Ukusungilila Ilinso Lyesu “Ilituntulu” mu Mulimo wa Bufumu

GERMAN Democratic Republic (G.D.R.), nelyo iyaishibikwe nga East Germany, tayafikile fye na pa mushinku wa pa kati. Imyaka 41 iya kubako yapwile pa October 3, 1990, lintu icifulo ca iko, mupepi no bukulu bwa Liberia nelyo icitungu ca Tennessee mu United States, cauminkanishiwe na Federal Republic of Germany, iyo yaleitwa West Germany.

Ukwikatana cipya cipya ukwa baGermany babili kwapilibwile ukuteuluka ukwingi nga nshi. Icali nacilekanya ifyalo fibili cali, te mupaka fye uumoneka, lelo umupaka wa mfundo. Cinshi cintu ici conse capilibwile ku bantu ba kulya, kabili ni shani fintu ubumi bwayaluka ku Nte sha kwa Yehova?

Bumwaluka bwa mu November 1989 ubwitwa Wende, ubwalengele ukwikatana ukucitikako, bwakonkele pa myaka amakumi yane aya sosholisimu waumina. Mu kati ka cilya ciputulwa ca nshita, imibombele ya Nte sha kwa Yehova yalibindilwe, no kupakaswa kwabo pa nshita shimo kwali ukwaluma.a Lintu ubuntungwa bwaishile ku G.D.R., icimwemwe calyanene mu bantu bonse. Lelo ilyo ukwanga kwapwile, abengi babele abapeshiwa mano, ukulengwe nsoni, nelyo fye ukufiitwa. Umulimo wa kuminkanya baGermany babili mu mibele imo iya fya kwangalila pamo, iya bupolitiki, ne ya fya bunonshi uleshininkisho kuba uwakosa.

Ukulingana na lipoti waibela “162 Tage Deutsche Geschichte” (Inshiku 162 isha lyashi lya kale ilya Germany) muli Der Spiegel, ukukonka pa kwikatana cipya cipya umwenso uwa kubulwe ncito, indalama ukulufyo mutengo, no kwingilishiwako kwa sha kusonkela walyanene. “Bushe ndi no kukwata indalama sha penshoni ishakumanina?” e fyaleipusha abengi mu cali kale G.D.R. Ni shani pa lwa mayanda? “Ukupulinkana G.D.R. onse, ifikuulwa fya kale filemokauka, imitande ya mayanda yonse ukusanguka iishingekalwamo.” Ukukowesha kwafikile pa fipimo fya kutiinya.

Ukulolenkana no kululunkana kwa musango yo kwa mu kwangalila pamo ne fya bunonshi, ni shani fintu Inte sha kwa Yehova mu cali kale G.D.R. baikala?

Ukusungilile Linso Ilyatontwa Bwino

Inte sha kwa Yehova tabakwata imipaka ya mfundo. Icitetekelo cabo icashimpwa pali Baibolo caba cimo cine, nampo nga ni ku Kabanga nelyo ku Masamba. Mu kuba ne mibele yabo iya fya kwangalila pamo mu kusela, abengi aba Nte balasunga ukushikatala kwa ku mupashi pa kusungilila ilinso lyabo ilyatontwa pa buyo bukalamba ubwa kubombela Yehova. Mulandu nshi ici cabela icakabilwa?

Pantu “imibele ya pano isonde ilepita.” (1 Abena Korinti 7:31) Eluda umo uwa Bwina Kristu asosa ukuti ukushimikila pe samba lya cibindo pa ntanshi ya Wende kwafwaile ubukose; casambilishe Inte ukushintilila pali Yehova kabili cabakanshishe mu kubomfya Baibolo. Nomba, nangu cibe fyo, “tuli no kuba abacilapo kusakamana ukukanapumbulwa ku kutemwe fimoneka na masakamika ya bumi.”

Ubuntungwa no buyantanshi lyonse fipiminwa ku fya ku mubili. Abantu abengi muli ici citungu bayumfwa ukukabila kwa kufuta pa nshita bapanishe nelyo nakalimo umusamwe bapanishe. Ici ciba icamonekesha lintu umo aleensha motoka mu misebo yaitilwamo amabwe mu matauni ne mishi ya Thuringia na Saxony ku kapinda ka ku kulyo. Imisebo kuti pambi yakabila ukuwamya, amayanda ayalinga, lelo we bwingi bwabako ubwa fya kukolelako ifikope fya televisioni! Calibe cayanguka ku muntu ukubepwa ku kusumino kuti umutelelwe ne nsansa fifuma mu kukwata icili conse ico amenso yamona. We lukose lwabamo busanso fintu ulo lwaba!

Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu alandile pa lwa busanso bwa kubiika ukusakamana kushalinga ku fintu fya ku mubili na ku masakamika ya bumi. “Mwiilonganikila fyuma pano isonde,” e fyo asokele. Alundilepo kuti: “Inyali ya mubili linso: e ico ilinso lyobe nga lyabe lituntulu, umubili obe onse wabo mwabuuta.” (Mateo 6:19, 22) Cinshi apilibwile? Ilinso ilituntulu ni lyo ililolesha bwino kabili ilipisha ifikope fyalengama ku muntontonkanya. Ilinso lya ku mupashi ilituntulu lilasunge cikope ca Bufumu bwa kwa Lesa icalengama. E co ukupampamina kwa Mwina Kristu ukwa kusungilila ilinso lyakwe ilituntulu, mu kulengama ilyatontwa pa Bufumu bwa kwa Lesa, no kubiika amasakamika pa mbali kulaafwa ukumusungilila uwashikatala lwa ku mupashi.

Ici kuti calangililwa ku ca kukumanya ca baupana babili ukufuma ku Zwickau, Saxony, abalangile ubuseko muli Baibolo pa nshita ya Wende. Ubukwebo bwabo bwalelye nshita apakalamba, lelo babiikile amabuseko ya ku mupashi pa ntanshi, ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu konse. “Ku mimwene ya bukwebo bwesu, te kuti tukwate inshita,” e fyo basumine, “lelo lwa ku mupashi tulakabila yene.” Mwandi kupingulapo kwabamo amano!

Languluka, na kabili, ulupwa mu Plauen, na lo lwine lwa mu Saxony. Umulume aali ni kapanga wa nkoloko, intukushi yacenjela iyakwete ubukwebo bwa iko. Pa numa ya Wende, indalama sha kusonkela pa cifulo cakwe ca kubombelapo shalingilishiweko nga nshi. Cinshi aali no kucita? “Cali no kufwaya indalama ishingi nga nshi, kabili nasambilile icine ca kwikalila ku cine.” E co aselele mu cifulo cishabelele apasuma lelo icakwete isha kusonkela shinono. Ee, kapanga wa nkoloko asambilile mu kwangufyanya nga nshi pa lwa kusungilila ilinso lyakwe ilituntulu.

Abengiko, nangu ni fyo, basambilile mu kucelwa. Eluda wa Bwina Kristu umo, ukupelululo kuti umusango wa bunonshi uupya uwa kucimfyanya kwakakuka mu makwebo waiswilemo icilolelo, aingile mu bukwebo. Kangalila wenda mu cikuuku amucincishe ukukanaleka ukukakililwako kwa bukwebo ukufimbilikisha bumupashi. Nalyo line, ku ca bulanda, ico e cacitike. Imyeshi imo pa numa munyina alilekele bueluda. Pa numa alembele ati: “Ukushimpwa pa ca kukumanya candi ciine, kuti napandako amano munyina uuli onse uuletinamina amashuko ya mulimo ukukanaingila mu bukwebo pa lwakwe.” Ici tacilepilibula ukuti ukuibombela kwalilubana ku Mwina Kristu. Lelo nampo nga twalikwata ubukwebo bwesu fwe bene nelyo iyo, ukubiika ukusakamana kwacishamo ku masakamika ya fya bunonshi kuti kwatulenga ukuba abasha babulo kuitemenwa aba cuma. Yesu alangile ica kufumamo ukuti: “Takuli uwingabombela bashikulu wakwe babili; pantu kuti apata umo no kutemwo mubiye, napamo kuti abisha umo no kusuulo mubiye.” (Mateo 6:24) Kalemba wa mishikakulo Goethe alondolwele ati: “Takwabako abacilapo ukuba mu busha ukucila pali abo mu bufi basumina ukuti baba abantungwa.”

Ukwikatwa mu cikuuku ca cine cine kuti pambi cafwaya ifwe ukushinako ilinso nelyo ukufimba pa menso pa kusungilila ubuyo bwesu mu cilolwa. Lintu tushingulwikwe no kululunkana kwa bupolitiki, ukwa fya bunonshi, nelyo ica mu fya kwangalila pamo, ukutontomesha kuli ukwafwaikwa pa kusungilila ubuyo bwesu ubwa ku mupashi mu cilolwa. Cinshi cintu Abena Kristu bamo balecita pa kusungilila ilinso lyabo ilituntulu mu mulimo wa Bufumu?

Imibombele Yaingilishiwako iya Bufumu

Ukupulinkane cali kale G.D.R., Inte balepeelesha inshita yakulilako ku mulimo wa kushimikila ukucila pali kale lyonse. Mu myaka ibili yalekeleshako, avareji wa nshita ipooswa mu mulimo wa mwi bala aliya pa muulu ukufika kuli 21 peresenti. Ica kufumamo kwingilishiwako kwa kucincimusha ukwa 34 peresenti mu masambililo ya Baibolo aya pa ŋanda. Mu kulundapo, impendwa ya bapainiya ba nshita yonse pali nomba ili imiku ine ukucila fintu yali imyaka ibili iyapitapo! Ilintu bambi balesakamikwa no kuilishanya, ukucila pa Bena Kristu 23,000 aba mu cali ukufika pali iyo nshita G.D.R. balebomba ne mibele pa kusungilila ilinso lyabo ilituntulu. Ici nacisangwila ku kwingilishiwako kwa kusungusha mu mibombele ya Bufumu.—Linganyeniko Yoshua 6:15.

Imibombele yatanunuka ilepilibula ukuti icifulo ca kubombelamo cilesakamanwa bwino ku kapinda ka kulyo, uko ubwingi bwa Nte bekala. Ubwingi bwa mashina ya fifulo bwalishibikwa mu lyashi lya kale. Nga ca kuti walitemwa iloba lyatelela ilye bumba, kuti waishiba itauni lya Meissen, mupepi na Dresden, nge ntulo ya fimo ifipe fye bumba ifyawamisha ifya mu calo conse. Meissen nomba cili cifulo ukwikala bakasabankanya ba Bufumu 130. Nelyo languluka Weimar, “umusumba ukalamba uwa cishilano uwa Germany.” Inshishi ya Cibukisho iya Goethe-Schiller mu kati ke tauni ikalilo bunte ku kulundana kwacindikwa ukwa Weimar na abo bakalemba babili kabili ca kukwatilapo icilumba ku bengi kulya. Ilelo Weimar kuti aitakisha pali bakasabankanya ba uko 150 aba mbila nsuma.

Ku kapinda ka ku kuso, nangu cibe fyo, ifintu fyalipusanako nga nshi, mu kuba na bakasabankanya bacepako ne milundu yalepelako pa kati ka filonganino. Icacilishapo caba kucepelwa kwa ncito. Abengi abakwata incito baba pe samba lya kutitikisha ku kubakiya pa kuti bengasungilila incito yabo. Munyina umo uubomba nga kashimikila wa nshita yonse ku kapinda ka ku kuso alondolola ati: “Pe samba lya cibindo munyina umo na umo akabile ukucingilila kwa kwa Yehova mu mulimo wa mwi bala, lelo ukusanga incito takwali ukwaafya. Nomba ifintu nafyaluka. Natukwata ubuntungwa bwa kushimikila, lelo tulekabila ubutungulushi bwakwe ukukuma ku ncito. Ukwaluka kwa musango yo kufwaya ukubelesha kwine kwine.”

Bushe bakasabankanya bali abasekelela ukuba na maka ya kushimikila libili libili? Imimwene ya kwa Wolfgang ili ya kuti: “Calicilapo kuwama kasabankanya ukubomba mu cifulo cimo cine mu kubwekeshabwekeshapo. Abantu batendeka ukumucetekela kabili balacilapo kukakuka.” Pa mbali ya ico, abene mayanda “tababa na kabili abakalifiwa ukulanda pa lwa butotelo pa mwinshi, nangu fye lintu abapita nshila baleumfwako. Ubutotelo tabuli lishiku na kabili.” Ralf na Martina balasumina. “Tulaipakisha ukubomba mu cifulo cesu libili libili. Kuti twaisa ku kwishiba abantu pa lwabo kabili na bo balacilimuka pa lwa kulekanalekana kwasaalala ukwa fitabo ukwabako.”

Ukutesekesha Ifitabo Fyesu

Ralf na Martina ukucilisha balatesekesha icitabo Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Ku bengi abafukatile bumukanalesa mu cali kale G.D.R., ici citabo cisangilwe ukuba ica kwaafwa ukusambilila Baibolo icawamisha. Na kabili bafwaile ulupapulo lwacepako ulwakwatamo ifyebo fyapalako. “Fintu twacincimwike pa kukakulwa kwa broshuwa Bushe Lesa mu Cituntulu Alatusakamana? pe Bungano lya Citungu ilya ‘Bakasenda ba Lubuuto’ ilya 1992 mu Dresden. Cali casuko ku mapepo yesu.”

Abengi abashili Inte balikumbwa impapulo sha Watch Tower. Mu July 1992 kasambilisha wa masomo ya kwangalila pamo alembele ku kulumbulula kwakwe “umucinshi wasumbukisha no kutasha kwakwatishe cikabilila” pa mpapulo, shintu abomfya ku kupekanya amasambililo. Mu January 1992 namayo mu Rostock apokelele kope wa citabo Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde ukufuma kuli baNte babili abaishile pa mwinshi wakwe. Alembele iofesi lya musambo wa Germany ukuti: “Naba kwi Calici lya ciLutele. Nalicindikisha imibombele ya kuteyanya kwa Nte sha kwa Yehova. Balalanda mu kukosa ukuti umuntu te kuti na kabili ekale ukwabula ubutungulushi bwa kwa Lesa.”

Bwakula shani ubutungulushi bwa ku mupashi buntu amacalici ya Kristendomu yapeela ku filundwa fyabo? Inyunshipepala yalumbuka Die Zeit yalandilepo mu December 1991 ukuti ilintu Icalici lya ciLutele lyali “naliipakisha ubukata pa kashita akepi nga nyina wa bumwaluka bwa mutende, ukulumbuka kwa liko ku cintubwingi kulemoneka ukutotobela lubilo lubilo.” Mu cituntulu, umwiminishi we Calici lya ciLutele alilishike ati: “Abantu bafililwe ukulekanya imicitile ya kucimfyanya kwakakuka mu makwebo na paradise.” Icilundwa ce calici mu Magdeburg alembele ku kufwaya ifyebo. Mulandu nshi? “Pa numa ya myaka ya kumwentula mu kubulwo busumino,” e fyalembele shikulu bantu, “nomba ndi uwashininwa mu kukosa ukuti cino calo cili mupepi ne mpela ya ciko no kuti tukakumanya amafya yakalamba mu nshita ya ku ntanshi ipaleme.”—2 Timote 3:1-5.

Ukukuula kwa Kutanununa

Pa ntanshi ya Wende, Amayanda ya Bufumu tayasuminishiwe mu G.D.R. Nomba yalekabilwa mu kampampa; ukukuula yene kulepeelwa icifulo ca ntanshi. Ulu luli lubali na lumbi ulwa kupepa kwa cine ulupitile mu kwaluka kwamonekesha. Ica kukumanya ca kwa munyina umo cilelanga fintu fye uku kwaluka kubele ukwayangufyanya.

Mu March 1990, amaawala fye pa numa Inte sha kwa Yehova shapokelele ukwishibikwa kwa mwi funde mu G.D.R., munyina alaalikwe ukulanda kwi bumba lya Nte, ukubomfya maikrofoni pa muku wa kubalilapo mu bumi bwakwe. Imyaka ibili na citika pa numa, icilonganino abishanya na co capeele Iŋanda ya Bufumu iipya. Ukufika pa mpela ya 1992, Amayanda ya Bufumu cinelubali yali nayakuulwa aya filonganino 16. Ukucila pali 30 yambi, pamo pene ne Ciyanda ca Kulongana kukalamba icayemba, fili mu mapange.

Amenso Ayapampamikwa pa Bufumu bwa kwa Lesa

“Mu kwipipa fye pa numa ya Wende,” e fyalandapo eluda wa Bwina Kristu, “abantu abengi balikeene Baibolo. Babiikile amasubilo yabo muli kamfulumende mupya, uwatambike ubulayo bwa mibele yawaminako mu kupelako.” Bushe isubilo lyabo lyalifikilishiwe? “Mu kati na nkati ka myaka ibili balyalwile imintontonkanya yabo. Abantu nomba balesuminishanya na ifwe ukuti amakamfulumende ya buntunse te kuti yaleteko umutende no bulungami.”

Amabumba yakalamba yalisekelele pa kubongoloka kwa sosholisimu waumina mu G.D.R., ukwawila cintu balangulwike ukuba amacaca yabembela aya mfundo ya ku Masamba. Lelo balilengelwe insoni. Te mulandu na kamfulumende ali mu maka, Inte sha kwa Yehova balasungilila ilinso lyabo ilituntulu kabili ilyapampamikwa pa Bufumu bwa kwa Lesa, ububengeshima ngo lutanda mu myulu. Isubilo lya musango yo talyakatale alitungulula ku kulengwe nsoni.—Abena Roma 5:5.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 26]

Inte mu Germany balebomfya ubuntungwa bwabo ku kuibimba mu kucililako mu mibombele ya Bufumu