Umulandu Icipendwilo ca wa Kuilishanya Cishabela ica Nsansa

UKUSEKELELA kwali nakusanguka ukupelelwa mu milungu fye iinono. Ukwanga kwa bena Israele pa buntungwa bwabo ubwasangilwe ubupya ukufuma mu busha bwa Egupti kwayalukile mu kuŋwinta kunono pa fya kulya. Mu kati ka mweshi wa bubili pa numa babe nabasha Egupti, uluko lushaikushiwa lwasosele ukuti baali no kusalapo icipendwilo ca busha ukucila ubumi bwakosa mu matololo. Mu myeshi yakonkelepo, uyu mupashi wa kuilishanya wanenwine umupampamina wabo ku kumfwila Yehova kabili waonawile ifilolelo fya ilya nkulo ifya kwingila mu Calo Calaiwe.—Ukufuma 16:1-3; Impendwa 14:26-30.

Ukuilishanya, kwena, takwabala akupeleshiwa ku nkulo imo nelyo abantu bamo. Ni nani ushiilishanya mu tushita mu tushita pa lwa ncito, ifya kulya, imiceele, abana, abena mupalamano, nelyo ubwafya bwa mikalile? Cimoneka ukuti ukukaanapwililika kwa buntunse kukongamina ku kuilishanya.—Abena Roma 5:12; Yakobo 3:2.

Mulandu nshi tuilishanishisha mu kwangufyanye fyo? Nakalimo tuleyumfwa abafuupulwa, ukulengwe nsoni, nelyo ukulwala. Ukuilishanya kuti pambi kwaba mwa kufumisha ukufulunganishiwa, nelyo kuti yaba ni nshila ya manshoko iya kusoselamo kuti: “Kuti nabombapo bwino ukucila bambi!” Inshita shimo ukuilishanya kuluminishiwa no kukangana kwa buntu. Lyene na kabili, kwalibako ukuilishanya kwine kwine.

Te mulandu ne ca kulenga cibimbilwemo, nga fintu ica kumwenako cifumineko ica bena Israele cilelangilila, ukuilishanya kuti kwaba kwa konaula nga ca kuti kwatwalilila. Umuntu kuti asanguka uwa kuilishanya wa mutatakuya, nelyo fye ukuŋwinta pa lwa nshila ya kwa Yehova iya kucitilamo ifintu. Mulandu nshi ico cabela ica busanso ifyo? Kabili ni shani fintu ukuilishanya kwabamo insambu kulingile ukubombwapo?

Ukuilishanya Kwabamo Insambu

Nga ca kuti ukuilishanya takuli ukwabipisha, icipusho ca ntanshi tulingile ukwipusha ca kuti, Bushe kuti na kusuulako mu kutemwa? Ca cine, kuti pambi twakwata ica kuilishanishishapo kuli umbi, nakalimo nelyo fye uwasumina munensu. Kuti pambi alitusungile mu bunkalwe nelyo mu lufyengo. Nangu ni fyo, bushe ukuilishanya kuli bambi pa lwa kusungwa kwabipa kukawamya imilandu? Ni shani fintu Baibolo itasha ukuti twankuleko? Abena Kolose 3:13 basoso kuti: “Mube abashipikishanya, no kubelelano luse nga umo aba no [mulandu wa kuilishanya, NW] ku mubiye; ifyo [Yehova, NW] amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse.” E co nelyo fye ukuilishanya pambi kuti kwalungamikwa, Amalembo yatasha imibele ya kwelela mu cifulo ca mupashi wa kuilishanya.—Mateo 18:21, 22.

Ni shani nga ca kuti umulandu uli uwabipisha ku kuusulako? Kuti pambi kwabako umulandu usuma uwa kulumbulwila ukuilishanya. Lintu ‘ukukuuta kwa kuilishanya’ ukwa cine cine kwaile kuli Yehova ukukuma kuli Sodomu na Gomora, alibulile incitilo ku kubomba ne mibele ya nsoni muli iyo misumba yabola. (Ukutendeka 18:20, 21, NW) Ukuilishanya kwabamo insambu na kumbi kwaimineko mu kwangufyanya pa numa ya Pentekoste 33 C.E. Lintu ifya kulya fyaananishiwe kuli bamukamfwilwa baali mu kukabila, akapaatulula kalilangilwe mu kusenamina abanakashi balelanda iciHebere. Mu kumfwika, ici calengele akafiisha mutima pa kati ka bamukamfwilwa balelanda iciGreek. Mu kupelako, ukuilishanya kwafikile mu matwi ya batumwa, kabili mu kwangufyanya bateyenye ibumba lya baume bashingamwa ku kulungika impika.—Imilimo 6:1-6.

Baeluda basontwa aba Bwina Kristu ilelo mu nshila imo ine tabalingile ukushingashinga mu kubuula intampulo shakabilwa lintu imilandu yabipisha yaletwa ku kusakamana kwabo. Amapinda 21:13 yasoso kuti: “Uukomeka amatwi ku nkuuta ya mulanda, na o akabilikisha no kwasukwa iyo.” Ukucila ukusuula ukuilishanya kwabamo insambu, baeluda balingile ukukutika mu kulangulukilako. Pa lubali lumbi, ifwe bonse kuti twabombela pamo pa kulungatika ukuilishanya kwabipisha kuli baeluda, mu cifulo ca kushimika kwene ku uli onse uwingakutika.

Nangu ni fyo, ubwingi bwesu ukwabula ukulamba kuti twasumina ukuti kwalibako inshita lintu ukukaanapwililika kwa buntunse kutulenga ukuilishanya mu kukaanakabilwa. Ukubebeta kwapalamisha pa mibele ya bena Israele mu matololo kwalatwafwa ukumona ubusanso bwa kusuminisha ukuinoŋonya kwa mu tushita mu tushita ukusumbanina mu mupashi wa kuilishanya.

Imimwene ya kwa Lesa iya ba Kuilishanya

Ukuŋwinta kwa bena Israele pa lwa fya kulya kusokolola ubusanso bubili ubwa cifumanda mu kuilishanya. Ubwa kubalilapo, ukuilishanya kulambukila. Ubulondoloshi busoso kuti “ulukuta lonse lwa bana ba kwa Israele lwalailishanya pali Mose na pali Aarone mu matololo.” (Ukufuma 16:2) Mu kupalishako, abanono batendeke ukuilishanya pa kucepelwa kwa ca kulya, kabili ilyo tapalalepa onse aleilishanya.

Ubwa bubili, uwa kuilishanya ilingi line alakukumya impika. Muli uyu mulandu, abena Israele batungile ukuti baali no kubako eyefilya mu Egupti, uko baali no kulya umukate ne nama ukufika apo balefwaila. Bailishenye ukuti batungulwilwe mu matololo ku kuyafwa fye ku nsala.—Ukufuma 16:3.

Bushe imibele ya balya bena Israele mu cituntulu yali iyabipishe fyo? Nakalimo amatala yabo aya fya kulya yalecepelako, lelo Yehova aali namwena libela ilya mpika, kabili mu nshita yalinga apayenye mana ku kwikusha ukukabila kwabo ukwa ku mubili. Ukuilishanya kwabo ukwa kukukumya kwalangishe ukubulisha kwa mupwilapo ukwa citetekelo muli Lesa. Ilintu baali mu Egupti baliilishenye mu kulungamikwa pa lwa mibele ya lucu. (Ukufuma 2:23) Lelo lintu Yehova abalubwile ukufuma mu busha, batendeke ukuilishanya pa lwa ca kulya. Kulya kwali kuŋwinta kushakabilwa. “Tamuilishanya pali ifwe, ni pali Yehova,” e fyasokele Mose.—Ukufuma 16:8.

Uyu mupashi wa kuilishanya uwa bena Israele walilangishiwe libili libili. Pa mwaka fye umo mana yasangwike ica kulenga ukuilishanya. (Impendwa 11:4-6) Mu kwangufyanya pa numa ya ico lipoti wabipa ukufuma ku nengu 10 isha bena Israele 12 apongolwele inkuuta pa lwa busanso bwaletunganishiwa ubwabimbilwe mu kucimfya Icalo Calaiwe. Abantu bafikile fye no kwalepesha ukusoso kuti: “Iye, nga twafwilile mu calo ca Egupti! napamo mu matololo aya, iye, nge mo twafwilile!” (Impendwa 14:2) We kubulisha kwakulisha ukwa kutasha! Icishili ca kupapusha, Yehova asosele kuli Mose ati: “Bushe aba bantu bakafisha lilali pa kumpuundula? kabili bakafisha lilali pa kukanatetekela ine?” (Impendwa 14:11) Abo aba kuilishanya babulo kutasha basenukilwe ku kululumba mu matololo pa myaka 40 ukufikila ilya nkulo yafwile.

Umutumwa Paulo atucinkulako ulwa ici ca kumwenako. Asoka Abena Kristu banankwe ukukanapala balya bena Israele ababele abaŋwinta, no kuloba fye mu matololo. (1 Abena Korinti 10:10, 11) Mu kumonekesha, ukuŋwinta kushakabilwa no mupashi wa kuilishanya kuti fyacefya icitetekelo cesu no kutungulula ku kufulushiwa kwa kwa Yehova.

Nalyo line, Yehova alitekanya na babomfi bakwe abengailishanya mu tushita mu tushita pa mulandu wa mibele ya kufuupula. Lintu Eliya afulumukile ku lupili lwa Horebe pa mulandu wa kupakaswa kuli namfumu wabipa Yesebele, aali uwashininwa ukuti umulimo wakwe nga kasesema walishile ku mpela. Mu cilubo atungile ukuti aali e kapepa wa kwa Yehova eka fye uwashele mu calo. Ku kukosha icitetekelo ca kwa Eliya, Lesa intanshi amupeele icilangililo ca maka Yakwe aya bulesa. Kasesema lyene alyebelwe ukuti kwali kucili ababomfi ba busumino aba kwa Yehova 7,000 mu Israele no kuti kwaliko umulimo ukalamba kuli wene ukucita. Nge ca kufumamo, Eliya alabile ukuilishanya kwakwe no kuya ku ntanshi mu kuba no kupimpa kwabukululwa. (1 Ishamfumu 19:4, 10-12, 15-18) Ilyo baeluda ba Bwina Kristu balebelesha ukwiluka, mu nshila yapalako kuti balanda mu kusansamusha ku ba busumino, ukubaafwa ukumona ulubali lwabo mu kubomba kwa mifwaile ya kwa Lesa.—1 Abena Tesalonika 5:14.

Ukucimfya Umupashi wa Kuilishanya

Ni shani fintu umupashi wa kuilishanya wingacimfiwa? Cisuma, abo abapeelwa ubushinino pa lwa kucena fwaka icita ku mubili balakwata ukutuninkisha kwa maka ku kuleka ukupeepa. Mu kupalako, ukumfwikisha umulandu umupashi wa kuilishanya wabela fyo uwa kucena kuti kwatukunta ukuputula icibelesho icili conse ica kuilishanya.

Bunonshi nshi bufumamo kuli abo abacimfya umupashi wa kuilishanya? Ubunonshi bumo ubwacindama ubuipakisha abo abasengauka ukuilishanya bwa kuti kuti bamona imilandu mu nshila ya mu Malembo kabili iyacilapo ukubamo imifwaile. Uwa kuilishanya te lingi eminina no kutontonkanya pa mpika ukufuma ku mimwene ya kwa Yehova. Abena Israele baleilishanya balilabile ukuti Yehova Lesa aali nabalubula ukufuma mu busha kabili mu cipesha amano alibapaatwilile amenshi ya pali Bemba Wakashika. Ukutontonkanya kwabo ukwapusanako kwabalengele ukukanamwensekesha amaka ya kwa Lesa kabili kwabapuswile ubuseko bwabo. Nge ca kufumamo, ukucetekela kwabo muli Yehova kwalyulwike.

Mu kulundapo, umuntu uwingacito kupimununa kwakosa ukwa mpika shakwe aleluka lintu ifilubo fyakwe fiine fili e ca kulenga amafya yakwe. Mu kupalishako te kuti apange impuso imo ine na kabili. Yeremia asokele abena Israele banankwe ukukanailishanya pa lwa mafya balekumanya pa numa ya bonaushi bwa Yerusalemu. Ukucula kwabo kwali ca kufumamo ca kulungatika ica membu shabo shiine, kabili ico e cintu bakabile ukumfwikisha pa kuti bengalapila no kubwelela kuli Yehova. (Inyimbo sha Bulanda 3:39, 40) Mu kupalako, umusambi Yuda alengulwile “abashipepa” abakeene ukutungulula kwa kwa Yehova kabili baali “aba kuilishanya” ba mutatakuya.—Yuda 3, 4, 16.

Nga fintu imfumu ya mano Solomone inshita imo alandilepo kuti, “umutima wa nsansa muti usuma, lelo umutima uwafunshika uumye fupa.” (Amapinda 17:22) Umupashi wa kuilishanya ulatukufya lwa mu nkuntu kabili ufumyapo ubuseko bwesu. Ubelebesho kwenekela ifyabipa, te kwenekela ifisuma. Lelo abo abasambilila ukutontonkanya no kulanda pa lwa ‘fintu ifisuma’ balikwata umutima wa buseko, uwingabalenga nelyo fye ukuyumfwa mu kuwaminako.—Abena Filipi 4:8.

Ukwabulo kutwishika, ubumi bwesu bukacindama nga ca kuti twamona ubusuma bwa bantu ukucila ukupelebela kwabo. Tukakuulililwa nga ca kuti twacita imibele ya kwesha iyawamisha ukucila ukuinoŋonya pa lwa kupelebela kwesu. Nelyo fya kwesha kuti fyaba fya kulenga ubuseko nga ca kuti twamona fyene nge shuko lya mu nshita ilya kukosha icitetekelo cesu no kwikasha ukushipikisha kwesu.—Yakobo 1:2, 3.

Caliba na kabili icacindama ukwibukisho kuti lintu twaŋwinta, tatuleicena fye fwe bene fweka. Pa kulumbulula ukuilishanya lyonse, kuti pambi twanasha icitetekelo ca bambi. Lipoti wabipa uwa nengu sha cina Israele ikumi alengele uluko lonse ukumona ukucimfya kwa Calo Calaiwe nge ncitilo yabulwamo isubilo. (Impendwa 13:25–14:4) Pa kashita kambi, Mose abeele uwa bulanda pa mulandu wa kuŋwinta kwatwalilila ukwa bantu ica kuti aipwishe Yehova ukufumyapo ubumi bwakwe. (Impendwa 11:4, 13-15) Pa lubali lumbi, nga ca kuti twalanda pa milandu mu nshila ya kukuulilila, kuti pambi twaba na maka ya kukosha icitetekelo ca bambi no kusangwila ku buseko bwabo.—Imilimo 14:21, 22.

Nangu ca kuti pambi kuti twatunkwa ku kuilishanya pa lwa banensu ba pa ncito, ifibusa fyesu, ulupwa lwesu, nelyo fye baeluda ba mu cilonganino, Yehova afwaya abantu bakwe ukuba “abacincila mu kutemwana.” Ukutemwa kwa musango yo kulatusesha ku kufimba pa mampuulu ya bambi mu cifulo ca kukusha impuso shabo. (1 Petro 4:8) Ku ca kutasha, Yehova alebukisha ukuti tuli lukungu fye kabili tamwensekesha amampuulu yesu. (Ilumbo 103:13, 14; 130:3) Nga ca kuti ifwe bonse twaeseshe ukupashanya ica kumwenako cakwe, ukwabulo kutwishika tukacefyako ukuilishanya.

Lintu umutundu wa muntu wabweshiwa ku kupwililika, takwakabe nangu umo uukakwata ica kulengo kuilishanya pa lwa cipendwilo cakwe mu bumi. Ukufikila ilya nshita yaisa, tulekabila ukucincintila itunko lya kuilishanya pa lwa bambi nelyo pa lwa mibele yesu ine iya kwesha. Ku kulangisho kuti twalicetekela muli Yehova kabili mu cine cine twalitemwa abasumina banensu, lekeni “[tucite] fyonse ukwabula ukuŋwinta.” (Abena Filipi 2:14) Ici cikatemuna Yehova kabili cikatunonsha apakalamba. Ku busuma bwesu bwine no bwa bambi, lyene, shi twilaba ukuti icipendwilo ca wa kuilishanya tacaba ica nsansa.

[Icikope pe bula 20]

Nelyo fye kupayanya kwa kwa Lesa ukwa cipesha amano ukwa mana kwasangwike ica kulenga ukuilishanya