Temuna Yehova Pa Kulanga Icikuuku
“Cinshi cimbi ico Yehova alefwaya kuli iwe, kano ukucito bupingushi, no [kutemwe cikuuku, “NW”], no kwenda bufuke bufuke na Lesa obe?”—MIKA 6:8.
1. Mulandu nshi tacilingile ukutupapusha ukuti Yehova enekela abantu bakwe ukulanga icikuuku?
YEHOVA enekela abantu bakwe ukulanga icikuuku. Ici tacilingile ukutupapusha. Lesa umwine wine alibo wa cikuuku kuli bonse, nelyo fye ku bantu bashitootela ababifi. Muli kuno kuloshako Yesu Kristu aebele abasambi bakwe ukuti: “Temweni abalwani benu, no kubacite cisuma, ashimeni no kulolelako kabili iyo; ne cilambu cenu cikabe cikalamba, kabili mukaba abana ba Wapulamo, ico wene wa [cikuuku, NW] ku bashitootela na babifi. Mube aba nkumbu, ifyo Shinwe abo wa nkumbu.”—Luka 6:35, 36.
2. Fipusho nshi ukulosha ku cikuuku fyawaminwa ukulangulukapo kwesu?
2 Pamo nga fintu Mika 6:8 abilisha, abo abaleenda pamo na Lesa bafwile mu cishinka “ukutemwe cikuuku.” Ukwabulo kutwishika, Yehova alatemunwa lintu ababomfi bakwe batemwa icikuuku no kucilangisha mu nshila ya kuyumfwa kwa ku mutima. Lelo cinshi caba icikuuku? Kumwenamo nshi kwisako ukufuma ku kulanga cene? Kabili ni shani fintu iyi mibele ingalangwa?
Cintu Icikuuku Caba
3. Ni shani fintu wingalondolola icikuuku?
3 Icikuuku mibele ya kukwata ubuseko bwacincila muli bambi. Cilangwa ne milimo ya kwaafwa na mashiwi ya kulangulukilako. Ukuba uwa cikuuku cipilibula ukucite cisuma ukucila icili conse ica kucena. Umuntu wa cikuuku wa bucibusa, uwanakilila, uumfwilako bulanda, kabili uwa kusenamina. Alikwata imibele ya bukapekape, iya kulangulukilako ukulola kuli bambi. Kabili icikuuku caba lubali lwa nsalu ya ca kufwala icili conse ica mampalanya ica Mwina Kristu wa cine, pantu Paulo acincishe ukuti: “Fwaleni umutima wa nkumbu, [icikuuku, NW], ubupete, ukunakilila, ukutekanya.”—Abena Kolose 3:12.
4. Ni shani fintu Yehova abuulo butungulushi mu kulanga icikuuku ku mutundu wa muntu?
4 Yehova alabuulo butungulushi mu kulanga icikuuku. Pamo nga fintu umutumwa Paulo asosele ukuti, cali ‘lintu icikuuku no kutemwa abantu kwa kwa Lesa Umupusushi wesu fyamonekele’ e lyo ‘atupuswishe . . . umwabelo luse lwakwe, mu kusamba kwa kufyalwa libili no kulengwa cipya cipya ku mupashi wa mushilo.’ (Tito 3:4, 5) Lesa alasangulula, nelyo ‘alasamba,’ Abena Kristu basubwa mu mulopa wa kwa Yesu, ukubomfya ukuwaminwa kwe lambo lya cilubula ilya kwa Kristu pa mulandu wabo. Balalengwa na kabili cipya cipya ukupitila mu mupashi wa mushilo, ukusanguka “icibumbwa cipya” pamo nga bana baume bafyalwa ku mupashi aba kwa Lesa. (2 Abena Korinti 5:17) Kwena, icikuuku ca kwa Lesa no kutemwa ku muntu na kabili fitanunukila kwi “bumba likalamba” ilya pa kati ka nko, “abasambile amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.” (Ukusokolola 7:9, 14; 1 Yohane 2:1, 2) Ukulundapo, abasubwa ne bumba likalamba, abakwate subilo lya pe sonde, bonse baba pe samba lye koli “lyabamo icikuuku” (NW) ilya kwa Yesu.—Mateo 11:30.
5. Mulandu nshi tulingile ukwenekela abo abatungululwa no mupashi wa kwa Lesa ukulanga icikuuku kuli bambi?
5 Icikuuku na kabili caba lubali lwa fisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, nelyo amaka yabomba. E fyasosele Paulo ukuti: “Ifisabo fya mupashi kutemwa, ukusekelela, umutende, ukutekanya, [icikuuku, NW], ubusuma, icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima; takuli mbela ya kupinkana na bacite fi.” (Abena Galatia 5:22, 23) E co, cinshi tulingile ukwenekela kuli abo abatungululwa no mupashi wa kwa Lesa? Mu kushininkisha, kuti balanga icikuuku kuli bambi.
6. Icikuuku cilingile ukulenga baeluda na Bena Kristu bambi ukubomba mu nshila nshi?
6 Icikuuku kuti calangishiwa mu nshila ishingi. Tulanga icikuuku lintu tuli aba nkumbu. Ku ca kumwenako, baeluda ba Bwina Kristu balaba aba cikuuku lintu batambulwila inkumbu kuli ncitatubi walapila no kufwaya ukumwaafwa lwa ku mupashi. Imibele yapeelwa na Lesa iya cikuuku ilenga bakangalila ukuba abatekanya, abalangulukilako, aba cililishi, kabili abanakilila. Ilabasesesha ku “kusungo mukuni mu kuba no kubondoka”. (Imilimo 20:28, 29, NW) Na kuba, icisabo ca mupashi ica cikuuku cilingile ukulenga Abena Kristu bonse ukuba aba nkumbu, abatekanya, abalangulukilako, aba cililishi, aba bucibusa, kabili aba cileela.
Sengauka Icikuuku Calubana
7. Mulandu nshi wingasosela ukuti icikuuku calubana bunake?
7 Abantu bamo bamona icikuuku ngo bunake. Bayumfwa ukuti umuntu afwile ukubo mukalushi, nelyo fye uwa cilumba, pa nshita shimo, pa kuti bambi bakacebushiwa ku bukose bwakwe. Lelo calisoswa bwino ukuti “icilumba caba kupashanya kwa muntu kwanaka ukwa bukose.” Mu cishinka, cifwaya ubukose bwine bwine ponse pabili pa kuba uwa cikuuku mu cine cine na pa kusengauka icikuuku calubana. Icikuuku icili cisabo ca mupashi wa kwa Lesa tacili mibele yanaka, iya kusuusukako ukulola ku myendele yalubana. Ukucila, icikuuku calubana caba bunake ubulenga umo ukutekelesha incitilo yalubana.
8. (a) Ukulosha ku bana baume bakwe, ni shani fintu Eli ashininkishe ukuba uwa muleketela? (b) Mulandu nshi baeluda bafwile ukupempwila ku kunakila ku cikuuku calubana?
8 Shimapepo mukalamba wa kwa Israele Eli aali uwa muleketela mu kusalapula abana baume bakwe, Hofni na Finehasi, ababombele mu bulashi pamo nga bashimapepo pe hema lya kulaishanya. Pa kukanaba abaikushiwa ne ciputulwa ce lambo capeelwe kuli bene kwi Funde lya kwa Lesa, bakwete kalume ukupinda umunofu wa nama ubishi ukufuma ku ulepeele lambo ilyo amafuta ya ca kuninika tayalalengwa ukufutumune cushi pa cipailo. Abana baume ba kwa Eli na kabili bakwete ukwampana kwa bwamba ukwa bucisenene na banakashi abalebombela pa mpongolo ye hema lya kulaishanya. Mu cifulo ca kutamfya Hofni na Finehasi mu bulashi, nangu cibe fyo, Eli abashimawile fye mu kufuuka, ukucindika abana baume bakwe ukucila pali Lesa. (1 Samwele 2:12-29) Te ca kupapa “icebo ca kwa Yehova cali icafinisha mu nshiku shilya”! (1 Samwele 3:1) E co baeluda ba Bwina Kristu tabafwile ukunakila ku kupelulula kwa bufi nelyo ukulangisha icikuuku calubana icingabika mu busanso bumupashi bwa cilonganino. Icikuuku ca cine tacapofula ku mashiwi yabi ne ncitilo ishitoba ifipimo fya kwa Lesa.
9. (a) Mibele nshi ingatwaafwa ukusengauka ukunakila ku cikuuku calubana? (b) Ni shani fintu Yesu alangile ubukose mu kubomba na bashibutotelo ba busangu?
9 Nga ca kuti tuli no kusengauka icikuuku calubana, tufwile ukupepela ukwaafwa kwa kwa Lesa ku kukwata ubukose bwa musango uyo nga fintu bwali ubwamonekesha mu mashiwi ya kwa kemba wa malumbo: “Fumeni kuli ine, mwe ncitatubi, no kuleka ndesunga amafunde ya kwa Lesa wandi!” (Ilumbo 119:115) Tulekabila na kabili ukukonka ica kumwenako ca kwa Yesu Kristu, uushabalile akwato mulandu wa kulanga icikuuku calubana. Na kuba, Yesu aali e ca kwimininako cine ica cikuuku ca cine. Ku ca kumwenako, ‘aikatilwe abantu inkumbu pa kuti bali abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.’ E ico, abantu ba mitima yafumaluka bayumfwile abantungwa ukutununuka Yesu, nelyo fye ukuleta abana babo abaice kuli wene. Kabili bala elenganya icikuuku ne cililishi alangishe ilyo ‘afukatile abana no kutendeka ukubapaala’! (Mateo 9:36; Marko 10:13-16) Nangu cingati Yesu aali uwa cikuuku, nangu ni fyo aali uwashangila ku cali icalungama mu menso ya kwa Wishi wa ku mulu. Yesu tabalile atekelesha ububi; akwete ubukose bwapeelwa na Lesa ku kushimaula intungulushi sha butotelo isha bumbimunda. Pali Mateo 23:13-26, imiku yafulilako abwekeshepo ukubilisha kwa kuti: “Kalanda kuli imwe, mwe bakalemba na baFarise, ba bumbimunda!” Inshita imo imo, Yesu apeele umulandu wa bupingushi bwa bulesa.
Icikuuku Casuntinkanishiwa no Kutemwa
10. Ni shani fintu abasambi ba kwa Yesu balanga icikuuku no kutemwa ku basumina banabo?
10 Ukukuma ku bakoshi bakwe, Yesu atile: “Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.” (Yohane 13:35) Kabili cinshi cili ulubali lumo ulwa kutemwa uko ukwishibisha abasambi ba cine aba kwa Yesu? Paulo atile: “Ukutemwa kulashishimisha kabili kwa cikuuku.” (1 Abena Korinti 13:4, NW) Ukuba abashishimisha kabili aba cikuuku cipilibula ukuti tushipikishe ukukanapwililika no kufilwa kwa bambi, pamo fye nga fintu Yehova acita ifyo mu cikuuku. (Ilumbo 103:10-14; Abena Roma 2:4; 2 Petro 3:9, 15) Ukutemwa kwa Bwina Kristu ne cikuuku na kabili fiilanga ifine fyeka lintu amafya yacitikila abasumina banensu kumo pe sonde. Ukwankulako mu kuba ne ‘cikuuku cacila pa buntunse,’ Abena Kristu ukuli konse kumbi balanga ukutemwa kwa bwananyina pa kusangwilako ifintu fya ku mubili ku kwaafwa bakapepa ba musango uyo aba kwa Yehova.—Imilimo 28:2, NW.
11. Ukulandila mu Malembo, cinshi caba icikuuku ca kutemwa?
11 Icikuuku casuntinkanishiwa no kutemwa mwi shiwi “icikuuku ca kutemwa” (NW) ilibomfiwa ilingi line mu Malembo. Ici cikuuku cafuma ku kutemwa kwa bucishinka. Nauni wa ciHebere ilyapilibulwa “icikuuku ca kutemwa” (cheʹsedh) lisanshamo ukucila pa mimwene yabondoka. Cili cikuuku icilambatila icine ceka mu kutemwa ku cintu cimo ukufikila imifwaile ya ciko mu kulundana ne cili mu kati mulya yafikilishiwa. Icikuuku ca kutemwa ica kwa Yehova, nelyo ukutemwa kwa bucishinka, cilangishiwa mu nshila shalekanalekana. Ku ca kumwenako, cilangwa mu milimo yakwe iya kupususha no kucingilila.—Ilumbo 6:4; 40:11; 143:12.
12. Lintu ababomfi ba kwa Yehova bapepela ukwaafwa nelyo ukulubuka, ni ku lwa cinshi bengaba abashininkisha?
12 Te ca kupapa ukuti icikuuku ca kutemwa ica kwa Yehova cipalamika abantu kuli wene! (Yeremia 31:3) Lintu ababomfi ba busumino aba kwa Lesa bakabila ukulubuka nelyo ukwaafwa, baleshiba ukuti icikuuku cakwe ica kutemwa mu cine cine kutemwa kwa bucishinka, icishakabalekeleshe. E ico, kuti bapepa mu citetekelo, pamo nge fyacitile kemba wa malumbo uwatile: “Lelo ine, [icikuuku cenu e co, NW] ntetekelamo; lekeni umutima wandi wange mu kupususha kwenu.” (Ilumbo 13:5) Apantu ukutemwa kwa kwa Lesa kwa bucishinka, ababomfi bakwe tabatetekela mu cikuuku cakwe ica kutemwa apa fye. Lintu bapepela ukwaafwa nelyo ukulubulwa, balakwata uku kwebekesha kwa kuti: “Yehova takashe abantu bakwe, kabili icikwatwa cakwe takacilekeleshe.”—Ilumbo 94:14.
Ifilambu fya Cikuuku
13, 14. Mulandu nshi umuntu wa cikuuku akwatila ifibusa fya bucishinka?
13 Mu kupashanya Yehova, ababomfi bakwe “bacite cikuuku ca kutemwa ne nkumbu.” (Sekaria 7:9, NW; Abena Efese 5:1) “Icafwaikwa mu muntu [cikuuku cakwe ica kutemwa, NW],” kabili umuntu uulelangisha iyi mibele alalobolola ifilambu fyafumba. (Amapinda 19:22) Finshi fimo ifya ifi?
14 Icikuuku citulenga ukuba abacenjela kabili muli ifyo cilatwaafwa ukusungilila ukwampana kusuma na bambi. Umuntu wacenjela alasosa no kucita ifintu nelyo ukubomba pa mibele yayafya mu nshila sha kulangulukilako kabili ishishili sha kubifya bambi. Ilyo “umunkalwe” alacula ukusukulwa, “umuntu wa [cikuuku ca kutemwa, NW] ateteso mweo wakwe.” (Amapinda 11:17) Abantu balasengauka umuntu wa bunkalwe lelo balapalamikwa kuli umo uulebalanga icikuuku ca kutemwa. E ico, umuntu wa cikuuku alikwate fibusa fya bucishinka.—Amapinda 18:24.
15. Kusonga nshi pambi icikuuku cingakwata mu cinshingwa ŋanda cayakanikana mu butotelo?
15 Umukashi wa Bwina Kristu uwakwata umwina mwakwe ushasumina kuti pambi amupalamika ku cine ca kwa Lesa ukupitila mu mibele ya musango uyo pamo nge cikuuku. Ilyo talasambilila icine no kufwalo “buntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu kulungama no kushila kwa Cine,” kuti pambi aali uwabulwe cikuuku, nelyo fye uwa lubuli. (Abena Efese 4:24) Nga ca kuti umulume wakwe aishibe amapinda yamo, pambi nga alisumine bwino ukuti “ulubuli lwa mukashi kutona kwe tendusha” kabili “cawamo kwikala mu calo ca matololo, ukucilo kwikala no mukashi wa lubuli uufiisha ku mutima.” (Amapinda 19:13; 21:19) Lelo nomba imyendele ya musangwela iya mukashi wa Bwina Kristu na katiina, capamo ne mibele ya musango uyo pamo nge cikuuku, kuti pambi fyamwaafwa ukunonka umwina mwakwe ku citetekelo ca cine. (1 Petro 3:1, 2) Ee, ici kuti pambi caba cilambu cimo pa cikuuku cakwe.
16. Ni shani fintu pambi twingamwenamo ukufuma ku cikuuku calangwa kuli ifwe?
16 Icikuuku cilangwa kuli ifwe kuti pambi cabe ca bunonshi pa kutulenga abacililapo kuba aba cililishi na ba kulekelela. Ku ca kumwenako, nga ca kuti twali mu kukabila kwa kwafwilisha kwa ku mupashi kabili twasungilwe mu nshila ya cikuuku ne yafuuka, bushe ico nga tacatulengele ukuba abacililapo kukongamina ku kubomba na bambi mu nshila yapalako? Cisuma, imisungile ya cikuuku ne yafuuka kuti yaenekelwa ukufuma ku bantu bafikapo lwa ku mupashi, pantu Paulo alembele ukuti: “Mwe ba bwananyina, umuntu nga asangilishiwa mu bubi bumo, imwe mwe ba bumupashi, mupuupuutuleni uwabe fi ne mitima iyanakilila; uleilolekesha we mwine, epali nobe waeshiwa.” (Abena Galatia 6:1) Baeluda basontwa balanda mu kunakilila kabili mu cikuuku lintu balefwaya ukwaafwa abasumina banabo abali mu cilubo. Nampo nga ca kuti twalipokelela pa lwesu ukwaafwa kwa musango uyo ukwa cikuuku nelyo iyo, nangu cibe fyo, cinshi Lesa enekela kuli bonse abo abalemubombela? Abena Kristu bonse bafwile ukulanga icikuuku kuli bambi kabili balingile ukumfwila ukufunda kwa kwa Paulo ukwa kuti: “Mubelane [cikuuku, NW], mube aba mitima ya nkumbu, ababelelano luse, ifyo na Lesa amubelele uluse muli Kristu.” (Abena Efese 4:32) Kwena, nga ca kuti twalibelela uluse umuntu umo nelyo twalyafwiwa ukufuma mu bwafya bwa ku mupashi mu nshila ya cikuuku, ici cilingile ukwingilishako amaka yesu yene aya kubelelo luse, icililishi, ne cikuuku.
Tesekesha Icikuuku ca pa Fye ica kwa Lesa
17. Apantu tuli babembu ukufuma ku kufyalwa, ni pa lwa cikuuku nshi ukucilisha tulingile ukuba aba kutasha?
17 Apantu ifwe bonse twafyelwe nga babembu abasenukwa ku mfwa, kuliko icikuuku cintu tulekabila ukubelapo ukucilisha aba kutasha. Cili cikuuku ca pa fye ica kwa Yehova Lesa. Ku babembu ukulubulwa ukufuma ku kusenukwa ku mfwa no kulungamikwa cili cikuuku icili mu kupwilila ica pa fye. Paulo, uwalumbwile icikuuku ca pa fye ica kwa Lesa imiku 90 mu makalata yakwe 14 ayapuutwamo muli bulesa, aebele Abena Kristu muli Roma wa pa kale ukuti: “Bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa. Balungamikilwa ku [cikuuku cakwe ica pa fye, NW] ku cilubula ca muli Yesu Kristu.” (Abena Roma 3:23, 24) Fintu tulekabila ukutesekesha icikuuku ca pa fye icilangwa na Yehova Lesa!
18, 19. Ni shani fintu twingasengauka ukupusa imifwaile ya cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa?
18 Pa kuba abashitasha, kuti twapusa imifwaile ya cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa. Muli kuno kuloshako, Paulo atile: “E ico twabela Kristu inkombe, kwati ni Lesa e ulepaapaatila muli ifwe: tumulombela kuli Kristu, atuti, Shi muwikishiwe kuli Lesa. Uushaishibe ulubembu, amucitile ukubo lubembu pa mulandu wa ifwe; ukuti ifwe tube ubulungami bwa kwa Lesa muli wene. Awe pa kuba ababombela pamo na Lesa, no kupaapaata tulamupaapaata, atuti, mwipokelela ibusha [icikuuku ca pa fye ica kwa, NW] Lesa. Pantu atila, [pali Esaya 49:8, Septuagint]: Mu nshita ya kupokelelwamo nalikuumfwile, na mu bushiku bwe pusukilo nalikwafwile. Moneni, nomba e nshita ya kupokelelwamo; nomba e bushiku bwe pusukilo. Tatubika ca kupunwisha nangu cimo, ukuti bukapyunga bwesu bwitungwa kabi; lelo tuli abaishininkisha nga bakapyunga wa kwa Lesa muli fyonse.” (2 Abena Korinti 5:20–6:4) Cinshi cintu Paulo apilibwile?
19 Abena Kristu basubwa babela Kristu inkombe, kabili ibumba likalamba ni ntumi shakwe. Capamo balacincisha abantu ukuwikishiwa kuli Lesa pa kunonke pusukilo. Paulo tafwaile uuli onse ukupokelela icikuuku ca pa fye ica kwa Yehova Lesa ukupitila muli Yesu Kristu kabili ukupusa imifwaile ya ciko. Ico kuti cacitika kuli ifwe nga ca kuti twafililwe ukucita umulimo untu cilya cikuuku ca pa fye catulengele ukuba abalinga. Pa kukwata ukwampana kwa bucibusa na Lesa pamo nga abo abawikishiwa kuli wene, tatwakalepokelela icikuuku cakwe ica pa fye apa fye nga ca kuti twafikilisha “bukapyunga bwa kuwikishanya; e kutila, Lesa aali muli Kristu alewikishisha aba pano isonde ku mwine.” (2 Abena Korinti 5:18, 19) Tukalabombela na kabili bambi icikuuku cakulisha pa kubaafwa ukuwikishiwa kuli Lesa.
20. Cinshi tukabebeta mu kukonkapo?
20 Ababomfi ba kwa Yehova balabomfya inshita yabo no bukumu mu milimo ya cikuuku lintu bafwaya ukwaafwa abantu lwa ku mupashi ukupitila muli bukapyunga bwa Bwina Kristu. Lelo cinshi twingasambilila ukufuma ku fya kumwenako fya mu Malembo ifya cikuuku mu kubomba? Natubebete mu kukonkapo fimo ifya ifi no kulanguluka inshila shimbi ku kutemuna Lesa pa kulanga icikuuku.
Kuti Wayasuka Shani?
◻ Icikuuku cinshi?
◻ Ni shani fintu twingasengauka ukunakila ku cikuuku calubana?
◻ Ni shani fintu abantu ba kwa Yehova bengatetekela mu cikuuku cakwe ica kutemwa?
◻ Filambu nshi fimo ifya cikuuku?
◻ Ni ku kucita cinshi tushakapushile imifwaile ya cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa?
[Icikope pe bula 13]
Icikuuku cilenga baeluda ba Bwina Kristu ukuba abatekanya, abalangulu- kilako, kabili aba cililishi
[Icikope pe bula 15]
Icikuuku ca mukashi wa Bwina Kristu kuti pambi caafwa ukunonka umwina mwakwe ku citetekelo ca cine
[Icikope pe bula 17]
Kuti twacitila bambi icikuuku cakulisha pa kubaafwa ukuwikishiwa kuli Lesa