Venda Incende Iitwalisha Ifisabo

PA MYAKA 10 iyapitapo, ine no mukashi wandi twalibomba nga bakashimikila ba mbila nsuma aba nshita yonse ku baVenda. AbaVenda baikala ku kapinda ka kulyo aka Mumana wa Limpopo lwa ku kapinda ka kuso aka South Africa, kabili uluko lwabo lwapangwa ne mikowa iingi iyaabwike uyu mumana imyanda ya myaka iyapitapo. AbaVenda bamo batungo kuti ifikolwe fyabo fyaishileikala muli iyi ncende ukucila pa myaka 1,000 iyapitapo.

Cine cine iyi ncende yali mu Bufumu bwa kale ubwalundulwike ubwaleitwa ukuti Mapungubwe. E lyali itauni likalamba ilya kubalilapo mu South Africa, kabili e lyalelolekesha na pa ncende iikalamba iya Mumana wa Limpopo, ukutendekela fye ku Botswana lwa ku masamba ukwisafika na ku Mozambique lwa ku kabanga. Ukufuma nalimo mu 900 C.E. ukufika mu 1100 C.E., abaAlabu abasulwishi baleshita ameno ya nsofu, amasengo ya cipembele, impapa sha nama, umukuba, nangu fye golde mwi tauni lya Mapungubwe. Ifyabaswa nelyo ifyamumungwa bwino ifyabikwako golde fyalishulwa pa culu ca Mapungubwe apo baleshiika aba ku bufumu. Ifi e fimo pa fishibilo fya “kubalilapo ifilangilila ukuti kwali ukwimba golde lwa ku kapinda ka kulyo aka Africa,” e fyo icitabo cimo ica encyclopedia citubulula.

Nomba balileka ukwimba golde muli iyi ncende. Ici cifulo nomba caishibikilwa ku kutwalisha ifitwalo. Lwa ku kapinda ka kulyo aka Mpili sha Soutpansberg kwaba umupokapoka uwafunda, uko ifitwalo pamo nga amakotapela, inkonde, imyembe, na mapeela fitwalisha. Kulatwala ne nseke pamo nge sha pecan na macadamia, kabili kulamena no musalu uwingi. Pali uyu musalu paba na muroho, uo abantu ba muli iyi ncende batemwisha uumfwika kwati ni spinachi.

AbaVenda bantu aba mutende kabili aba cileela. Nga kwaisa umweni uushenekelwe, caliseeka umutwe wa lupwa ukweba aba mu ng’anda yakwe ukumwipaila inkoko, iya kuliila pamo ne ca kulya cikalamba icifuma ku mataba ico batila vhuswa. Umweni nga apwa ukutandala, umutwe wa lupwa ulamushindikako intamfu inono. E mucinshi balanga ku mweni muli iyi ncende. Abana balasambilishiwa ukuposha abeni mu cikuuku pa kufukamako no kulakwesanya ukuboko ukukucilinganya pa kubiye. Pali ili bula mulemona abanakashi babili abaVenda baleposhanya muli uyu musango wabo.

Ululimi Ulwayafya

Tacayangukila abafuma ku Bulaya ukusambilila iciVenda. Icayafyako ca kuti amashiwi ayengi ayalembwa cimo cine yashimbulwa mu kupusanapusana. Bushiku bumo lintu nalelanda ilyashi lya Baibolo mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova ica ciVenda, nalefwaya ukukoselesha ibumba ukulanda ku bantu bonse. Asukile umo mwi bumba afilwa ukushipikisha aseka ico natile ku “munwe no munwe” mu cifulo ca kusosa ati “ku muntu no muntu.”

Lintu naeseshepo ukulandila mu ciVenda mu bunte bwa ku cintubwingi, umwanakashi umuVenda anjaswike ati: “Nshaishiba ciNgeleshi.” Ine namwene kwati nalande ciVenda icaumfwika, kanshi wena atontonkenye ukuti ciNgeleshi! Ilyo nalepalamina pa ng’anda imo inshita imbi, naebele uwacaice umo ukunjitilako umutwe wa lupwa. AbaVenda beta umutwe wa lupwa ati thoʹho. Lelo mu kuluba, natile thohoʹ, icalepilibula ukuti nalombele ukulanda na kolwe wa ilya ng’anda! Impuso sha musango uyu shalemfuupula, lelo pa mulandu wa mukoosha ine no mukashi wandi nomba tulalanshanya mu ciVenda bwino nga nshi.

Ifisabo fya ku Mupashi

Iyi ncende ya Venda iletwala sana ifisabo fya ku mupashi. Muli ba 1950, icilonganino ca Nte sha kwa Yehova calipangilwe mu ncende yalimo abafumine ku fyalo fyali mupepi abaishile mu kubomba pa mikoti ya mukuba mwi tauni lya Messina. Ukupimpa kwabo mu kushimikila kwalengele abaVenda abengi ukumfwa icine ca Baibolo. Ilyo papitile imyaka 10 ibumba lya baVenda Inte lyatendeke ukulalonganina mu ng’anda iyali mwi tauni lya Sibasa.

Pa kuti kube ukulunduluka kukalamba, iofeshi lya Watch Tower Society ilya mu South Africa lyatumine bakashimikila ba mbila nsuma aba nshita yonse kuli iyi ncende iyaletwale fisabo fya ku mupashi. Mu kwangufyanya fye ibumba lyali mu Sibasa lyalikulile ukusanguke cilonganino. Pali ilya nshita ukulongana kwa Bwina Kristu kwalecitilwa mu muputule we kalasi. Nangu cibe fyo, ukupitila mu kwafwa kwa Nte sha kwa Yehova ishali lwa ku kapinda ka kulyo, mu Pietersburg apalepele bakilomita 160, Ing’anda ya Bufumu yalikuulilwe mwi tauni lya Thohoyandou, ilyapalamineko.

Abantu abalanda iciVenda abaikala lwa ku kapinda ka kuso aka South Africa balicila pali 500,000. Muli iyi ncende tamwali Inte ilyo umulimo wa kushimikila Ubufumu watendeke muli ba 1950. Ilelo mwaba Inte ukucila pali 150. Lelo kuciliko incende ishishilabombelwamo no mulimo uukalamba ucili ulekabila ukubombwa. Mu 1989 twatendeke ukutandalila umushi uwitwa Hamutsha uwaba mu Venda. Pali ilya nshita mwali fye Nte umo. Ilelo muli uyu mushi mwaba bakabilisha ba Bufumu ukucila pali 40. Pali ino nshita natupamfiwa ukupwisha Ing’anda yesu iya Bufumu, kabili tuletasha pa kwafwa kwa Nte sha ku filonganino fya mu Pietersburg na pa misangulo ya bamunyina ababa mu fyalo ifikankaala.

Twikala pa farmu mu ng’anda iikulikwa kuli motoka. Ukupitila mu kwangusha imikalile yesu, tulashalako ne nshita iikalamba iya kushimikila abekala mushi imbila nsuma. (Marko 13:10) Pali uyu mulandu twalipaalwa apakalamba no mulimo wa kwafwa abengi ukuipeela kuli Yehova Lesa. Umo pa bantu twaafwapo ni Michael, uwamwene icitabo ca Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde pa ng’anda ya munankwe.a Alitendeke ukucibelenga kabili ilyo line fye alimwenemo icine. E co alembele ku Watch Tower Society ukuti bamutumineko ifitabo na fimbi ifyashimpwa pali Baibolo. Muli kalata wakwe Michael alondolwele ukuti e lyo fye abatishiwe mwi calici lya Apostoli. Atwalilila ukusosa ati, “ninsanga ukuti inshila nabamo iya kuya ku Bufumu bwa kwa Lesa intu yalubana. Nimpingulapo ukuilunda kuli imwe, lelo nshishibe ifyo ningailunda kuli imwe.” Lyene alembele akeyala kakwe no kulomba ukuti bamutumineko umo uwa Nte sha kwa Yehova akalemwafwilishako. Nasukile nalondola uyu Michael no kutendeka isambililo lya Baibolo ilya mu ng’anda nankwe. Pali ino nshita ni Nte yabatishiwa kabili alebombela Yehova muli bucishinka.

Mu December 1997, twasangilwe kwi Bungano lya Citungu ilya Nte sha kwa Yehova ilyaleti, “Ukucetekela Icebo ca kwa Lesa” ilyabelele mu cibansa ca fyangalo ica Thohoyandou. Abasangilweko bali 634, na bapya ababatishiwe bali 12. Nali ne shuko lya kulanda amalyashi yabili mu ciVenda. Cine cine ico cali ca kucitika cikalamba mu myaka 10 iya nsansa iyo twaikala muli iyi ncende iitwalisha ifisabo!—Casangwilwako.

[Futunoti]