Umulandu Abomfeeshe Ishina Lyakulisha
“UKULINGANA na umo uwa bapitulwike mu fyalembwa fyandi, nalibembuka pa kuletako ishiwi ‘Yehova’ mu cifulo ca ‘Shikulu,’ ilyo pa myanda ya myaka iingi lyabomfiwa nge lyalingana na Yehova.”
Ifi e fyalandile J. J. Stewart Perowne mu mashiwi ya kutendeka aya mu kulembwa kwalenga bubili ukwa bupilibulo bwakwe ubwe buuku lya Amalumbo, uko intanshi kwasabankanishiwe mu 1864. Uwapitulwike muli ifi fyalembwa, ilyo alembele muli Saturday Review iya July 2, 1864, akeenye ukubomfya ishina lya kwa Lesa mu bupilibulo, apantu talyalebomfiwa na kabili atemwa mu macalici ya ciYuda nelyo aya Bwina Kristu. Atungile ukuti ishina Yehova lyalisuntinkana nga nshi ku baYuda no kuti ishiwi limbi lilingile ukubomfiwa, pamo nga “Shikulu” nelyo “Lesa,” “ilishasuntinkana na bali bonse nangu panono.”
Perowne tasuminishe iyi milandile, apantu “talefwaya ukufuuta kalata nangu fye umo” uwa fisemo fya kwa Lesa ku muntu. Mu kubamo insambu apaashishe ukuti bakapilibula abapilibula ishina lya bulesa ilya ciHebere ukuti “Shikulu” balafilwa ukulekanya amashiwi yabili aya ciHebere.
Mu kulundapo, Perowne aebekeshe ukuti kwaliko bashimucindikwa bafikapo nga nshi abasalilepo ukubwesha ishina lya bulesa. Ayambwile kemba wa mishikakulo uwalumbuka umuNgeleshi Samuel Taylor Coleridge ukuti:
“Mulandu nshi uwa kupilibwila iciHebere ukuleta mu ciNgeleshi pa kubomfya inshila ya bubili, ukupitila muli Septuagint? Bushe tatwapokelela ishiwi lya ciHebere ilya Yehova? Bushe Κύριος, nelyo Shikulu, muli Septuagint, te shiwi lya ciGriki ilya kupyanika mu fifulo fishaifulila umo Yehova limoneka mu ciHebere? Mulandu nshi lyene te kubwesesha ishiwi lyalipo na kale; kabili mu Cipingo ca Kale ukupilibula Yehova muli bucishinka, ukubomfya ishiwi Yehova; kabili ishiwi ilili lyonse mu Cipingo Cipya, ililelosha ku cipingo ca Kale, ukubomfya ishiwi lya ciHebere mu malembo umo liloshiweko?”
Perowne alisumine ukuti imishimbwile yalungikwa iya Tetragramatoni wa ciHebere yaliluba, lelo alondolwele ukuti: “Nga ca kuti pa milandu ya fye iya kutiine mipashi ishina lyalilekele ukubomfiwa mwi Calici lya ciYuda, kabili nga ca kuti pa mulandu wa kwambula fye umungulu ukwa Mabupilibulo ya ciGriki ne ciLatini Ubupilibulo bwesu bwine ubwa [ciNgeleshi] bwalufya ilyo ishiwi, iyi taili milandu ine ine iya kukaanisha ukubwelela ku mibomfeshe ya pa kutendeka.” Perowne asalilepo ishina lya “Yehova” pantu lyalishibikwe bwino. Ukutule lyo amabupilibulo ya muno nshiku ayengi na yo yene yalibomfya ishina lya bulesa. New World Translation of the Holy Scriptures ibomfya ishina Yehova ukucila pa miku 7,200 mu Amalembo ya ciHebere na Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki.
Ilyo alepilibula Amalumbo, Perowne aeseshe ukukakatila “mu kupalamisha ku mibele ya ciHebere, monse mu milandile ya manshoko na mu musango wa grama.” Pa kupilibula Ilumbo 69, ifikomo 5 na 6, amwene ifyo cali icakabilwa ukulekanya pa kati ka mashiwi ya ciHebere “Lesa” (ʼElo·himʹ), “Shikulu” (ʼAdho·naiʹ), na “Yehova”: “Mwe Lesa [ʼElo·himʹ], Imwe mwaishibo kutumpa kwandi, ne membu shandi tashafiswa kuli Imwe. Mwileka balengelwe insoni muli ine Abamulolela, Mwe Shikulu [ʼAdho·naiʹ], Yehova (Lesa wa) milalo. Mwileka baseebanine muli ine Abamufwaya, Mwe Lesa wa kwa Israele.”