Ukufimbula Icifimbo pa Mupaka wa Kupelako uwa Alaska

PA NSHIKU shibili nomba, ifwe bane twalibungana mu kamuputule kanono mwi tauni lyalumbuka ilyo basupilamo golde ilya Nome, Alaska. Mu 1898 bakasapika bacila pali 40,000 balibungene kuno ku kufwaya icintu fye cimo—golde! Ifwe, pa lubali lumbi, tufwaya icuma capusanako.

Ubuseko bwesu, pali kano kashita, buli mu “fisuma” abo pambi bekala mu mishi yaba yeka iya Gambell na Savoonga pa cishi ca St. Lawrence, amakilomita 300 ku masamba mu Bering Strait. (Hagai 2:7) Kulya abaInuit balashipikisha mu bukose ku menshi makaasa aya ku Arctic kabili balunga bawhale bakilomita banono fye ukufuma mu yali pa nshita imo Soviet Union. Lelo imfula yabuuta iilepuupa ne cifimbo cafina ica fuubefuube catwikata bunkole. Indeke yesu taili na kwima.

Ilyo tulelolela, nabelebesha pa fya kuponako fya myaka inono iya ku numa no kutasha Yehova Lesa pe paalo lyakwe pa bunte bwa mu mpanga. Mu Alaska—iitwa kuli bamo umupaka wa kupelako uwa calo—mwaba abakaya abacila pali 60,000 abekala mu mekashi ya mu mishi ayabesho kutali ayacila pali 150, ayasalangana pa masikweya kilomita 1,600,000 ya matololo, ayashakwata imisebo iya musango uuli onse. Pa kubomfya indeke ya Watch Tower Society, kale kale twalifika kuli iyi mishi yaba yeka ukucila pa ciputulwa cimo muli fitatu, ukuleta imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa kuli bene.—Mateo 24:14.

Pa kufika kuli ishi njikalo sha mu mishi ishabesho kutali, indeke ilingi line ifwile ukwika ukupula mu makumbi na fuubefuube uyo engafimba umushili pa nshiku ishingi. Ishikila fye pa nshi, kuciliko fuubefuube na umbi uyo alingile ukupekwamo. Ukupala icifimbo, afimbilikisha imintontonkanya ne mitima ya aba bantu ba cikuuku kabili aba mutende.—Linganyako 2 Abena Korinti 3:15, 16.

Ukwaluka kwa Kukalifya

Impanga ya mu Alaska yaikalwamo na baInuit, abaAleut, na bena India ba ku America. Ibumba limo na limo ilya aba lyakwata imyata ya liko ne fibelesho ifyapeleshiwa fye ku bupyani bwa liko. Pa kupusunsuka umupepo wa Arctic, balisambilila ukubomfya ubukumu bwa calo pa kulunga, ukwipaye sabi, no kwikata bawhale.

Ukusonga kwa ku nse ya calo kwaishile pali bene pa kati ka ba 1700. Abasulwishi ba mafufu ya nama abena Russia basangile abantu abafwele amafufu ya nama kabili abalenunka amafuta ya seal, abo baikele, te muli ba igloo abapangwa na menshi makasa, lelo mu mayanda ya fyani lubali ayaingila pa nshi mu kuba ne mitenge ya cani no bwingililo bwa mwi samba. Abasulwishi baleteele aba bantu banakilila, abatekanya, lelo aba mapiki impika shabipisha ishingi, ukusanshako intambi shipya na malwele ayapya, ayo yacefeshe ubwingi bwa bantu ba mikowa imo ukufika kuli citika. Ifya kunwa fikola mu kwangufyanya fyabele citiipu pa bantu. Ubunonshi bupya bwapatikishe ukwaluka ukufuma ku mibele ya kuilimina ifya kulya abene ukuya ku ya kushita fye akali konse. Ukufika kuli buno bushiku, bamo batontonkanya ukuti, kwaliba kwaluka kwa kukalifya.

Lintu bamishonari ba Kristendomu bafikile, ukwaluka kwa musango umbi kwalipatikishiwe pa bakaya ba mu Alaska. Ilintu bamo mu kushimunuka balekele ifibelesho fya butotelo ifya fishilano fyabo—ukupepa imipashi ya mwela, amenshi makasa, babere, bakapumpe, na fimbipo—bambi balundulwile ukukumbinkanya kwa mfundo, ukufumamo ukutumbinkanya, nelyo icimfundawila, ca mabutotelo. Ici conse ilingi line cafuminemo umutunganya no kukanacetekela abeni. Umweni tapokelelwa lyonse mu mishi imo.

Ukusonsomba kuli pa ntanshi yesu, muli fyo, kuli kwa kuti, Ni shani fintu tukafika ku bakaya bonse abasalangana ukupulinkana uyu mupaka wakulisha? Ni shani fintu umutunganya wabo wingafumishiwapo? Cinshi twingacita pa kufimbula icifimbo?

Ukubombesha kwa mu Kubangilila ku Kucitilo Bunte

Mu kubangilila kwa ba 1960, impendwa ya bena Alaska Inte shashipa bashipikishe imiceele iyaafya—umwela wabipisha, ukutalalisha, ukufimbilikishiwa ne mfula yabuuta—kabili bapupwishe ndeke sha pa lwabo, ishakwata fye injini umo pa nyendo sha kushimikila pa kati ka mishi iyasalanganina ku kapinda ka ku kuso. Ukulolesha ku numa, aba bamunyina bakosa mu cine cine baleisansalika abene ku cipimo cikalamba ica busanso. Ukufwa kwa injini mu kushininkisha nga kwatungulwile ku kayofi. Nelyo cingati ukwikila kwabulamo busanso kwalecitikako, nga baleba bakilomita abengi ukutaluka ukufuma ku kwaafwiwa mu miceele yatalalisha kabili ukwabula inshila iili yonse iya kwendelamo. Ukupusunsuka kwali no kushintilila pa kukwata ifya kulya ne ŋanda, ifyo fyali no kuba ifyayafya ukusanga. Ku ca kutasha, takwaliko ifya kuponako fyabipisha ifyacitike, lelo amasanso ya musango yo tayali na kusuulwako. E co iofesi lya musambo wa Watch Tower Society ilya mu Alaska talyakoseleshe iyi mibombele.

Pa kutwalilila no mulimo, bamunyina ba busumino mu Filonganino fya Fairbanks na North Pole batontomeshe ukubombesha kwabo pa mishi ikalamba, pamo nga Nome, Barrow, na Kotzebue, uko indeke shisenda abantu shifika. Babomfeshe indalama shabo shiine pa kwenda ukuya kuli ishi ncende, ukucila pali bakilomita 720 ukuya ku kapinda ka ku kuso na masamba. Bamo bashele mu Nome pa myeshi iingi ku kutungulula amasambililo ya Baibolo ku balesekelela. Mu Barrow umuputule walisonkeelwe ku kupayanya icifulo cakaba ukufuma ku kutalalisha kwa madigiri 45 Celsius pe samba lya 0. Pa myaka iingi, ukucila pali $15,000 yalibomfiwe kuli abo abasungile ku mutima ukukambisha kwa kwa Yesu ukwa kushimikila imbila nsuma ku mpela she sonde.—Marko 13:10.

Ukwaafwa Kushaenekelwa Kwafika

Ukusapika inshila ya kufikilamo ku mekashi yacilapo kuba yeka kwalitwalilile, kabili Yehova aiswile inshila. Indeke ya mainjini yabili yalisangilwe—ico fye twakabile ku kuciluka umunkulinkuli wa mpili sha mu Alaska wa milundubwe abacingililwa ku busanso. Kwabako impili shafulisha mu Alaska isho shalepa ukucila pa mamita 4,200, kabili insonshi ya lupili lwalumbuka ulwa McKinley (Denali) yaba amamita 6,193 ukusumbuka ukufuma pa muulu wa bemba.

Mu kupelako indeke yalifikile. Elenganya ukulengwe nsoni kwesu lintu indeke yesu iisasa, iyatubuluka, iya mabala mabala yafikile pa nshi. Bushe kuti yawaminwa ukupupukamo? Bushe kuti twaseekesha ubumi bwa bamunyinefwe muli yene? Na kabili, ukuboko kwa kwa Yehova takwaipipe. Ukutungululwa na baishibo kulungisha abakwata amapaso, ukucila pali bamunyina 200 baliitemenwe ukubomba, ukupoosa amakana ya maawala ayengi ku kuwamya indeke yonse fye.

We ca kutamba ca kucincimusha! Ukwima ukuya mwi iulu lya mu Alaska, indeke yapala iipya, iyabengeshima mu kuba ne nambala 710WT ukulembwa ku cipepe ca iko! Apantu amanambala 7 na 10 yalabomfiwa muli Baibolo ku kulangilila ukukumanina, 710 kuti yamonwa nge yalekomaila pa kutungilila ukuteyanya kwa kwa Yehova kwapeela ku kufimbule cifimbo pa mitima yafimbilikishiwa mu mfifi.

Umunkulinkuli wa Aleutian Yabela pe Samba

Ukutula apo twapokelela indeke, twalifimba amakilomita 80,000 aya matololo, ukuleta imbila nsuma ya Bufumu ne mpapulo sha Baibolo ku mishi ukucila pali 54. Ici cili kulingana no kulalanya icalo cikalamba ica United States imiku 19!

Imiku itatu twalifika pe samba ukupula mu fishi fya Aleutian ifyalepa amakilomita 1,600, ifyo fyalekanya bemba wa Pacific ukufuma kuli bemba wa Bering. Ifishi fyacila pali 200 ifyo fyakwata ifimuti ifinono nga nshi fipanga umunkulinkuli e pekala te baAleut abakaya beka fye lelo na kabili amakana ya fyuni fya pali bemba, inkwashi, ne fyooso, mu kuba ne mitwe yabuuta ku mfula yabuuta na masako ya mapindo ayaibela ayafiita na yabuuta.

Ukuyemba kwa kucebusha ukwa ici citungu, nangu cibe fyo, takwabulwa amasanso. Ukupupuka pa muulu wa bemba, kuti twamona amamita 3 ukufika ku 5 aya mabimbi pa menshi makasa aye pofu, ayatalalisha ica kuti nelyo fye ni mu lusuba umo kuti aikala uwa mweo muli yene pa maminiti fye 10 ukufika ku 15. Nga ca kuti apatikishiwa ukwika, ukusalapo fye kwa kwa kensha wa ndeke kwikila fye pa cishi ca milundubwe, icaisulamo amabwe nelyo bemba watalala, uwa kulenge mfwa. Fintu tuli aba kutasha kuli bamunyinefwe balamuka, abakwata amapaso ya A & E (Aircraft and Engines), abaitemenwa ukulungisha indeke mu mibele yawamisha!

Pali bumo ubwa nyendo, twalolele ku Dutch Harbor na ku mushi wa bushila uwa Unalaska. Icitungu caishibikilwa ku mwela wa ciko uubutukisha amakilomita 130 ukufika kuli 190 pe awala. Ku ca nsansa, bulya bushiku bwali ubwatalalila lelo na lyo line ubwalulunkana ica kutulenga aba mwenso pa miku iingi. We ca kupapusha lintu icibansa ca ndeke camonekele—iciputusha fye casunwako mu ncende ya mpili sha mabwe! Ku lubali lumo ulwa pa kwiminina indeke kwali icimukonko cashika ica cipuma, ku lubali lumbi, kwali amenshi makasa ya bemba wa Bering! Lintu twafikile pa nshi, twaiminine apabomba. Ilaloka ukucila pa nshiku 200 mu mwaka kulya.

Mwandi cali buseko ukulanshanya Icebo ca kwa Lesa ne mifwaile na bekashi ba ilya ncende! Abakokole abengi balumbulwile ukutasha pe subilo lya calo cabulamo inkondo. Bacili balikwete fibukisho fyalengama ifya kuponya amabomba pali Dutch Harbor ku bena Japan mu kati ka Nkondo ya Calo iya II. Na kuli ifwe ifibukisho fyesu ifya nyendo sha kucitilo bunte isha musango yo te kuti filabwe.

Ukukongama kwa Cikabilila Ukwa Panono Panono

Ukubebeta imiceele na kabili, twamona ukunina kunono mu cikabilila. Ici canenga ukutontonkanya ulwa mulimo wesu uwa mu mpanga. Panono panono lelo mu mukoosha natumona ukukongama kwa cikabilila mu mitima ya bantu.

Calisendako inshita ukufumyapo icifimbo ca mutunganya no kukanacetekela ifyo abantu bakwata kuli bamwisa. Mu kwesha kwesu ukwa mu kubangilila, cali icaseeka ku ntungulushi she calici isha mu mushi ukukumanya indeke, ukwipusha imifwaile ya kutandala kwesu, kabili lyene mu kupumikisha ukutwipusha ukuya. Ukupokelelwa kwa musango yo, ukwabulo kutwishika, kwali kwa kulenge nsoni. Lelo twaibukishe ukufunda kwa kwa Yesu ukusangwa pali Mateo 10:16 apatila: “Mube abacenjela nge nsoka, kabili abafuuke nge nkunda.” E co twalibwelele ne ndeke iyaisulamo imisalu iiteku lettuce, matimati, cantaloupe, ne fipe fimbi ifishingasangwa mu kwanguka mu cifulo ca cikaya. Abekashi baali kale abalwani nomba bali abacincimuka ukumona ifipe fyesu.

Ilintu munyina umo ashele pe “tuuka,” ukupoka imisangulo ku misalu iiteku, bambi abengi baile ku mwinshi no mwinshi, ukwishibisha abene mayanda ulwa kwisa kwa fipe fya misalu iiteku. Pa minshi na kabili baipwishe ati: “Ah, na kuba, bushe mulabelenga Baibolo? Ninjishiba ifyo mukaipakisha ici ica kwaafwa ukusambilila Baibolo ico cilanga ukuti Lesa alitulaya paradise.” Nani engakaana ukutambika kwa kulembula ukwa musango yo? Uuli onse atashishe ica kulya ca ku mubili capamo ne ca ku mupashi. Ukusengela kwaliweme, ifitabo ifingi fyalishalikwe, kabili imitima iingi yalikafiwe.

Ukwabuko Mupaka

Mu Yukon Territory, Icilonganino ca Whitehorse catambulwile kuli ifwe ubwite bwa ku “Makedonia” ku ‘kwabukila’ mu Canada ku kutandalila incende shimo shabela mu mishi ya pa kati mu Northwest Territories. (Imilimo 16:9) Ifwe basano twali pa bulendo ukulola ku Tuktoyaktuk, umushi mupepi na Mackenzie Bay pali bemba wa Beaufort, ku kapinda ka ku kuso aka Arctic Circle.

‘Ni shani fintu wingashimbula ili shina ilyeni?’ e fyo twaipwishe ilyo twafikile.

“Tuk,” e fyayaswike umulumendo mu kuba no kumwentula kukalamba.

“Mulandu nshi tatwacitontonkanya pa lwa ico?” e fyo twasungwike.

Twalisungwike ukusanga ukuti abantu ba ku Tuktoyaktuk balishibe bwino Amalembo. Nge ca kufumamo, twalikwete ukulanshanya kwa bucibusa ukwingi, kabili ifitabo ifingi fyalishalikwe. Umo uwa bapainiya besu abacaice akwete ukulanshanya kwalondoloka na mwine ŋanda.

“Ndi wa kwi calici lya Anglican!” e fyasosele mwine ŋanda.

“Bushe mwalishiba ukuti Icalici lya Anglican lilasuminisha ukulaalana kwa ba bwamba bumo bwine?” e fyaipwishe painiya wesu.

“Bushe mwa?” e fyashimunwike uyu mwaume. “Cisuma, lyene, nshili wa ku Anglican na kabili.” Mu kubamo isubilo, umuntu na umbi alekwato mutima wakwe ukwisulwa ukupitila mu mbila nsuma iya Baibolo.—Abena Efese 1:18.

Umukokole alyebekeshiwe no mupampamina wesu ku kufika pa ŋanda iili yonse muli ilya ncende. Ilingi line twaleenda fye pa makasa lintu twalebomba umulimo wesu. Ilingi line kwalebako ukwenda kwa kilomita umo nelyo ukucilapo ukufuma pa cibansa ca ndeke ukuya ku mushi. Lyene, pa kufika pa ŋanda imo na imo, twali no kushomboka mu tushila twa nsakalabwe na matipa. Uyu muntu atwashimishe icimbayambaya cakwe, kabili mwandi lipaalo cali! Ukwabuka umupaka no kwaafwa mu cifulo ca kubombelamo ica mu Canada lyali lishuko lishaiwamina.

Bushe Caliwaminwa Cene?

Lintu imiceele ili iyabipa kabili twalakupa fye nelyo ukukanaya no kuya, nga fintu tuli pali nomba, nelyo lintu akasuba kalepa aka kucitilo bunte kamoneka nga kaleteleko ukubulwo buseko nelyo fye ubulwani, lyene tutendeka ukutwishika nga ca kuti caliwaminwa inshita yonse, amaka, ne fipooswa. Kuti pambi twatontonkanya ulwa bantu abamoneka ukulanga ubuseko no kulaya ukulalemba amakalata lelo balafilwa ukucite co. Lyene tulebukisha ukuti tacaba mwata wa bakaya abengi ukulemba amakalata, kabili imibele ya bucibusa mu kwanguka kuti yamonwa mu cilubo kwati buseko mu bukombe bwa Baibolo. Pa nshita shimo shimo cimoneka ukuba icayafya nga nshi ukumona nga tuletunguluka.

Aya matontonkanyo yapusanako mu kwangufyanya yalapwa lintu twaibukisha ifya kukumanya fisuma ifya bakasabankanya bambi aba Bufumu. Ku ca kumwenako, Nte ukufuma ku Fairbanks ashimikile mu mushi wa Barrow ku kapinda ka ku kuso ukwalepa. Kulya akumenyeko umupungwe uwaishile ku cuti ukufuma ku koleji mu California. Nkashi asungilile ubuseko ukupitila mu kulemba amakalata kabili atwalilile ukukoselesha umukashana nelyo fye pa numa abwelele ku koleji. Ilelo, uyu namayo wacaice mubomfi wa kwa Yehova uwa nsansa, uwabatishiwa.

Ukukonkonsha ku ciibi kwapumfyanya ukutontonkanya kwandi no kumpeela ubushinino na bumbi ukuti caliwaminwa cene. Palya pa mwinshi peminine Elmer, ukufika pali iyi nshita Nte eka fye uwaipeela, uwabatishiwa umuInuit mu Nome.

“Nga ca kuti mwalaya mu butumikishi, bushe kuti twaya bonse?” e fyo aipwishe. Ukwikala uwapaatulwako kabili pa makilomita ukucila pali 800 ukufuma pa cilonganino ca mupepi, alafwaya ukwakana mu butumikishi na bamunyina ilintu akwete ishuko lya mu nshita.

Imyengelele ya kasuba yatendeka ukupeka mu makumbi, kabili twalishiba ukuti mu kwangufyanya twalasuminishiwa ukuya. Ilyo Elmer anina mu ndeke, twakafiwa ku cinso cakwe ica nsansa, icabengeshima. Buno buli bushiku bwaibela kuli Elmer. Aleya na ifwe ku mushi tuleyako ku kushimikila ku bantu bakwe bene abaInuit, ukuilunda kuli ifwe mu kwesha kwesu ukwa kufimbula icifimbo pa mitima ya bekala pa mupaka wa calo uwa kupelako.—Casangwilwako.

[Mapu pe bula 23]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

1. Gambell

2. Savoonga

3. Nome

4. Kotzebue

5. Barrow

6. Tuktoyaktuk

7. Fairbanks

8. Anchorage

9. Unalaska

10. Dutch Harbor

[Icikope pe bula 24]

Pa kufika ku mekashi yaba yeka, ilingi line caliba icakabilwa ukuciluka lumo ulwa mpili shalepesha ishingi isha mu Alaska

[Icikope pe bula 25]

Betty Haws, Sophie Mezak, na Carrie Teeples bakwata ubwingi bonse pamo ubwacila pa myaka 30 mu mulimo wa nshita yonse