli wene. Muli ifyo, lintu Yesu aiminine ku cinso ca kwa Ponti Pilato, aebele ulya kateka ukuti: “Tamwingaba na maka pali ine nakalya, kano yapeelwa imwe ukufuma mu mulu.” (Yohane 19:11) Ici tacapilibwile ukuti Pilato abikilwe pa lwakwe mu cifulo kuli Lesa, lelo capilibwile ukuti ubulashi bwakwe ubwa bumi nelyo imfwa pali Yesu bwali fye ku kusuminisha kwa kwa Lesa.

“Umulungu wa Ino Micitile ya Fintu”

15. Ni mu nshila nshi Satana akwatila ubulashi muli ici calo?

¹⁵ Ni shani, nangu ni fyo, pa lwa bulondoloshi bwa Baibolo ubwa kuti Satana e mulungu, nelyo kateka, wa ici calo? (Yohane 12:31; 2 Abena Korinti 4:4, NW) Ni shani, mu cine cine, pa lwa kuitakisha kwa kwa Satana kuli Yesu lintu alangile Yesu amabufumu yonse aya pa calo no kusoso kuti: “Ubulashi bonse ubu . . . bwapeelwa kuli ine, kabili mpeela ku o ntemenwe.” (Luka 4:6, NW) Yesu tapilike ukuitakisha kwa kwa Satana. Kabili amashiwi ya kwa Satana yekatana na cintu Paulo pa numa alembele ku Abena Efese ukuti: “Ukushomboka kwesu te ku buntunse bwa mulopa no mubili, lelo [ku makamfulumende, ku mabulashi, NW] na bamwandanshi ba mfifi ino, ku fimipashi fya bubifi ifya mu lwelele.” (Abena Efese 6:12) Ukulundako, ibuku lya Ukusokolola licite cikope Satana nge cisoka cikalamba icipeela ku cimpashanya ca ciswango ica micitile ya calo iya bupolitiki “amaka ya ciko, ne cipuna ca ciko ca bufumu, no [bulashi bukalamba, NW].”—Ukusokolola 13:2.

16. (a) Ni shani fintu cingamonwa ukuti ubulashi bwa kwa Satana bwalipelela? (b) Mulandu nshi Yehova asuminishisha Satana ukukwata ubulashi pa kati ka mutundu wa muntu?

¹⁶ Moneni, nangu ni fyo, ukuti ubulondoloshi bwa kwa Satana kuli Yesu, “Ubulashi bonse ubu . . . bwapeelwa kuli ine,” bulangilila ukuti na o wine abelesha ubulashi ku kusuminishiwa fye. Mulandu nshi Lesa apeelela uku kusuminisha? Umulimo wa kwa Satana pamo nga kateka wa calo watendeke ku numa mu Edene lintu apeele Lesa umulandu apabuuta uwa kubepa no kubelesha mu lufyengo bumulopwe Bwakwe. (Ukutendeka 3:1-6) Adamu na Efa bakonkele Satana no kukanaumfwila Yehova Lesa. Pali iyo nshita Yehova, mu kuba no bulungi bwapwililika, nga aliputunkenye Satana na bakonshi bakwe babili abapya. (Ukutendeka 2:16, 17) Lelo amashiwi ya kwa Satana yali mu cituntulu kusonsomba kwa pa lwakwe kuli Yehova. E co Lesa mu mano yakwe asuminishe Satana ukutwalilila umumi pa nshita imo, kabili Adamu na Efa basuminishiwe ukufusha abana pa ntanshi tabalafwa. Muli iyi nshila, Lesa apayenye inshita ne shuko lya mu nshita ku kubepa kwa kusonsomba kwa kwa Satana ukulangililwa.—Ukutendeka 3:15-19.

17, 18. (a) Mulandu nshi twingasosela ukuti Satana e mulungu wa ici calo? (b) Ni mu nshila nshi cabelo kuti “takwaba ubulashi” muli ici calo “ubushafuma kuli Lesa”?

¹⁷ Ifya kuponako ukutula pa Edene fyalanga ukuti ukupeele milandu kwa kwa Satana kwali bufi bwine bwine. Intuntuko sha kwa Adamu tabasanga insansa atemwa pe samba lya kuteka kwa kwa Satana nelyo pe samba lya kuteka kwa muntu. (Lukala Milandu 8:9) Pa lubali lumbi, imibombele ya kwa Lesa na bantu bakwe yalangilila ukucilamo kwa mitekele ya bulesa. (Esaya 33:22) Lelo apantu abengi aba bufyashi bwa kwa Adamu tabapokelela bumulopwe bwa kwa Yehova, mu kwishiba nelyo mu kukanaishiba balabombela Satana ngo mulungu wabo.—Ilumbo 14:1; 1 Yohane 5:19.

¹⁸ Mu kwangufyanya, ifikansa fyaimishiwe mu Edene fikapwishishiwa. Ubufumu bwa kwa Lesa bukapoka mu kukumanina imitekele ya milandu ya mutundu wa muntu, kabili Satana akabikwa ku cilindi ca ku Mbo. (Esaya 11:1-5; Ukusokolola 20:1-6) Pali ino nshita, nangu ni fyo, umusango umo uwa kutantika, nelyo imipangilwe, yalikabilwa pa kati ka mutundu wa muntu pa kuti ubumi bwa muyano bwingabako. Yehova ni “Lesa, te wa cimfulumfulu, lelo wa mutende.” (1 Abena Korinti 14:33, NW) E ico, alisuminisha imipangilwe ya bulashi ukwisa mu kubako mu bwikashi ubwalundulwike ku nse ya Edene, kabili alisuminisha abantunse ukubelesha ubulashi muli kuno kutantika. Muli iyi nshila “takwaba ubulashi ubushafuma kuli Lesa.”—NW.

Amabulashi ya Muntontonkanya Walinga

19. Bushe kateka wa buntunse uuli onse aliba pe samba lya kulama kwa kulungatika ukwa kwa Satana?

¹⁹ Ukutula pa Edene, Satana alikwata ubuntungwa bukalamba pa kati ka mutundu wa muntu, kabili alibomfya ubu buntungwa ku kupindulula ifya kuponako pe sonde, mu kumfwana no kuitakisha kwakwe kuli Yesu. (Yobo 1:7; Mateo 4:1-10) Ici tacilepilibula, nangu cibe fyo, ukuti kateka uuli onse muli ici calo anakila mu kulungatika ku kulama kwa kwa Satana. Bamo—ukupala Nero mu mwanda wa myaka wa kubalilapo na Adolf Hitler mu wesu—balilangisha mu cine cine umupashi wa busatana. Lelo bambi tabacite fyo. Sergi Pauli, umulashi wa ku Kupro, aali “muntu wa mucetekanya” uyo “afwaile ukuumfwe cebo ca kwa Lesa.” (Imilimo 13:7) Galio, umulashi wa ku Akaya, akeene ukutitikishiwa na balepeela Paulo imilandu aba ciYuda. (Imilimo 18:12-17) Bakateka bambi abengi balibelesha mu nshila ya mucinshi ubulashi bwabo mu kusakamanishisha.—Linganyeniko Abena Roma 2:15.

20, 21. Fya kuponako nshi mu mwanda wa myaka walenga 20 filangilila ukuti bakateka ba buntunse te lyonse bacita ukufwaya kwa kwa Satana?

²⁰ Ibuku lya Ukusokolola lyasobele ukuti mu kati ka “bushiku bwa kwa Shikulu,” ukutampa mu 1914, Yehova aali no kupindulula amabulashi ya buntunse ku kucilikila imifwaile ya kwa Satana. Ukusokolola kulondolola ilyeshi lya kupakaswa, iyafumishiwa na Satana ku kulwisha Abena Kristu basubwa, ilyali no kuminwa ne “calo.” (Ukusokolola 1:10; 12:16) Ifibombelo mu kati na nkati ka “calo,” sosaite ya buntunse iilipo pe sonde nomba, fyali no kucingilila abantu ba kwa Yehova ukufuma ku kupakasa kwa kwa Satana.

²¹ Bushe ici mu cine cine calicitika? Ee. Muli ba 1930 na ba 1940, ku ca kumwenako, Inte sha kwa Yehova mu United States shali pe samba lya kutitikisha kukalamba, ukucula ukusansa kwe bungwe no kwikatwa kwa libili libili ukwa lufyengo. Bapokelele ukwilululwa lintu Icilye Cikalamba ica U.S. cacitile impendwa ya kupingulapo ukwishiba ifunde lya mulimo wabo. Mu fifulo fimbi na mo mwine, amabulashi yalisa ku kwafwilisha abantu ba kwa Lesa. Imyaka imo 40 iyapitapo mu Ireland, ibungwe lya ciRoma Katolika lyasanshile Inte shibili mu musumba wa Cork. Kapokola wa cikaya ayafwilishe Inte, kabili icilye ce funde casalapwile bakasansa. Umwaka fye wapwile mu Fiji, ukukumana kwa shamfumu sha pa mulu kwakutike ukutubulula kwa kubinda imibombele ya Nte sha kwa Yehova. Imfumu imo yalandile mu kushipa mu kwimininako Inte, kabili ukutubulula kwalicimfiwe mu kwanguka.

22. Fipusho nshi fikalandwapo mu kukonkapo?

²² Iyo, amabulashi ya ku calo tayabombela lyonse amabuyo ya kwa Satana. Abena Kristu kuti banakila ku mabulashi yacilamo ukwabula ukunakila kuli Satana wine. Mu cine cine, bakanakila kuli ayo mabulashi ilyo Lesa alesuminisha aya mabulashi ukubako. Cinshi, nangu ni fyo, cintu ukunakila kwa musango yo kupilibula? Kabili cinshi Abena Kristu pambi bengenekela mu kukonkapo ukufuma ku mabulashi yacilamo? Ifi fipusho fikalandwapo mu fipande fye sambililo ukutampa pa mabula 18 na 23 aya uyu magazini.

[Amafutunoti]

Kuti Wayasuka Shani?

◻ Ni bani bali amabulashi yacilamo?

◻ Ni shani fintu twingasosa ukuti “takwaba ubulashi ubushafuma kuli Lesa”?

◻ Mulandu nshi Yehova asuminishisha icalo ukuba pe samba lya bulashi bwa kwa Satana?

◻ Ni mu nshila nshi Lesa atekela amabulashi ya buntunse “mu fifulo fya yako ifyaampanako”?

[Icikope pe bula 13]

Pa numa ya kupya kwa Roma Nero alangishe umupashi wa cine cine uwa busatana

[Icikope pe bula 15]

Sergi Pauli, umulashi wa ku Kupro, afwaile ukuumfwe cebo ca kwa Lesa