Fwaka na Bashibutotelo

UKUCILA pa myaka 115 iyapitapo, shiŋanga wa fya cipatala John Cowan alembele icitabo ica mutwe wa kuti The Use of Tobacco vs. Purity, Chastity and Sound Health. Mu cilolwa ca fyasambililwa pa lwa kwambukila kwa kucena ukwa fwaka mu myaka ya nomba line, ukulandapo kwakwe pa kubomfiwa kwa iko kuli bashibutotelo kwali ukwa kumwena apatali kabili kuli ukwalinga ku uli onse uulefwaya ukubombela Lesa ilelo. Mu cipandwa 4, icibomba no kwambukila kwa mibele ya kupeepa fwaka, Dr. Cowan alandilepo kuti:

“Nga ca kuti ukubomfiwa kwa fwaka kwalilubana lwa ku mubili—nga fintu calangililwa mu kulengama—kufwile mu kukabilwa ukuba ukwalubana mu mibele isuma; pantu lifunde lya mubili ilya kuti ‘icili conse icibosha nelyo ukukalifya umubili, muli iyo nshila kubosha imibombele ya mishipa, kabili ukupitila muli yene bongobongo, kabili muli iyo nshila umuntontonkanya.’ Umuntontonkanya wa muntu—amatontonkanyo yakwe, inumbwilo shakwe, incitilo shakwe, fisongwa ku nshila abomfeshamo nelyo ukubomfya bubi bubi icifyalilwa cakwe. Fwaka yaba, mwi shina lya iko line ne fyaampanako, iya fiko, kabili—ukwabula ukusakamana ukucena uko ilenga—ni shani fintu ukuyumfwa kwa mibele isuma ukwa busaka, ukwasanguluka, ukwalinga, ne ncitilo fingatuntuka nelyo ukulundululwa mu muntontonkanya. Nga umo aelenganya—nga ca kuti icintu ca musango yo kuti caelenganishiwa—ukuti Kristu, ilintu aleikala ubumi Bwakwe ubwa ca kumwenako cisuma pe sonde—ukusambilisha no kushimikila ukusanguluka, umusangwela, ukutemwa no kukumbusula—alepeepa fwaka wa kashanga, uwa nsunko no wa kusheta. Bushe itontonkanyo line ilyo talileumfwika ukuba ilya musaalula? Kabili nalyo line baminisita—abakonshi, bakashimikila, na bakalondolola ba mafunde Yakwe ne fifundisho—balakowesha imibili yabo no kukantaika imyeo yabo ku mankumba ya busali, aya sumu. Bushe abantu ba musango yo, nelyo abakonshi babo, kuti batungulula ubumi bwapala ubwa kwa Kristu—ubumi bwa mibele isuma, ubwasumbuka? Ndemona te kuti.

“Esha, nga wingacita, ukutontonkanya pa muliili, uwakunkuma ku mwangashi, nelyo uupeepa fwaka, mu kulundana no kushila kwa mutima? Pali icintu cimo icishili ca cifyalilwa, ica kuselausha, icabipisha mu kwampana ne ci. Kwati fye fintu ukufwaisha kwa mubili na mano ya ku nse fiboshiwa, e fiba no muntu wa mu kati, icifyalilwa ca mibele isuma, ciba icabipisha. Umupashi wasanguluka tawakekale, te kuti, wikale mu cikuulwa ca busali. Kwalibako ukumfwanako kwa cifyalilwa pa kati ka fintu fya ku mubili ne fya ku mupashi, ica kuti imibele ya cimo itubulula umusango wa cibiye. Profesa wa fya butotelo kabili umusha wa fwaka . . . Kuti pambi asumina, mu bufumacumi bonse no kufumaluka, ukuti ukupeepa fwaka waba mwata wa busanso, uwalubana mu mibele isuma; nalyo line kuti pambi asanga ukutuninkisha lwa nkati, imbela ya filundwa fyakwe iyaletwako mu nshila ishili ya cifyalilwa, ilemucincimusha mu kuba no kufuluka kushingekushiwa ukutwalilila icibelesho, kabili iyi mbela ishili ya cifyalilwa kuti pambi yaba iyakosesha ukucila pa kupelulula kwakwe ukwa cifyalilwa na kampingu ukufibika pamo. Bushe ukupeepa fwaka takwaba mu kushininkisha kutoba kwa limo ilya mafunde ya kwa Lesa ilyalimbwa mu mipangilwe yesu? Bushe ukutoba kwa limo ilya mafunde ya kwa Lesa tacili ni bumpulamafunde kabili ulubembu? Kabili nga ca kuti umuntu mu cibelesho ekalila mu kutoba kwa limo ilya mafunde ya kwa Lesa, bushe ukutanukila takwakanguke no kubo kwa cifyalilwa ku kutobwa kwa mafunde yambi? Na mu kupelako, ni shani fintu umuntu uuli onse engalangulukwa nga kafundisha wa mibele isuma, uyo, mu myendele yakwe ine, atasha ku fibumbwa finankwe ubumi bwa bumpulamafunde bwatwalilila ku mafunde ya buntu bwakwe?”