Ubumi Bwabo

Ukubombela Konse Uko Nalekabilwa

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA JAMES B. BERRY

Cali ni mu 1939. Ukubwelela panshi mu fya bunonshi kwalengele imikalile ukwafya mu United States, kabili inkondo yali mupepi no kutendeka mu Bulaya monse. Ine na Bennett, ndume yandi umwaice, twafumine ku mwesu ku Mississippi no kuya ku Houston, mu Texas mu kufwaya incito.

BUSHIKU bumo ku kupwa kwa lusuba, twaumfwile ukubilisha kwa kucilimusha mu ciunda cishaleumfwika bwino pa cilimba ukwa kuti, umulalo wa kwa Hitler walingile mu Poland. Ndume yandi atile: “Armagedone naitendeka!” Ilyo line fye twalekele incito shesu. Twaile pa Ng’anda ya Bufumu iyali mupepi, no kuyasangwa ku kulongana pa muku wa kubalilapo. Cinshi ico twailile ku Ng’anda ya Bufumu? Lekeni ntendekele pa kabala ntanshi.

Nafyalilwe mu Hebron, ku Mississippi, mu 1915. Twaleikala ku mushi. Abasambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baleitwa pali ilya nshita, baleisa kuli iyi ncende umuku umo pa mwaka no kupekanya ukulanshanya pa ng’anda ya muntu. Ne ci calengele abafyashi bandi ukukwata impapulo sha Baibolo ishingi. Ine na Bennett twalisumine mu fyo ifi fitabo fyalesambilisha ukuti: Helo takaba iyo, umweo ulafwa, abalungama bakekala pe sonde kuli pe na pe. Nalyo line, kwali ifingi ifyo tushaishibe. Limbi limbi fye pa numa ya kupwishe sukulu, naile na ndume yandi ku Texas mu kufwaya incito.

Ilyo kuli pele pele twasangile Inte sha kwa Yehova pa Ng’anda ya Bufumu, shalitwipwishe nga twali bapainiya. Tatwaishibe ukuti painiya ali mutumikishi wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova. Lyene batwipwishe nga kuti twatemwa ukushimikila. Twatile, “cine cine!” Twatontonkenye ukuti balatuma umo uwa kuya tulanga ifya kucita. Lelo, batupeele fye kardi wa cifulo ca kubombelamo no kutweba ukuti, “Mubombele kulya!” Kwena, ine na Bennett tatwaishibepo nangu cimo kabili tatwatemenwe ukutontonkanya ukuti twali no kuyalengwe nsoni. Kuli pele pele twatumine kardi wa cifulo ca kubombelamo ku cilonganino no kubwelela ku Mississippi!

Ukwikala Umwabele Cine ca Baibolo.

Ilyo twabwelele ku ng’anda, twalebelenga impapulo sha Nte sha kwa Yehova cila bushiku mupepi no mwaka uutuntulu. Ing’anda yesu tayakwete malaiti, e co ubushiku twalebelengela ku lubuuto lwa mulilo. Pali ilya nshita, bakangalila benda, baletandalila ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova na baNte ababelele ukutali ku kubakoselesha lwa ku mupashi. Ted Klein, umo uwa aba bakangalila, atandalile icilonganino cesu kabili aile na ine na Bennett mu mulimo wa kushimikila uwa ku ng’anda ne ng’anda. Ilingi aletusenda capamo. Alitulondolwele ifyakuma umulimo wa bupainiya.

Ukubomba nankwe kwatulengele ukutendeka ukutontonkanya pa kucite fyafulilako mu mulimo wa kwa Lesa. E co, pa April 18, 1940, Munyina Klein abatishe Bennett ne nkashi yesu, Velva, e lyo na ine. Abafyashi besu balisangilweko ilyo twalebatishiwa kabili bali ne nsansa pa kupingulapo kwesu. Mupepi ne myaka nalimo ibili pa numa, na bo bene balibatishiwe. Bonse babili batwalilile aba bucishinka kuli Lesa mpaka ne mfwa yabo. Batata bafwile mu 1956, e lyo bamayo mu 1975.

Ilyo Munyina Klein anjipwishe nga kuti nabomba bupainiya, namwebele nati kuti natemwa ukubomba, lelo nshakwete ndalama nelyo fye fya kufwala. Atile, “Wisakamana pa lwa ifyo, nalateyanya.” Kabili alicitile co. Pa kubala, atumine formu wandi uwa kwipushishapo umulimo wa bupainiya. Lyene ansendele ku New Orleans, apali nakalimo bakilomita 300, no kunanga imiputule iisuma pa muulu wa Ng’anda ya Bufumu. Yali miputule ya bapainiya. Bwangu bwangu nakuukile kulya no kutendeka umulimo wa bupainiya. BaNte mu New Orleans baleafwa bapainiya pa kubapeelako ifya kufwala, indalama ne fya kulya. Mu kasuba bamunyina baleleta ifya kulya no kufisha pa mwinshi nelyo ukutubikila mu furigi. Munyina uwakwete icifulo ca kuliilamo lwa mupepi alitulalike ukulaya lyonse pa nshita ya kwinuka mu kusenda ifya kulya pamo nge nama, umukate, no muto wa nama ne mpilipili na mapai—ifyaleshala akasuba.

Ukusanswa ku Mabumba ya Bantu

Ilyo papitile nshita naebelwe ukuya ku Jackson, Mississippi ku kuyabomba bupainiya. Kulya, ine na untu nalebomba nankwe uwacaice, twakumenye ibumba lya bantu ilyatusanshile, kabili camoneke kwati abalashi ba buteko kulya, abashininkisha ukuti amafunde yalekonkwa baletungilila lilye bumba! Na mu mulimo wesu uwakonkelepo mu Columbus, ku Mississippi calicitike. Apo twaleshimikila ku bantu ba mishobo ne nko shonse, ababuuta bamo balitupatile. Bamo baleti twali no mulandu wa kwimina ubuteko. Mushika wa muli ilya ncende, uwa mu mulalo wa cina Amerika, akabungwe kalelwila sana icalo, e fyo alemona. Pa miku iingi alitumikishe amabumba yali no bukali ukutusansa.

Umuku wa kubalilapo ukusanswa mu Columbus, ibumba lyalitukonkele ilyo twaleshalika bamagazini mu musebo. Batusunkile kwi windo lya makalashi ilya kwi shitolo. Ibumba lyalilongene mu kutamba icalecitika. Mu kwangufyanya bakapokola balishile no kututwala ku cilye. Apo ibumba lyalitukonkele, lyabilikishe pa menso ya balashi bonse ukuti nga ca kuti twafumine mu tauni pa bushiku bumo ifi, twali no kufumamo abomi. Lelo nga twafuminemo pa numa ya ubo bushiku, baali no kutucena limbi no kutwipaya fye! Twamwene ukutila icingawamisha kufuma mwi tauni pa nshita inono. Lelo pa numa ya milungu inono, twalibweleleko no kutendeka ukushimikila na kabili.

Tapakokwele, ibungwe lya bantu 8 lyaishile kuli ifwe no kutupatikisha ukwingila muli bamotoka babo babili. Batutwele mu mpanga, batufuula ifya kufwala, no kutufopola ifikoti 30 cila muntu ku mushipi wandi! Bakwete imfuti, ne myando, kabili mwandini twalitinine. Natontonkenye ati balatukaka no kutupoosa mu mumana. Balepawile impapulo shesu no kushisalanganya no kutobaula icilimba cesu ica maseleti ku cishiki ca cimuti.

Pa numa ya kutufopaula, batwebele ukufwala ifya kufwala no kukonka akashila ka mpanga ukwabula ukulolesha ku numa. Ilyo twaleenda, twatontonkenye ukuti nga twapilibuka, balatupike mfuti no kutwipaya, kabili tabakakandwe pa lwa ici! Lelo, ilyo papitile baminiti banono, twaumfwile balisha motoka baya.

Inshita imbi nayo, ibumba lyali ne cipyu lyalitubutwishe, kabili twakakile ifya kufwala fyesu mu mukoshi no kowa mu mumana pa kuti tufulumuke. Tapapitile na nshita, balitwikete no kutupeela umulandu wa kwimina ubuteko. Twaikele mu cifungo pa milungu itatu ilyo bashilatulubulwisha. Ici calisabankanishiwe sana mu Columbus. Abasambi ba pa koleji yali lwa mupepi balipeelwe no lusa lwa kwinuka bwangu pa kuti basangweko. Ilyo ubushiku bwafikile, ing’anda ya cilye yaliswile ica kuti kwashele fye apa kwiminina! Pa baleimininako Ubuteko, pali bakashimikila babili, mwine mushi na kapokola.

Nte, loya, uwe shina lya G. C. Clarke no munankwe balituminwe kukutwimininako. Baipwishe ukuti umulandu batupeele baufumyepo pantu tapali ubushinino. Loya walebombela pamo na Munyina Clarke, nelyo tali Inte ya kwa Yehova, alitulandileko bwino sana. Pa nshita imo aebele kapingula ukuti “Abantu batila Inte sha Yehova shalifulungana. Bushe balifulungana? Catungilwe ukuti, Thomas Edison ali uwafulungana!” Lyene asontele umwa kusomeka ikolobo no kusosa ukuti, “Lelo, lolesheni kwi kolobo!” Napamo bamo balemona ukuti, Edison uwapangile ili kolobo, ali uwafulungana, lelo tapali wali no kulengulula ukubombesha kwakwe.

Pa numa ya kumfwa ubu bushinino, kapingula wa cilye ca muli cilya citungu aebele umulashi wa mu cilye ukuti: “Taukwete ifishinka nangu panono ifya kuti kwali ukwimina ubuteko, kabili nabakwata insambu sha kubomba uyu mulimo. Mwikababwesha muli cino cilye no konaula inshita ne ndalama ifya Buteko pamo pene ne nshita yandi mpaka mukasange ubushinino!” Twalicimfishe!

Lelo, pa numa, kapingula atwitile mu muputule abombela. Alishibe ukuti abantu bonse muli lilye tauni tabasuminishe cintu apingwile. E co, atusokele ati: “Ifyo nacisosa fileumfwana ne funde, lelo ndemupandako amano bonse babili nati: Fumeni muno, pantu balamwipaya!” Twalishibe ukuti alilungike, e co, twafumine mwi tauni.

Ukufuma kulya, naile kuli Bennett na Velva, abalebomba bupainiya bwaibela mu Clarksville, ku Tennessee. Ilyo papitile imyeshi inono, twaebelwe ukuyabombela mu musumba wa Paris, ku Kentucky. Pa numa ya mwaka umo na hafu, twali mupepi no kupanga icilonganino kulya ilyo Bennett na ine twapokelele ubwite bwaibela.

Mu Mulimo wa Bumishonari

Ilyo twamwene kalata wa kutwita ukuyasangwa kwi kalasi lyalenga bubili ilye Sukulu lya Gileadi ilya Watchtower, twatontonkenye ukuti, ‘Balilufyanya! Mulandu nshi uwa kwitila bakalume ba ku Mississippi, abapiina kwi sukulu lilya?’ Twaleelenganya ukuti balefwaya abasambilila, nalyo line twalile. Mwali abasambi 100 mu kalasi, kabili amasambililo yapwile imyeshi 5. Twapwile isukulu pa January 31, 1944, kabili twalefwaisha ukuyabombela ku calo cimbi. Lelo, pali ilya nshita, calepoosa sana inshita pa kupoka ipasu lya kwendelapo, ne citupa. E co abasambi baleebwa ukubomba bupainiya mu United States pa kashita. Pa numa ya kubomba bupainiya pa kashita mu Alabama na Georgia, kuli pele pele, ine na Bennett twaebelwe ukuyabombela ku Barbados, ku West Indies.

Inkondo ya Calo iya Bubili ninshi iciliko, kabili balibindile umulimo ne mpapulo sha Nte sha kwa Yehova mu ncende ishingi ukusanshako na mu Barbados. Pa maofeshi basonkeseshe misonko, abalashi baiswile no kuceeceeta mu fipe fyesu kabili basangilemo impapulo isho twafishile. Twamwene kwati, ‘Capwa batwikata.’ Lelo, umulashi umo atwebele fye ukuti: “Mutweleleko, ukuti twacimonamo mu fipe fyenu; fimo pa fitabo ifi fyalibindwa mu Barbados.” Nalyo line, alitupishishe pamo ne mpapulo shesu shonse isho twalongele! Pa numa ilyo twashimikile ku balashi ba buteko, batile tabaishibe ico impapulo shabindilwe. Pa numa ya myeshi, balifumishepo icibindo.

Twalibombele bwino sana ubutumikishi mu Barbados. Twaletungulula amasambililo ya Baibolo mupepi na 15 cila muntu, kabili abasambi abengi balelunduluka lwa ku mupashi. Twalesekelela pa kumona bamo balesangwa ku kulongana. Lelo, apo balibindile impapulo shesu pa nshita ntali, bamunyina kulya tabaumfwikishe ifyo ukulongana kwali no kulatungululwa pali ilya nshita. Lelo, mu kwangufyanya twalisambilishe bamunyina abengi abafikapo. Twaleipakisha ukwafwa abasambi besu abengi ukutendeka ukuya mu butumikishi bwa Bwina Kristu e lyo no kumona icilonganino cilekula.

Ukukwata Ulupwa

Pa numa ya kwikala imyeshi 18 mu Barbados, nakabile ukulepulwa kabili nabwelele ku United States. Ilyo nali kulya, naupile Nte uwe shina lya Dorothy uo nalelembeshanya nankwe. Lyene ine no mukashi wandi, twabombele bupainiya mu Tallahassee, ku Florida, lelo pa numa ya myeshi 6 twakuukile ku Louisville, mu Kentucky, uko Nte anyingishe incito. Munyinane Bennett alitwalilile no mulimo wakwe mu Barbados pa myaka iingi. Aishileupa mishonari munankwe kabili balebomba umulimo wa kwenda ku fishi. Kuli pele pele, babwelele ku United States pa mulandu wa kulwala. Batwalilile ukubombela ifilonganino fya ciSpanish mu mulimo wa kwenda mpaka ilyo Bennett afwile mu 1990, pa myaka 73.

Mu 1950, Dorothy abeleke umwana umwanakashi uo twainike ati Daryl. Kuli pele pele twakwete abana 5. Uwa bubili, Derrick, afwile ku bulwele bwa spinal meningitis (ubulwele bwikata imishipa ya ku moongololo na kuli bongobongo) ninshi ali fye ne myaka ibili na hafu. Leslie afyelwe mu 1956, na Everett afyelwe mu 1958. Ine na Dorothy twafwaishe ukukusha abana besu ukulingana ne cine ca mu Baibolo. Lyonse twaleesha ukukwata isambililo lya Baibolo ilya lupwa cila mulungu no kulenga lyawama ku bana bonse. Ilyo Daryl, Leslie, na Everett bali abaice, twalebapeela ifipusho fya kusapika cila mulungu pa kuti bengayaasuka umulungu ukakonkapo. Na kabili balecita ifilangililo fya kushimikila ku ng’anda ne ng’anda. Umo aleya umwakusungila ifya kufwala no kutila mwine wa ng’anda. Umbi aleiminina pa nse no kukonkonsha. Balepanga ifisela ifya kuitiinya, lelo ici calibafwile ukutemwa umulimo wa kushimikila. Na kabili twaleshimikila pamo na bene lyonse.

Ilyo Elton, kasuli wesu umwaume, afyelwe mu 1973, Dorothy ali mupepi ne myaka 50, na ine nali mupepi ne myaka 60. Mu cilonganino, baletwita ati Abrahamu na Sara! (Ukutendeka 17:15-17) Ilingi, abana besu abaume, abakalamba balesenda Elton mu butumikishi. Twalishibe ukuti bwali bunte ubukalamba ku bantu ukumona indupwa, bamunyina na bankashi, abafyashi na bana, balebombela pamo, ukwebako bambi pa lwa cine ca Baibolo. Abakalamba ba kwa Elton, balelekanina ukumusunsa pa mabeya no kubika ka trakiti mu minwe akalanda pali Baibolo. Ilingi line abantu balekutika ilyo baisula icibi no kumona ka kalume akacenjela kali pa mabeya ya mukalamba wa kako. Abalumendo balisambilishe Elton ukupeela umuntu trakiti no kulandapo amashiwi yanono ilyo bapwisha ukulanshanya. E fyo atendeke ukushimikila.

Pa myaka iingi, twalyafwilisha abengi ukwishiba Yehova. Ku kulekelesha kwa myaka ya ba 1970, twakuukile ku Shelbyville mu Kentucky, ukufuma ku Louisville, mu kubombela mu cilonganino umwali ukukabila. Ilyo twali kulya, twalyafwile icilonganino ukukula no kusanga icifulo apa kukuula Ing’anda ya Bufumu. Pa numa twaebelwe ukuyabombela ku cilonganino cimbi icali lwa mupepi.

Ifyo Tushaleenekela mu Lupwa

Nalefwaisha ukuti abana besu bonse bakakonke inshila ya kwa Yehova, lelo te fyo cali. Ilyo bakulile no kuyaikalila, pa bana bane abacilipo, batatu bashile inshila ya cine. Lelo, Everett, umwana wesu umwaume, akonkele ica kumwenako candi no kutendeka ubutumikishi bwa nshita yonse. Pa numa alibombele pa maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu New York kabili mu 1984 alaalikwe ukuyasangwa kwi kalasi lyalenga 77 ilya Gileadi. Ilyo apwishishe, aile mu kubombela ku Sierra Leone, ku masamba ya Afrika. Mu 1988, aupile Marianne, painiya ukufuma ku Belgium. Balibomba capamo bumishonari ukutula ilya nshita.

Nga fintu umufyashi onse engelenganya, twalyumfwile ububi ukumona abana besu batatu baleka ukukonka inshila ya mweo iileta insansa pali lelo kabili iipeela isubilo lishaiwamina ilya mweo wa muyayaya muli paradise pe sonde ku nshita ya ku ntanshi. Inshita shimo naleipeela umulandu. Lelo nalisansamushiwe pa kwishiba ukuti na bana ba ku mupashi bamo aba kwa Yehova, nelyo bamalaika balilekele ukumubombela, nangu line Yehova asalapula no kutemwa no luse kabili talufyanya. (Amalango 32:4; Yohane 8:44; Ukusokolola 12:4, 9) Ici calinenga ukumfwikisha ukuti nangu ni lintu abafyashi babombesha sana ukukusha abana mu nshila ya kwa Yehova, bamo kuti bakaana ukupokelela icine.

Kwati ni ulya muti wapupwa ne cipuupu, tufwile ukuteuluka ilyo ukucula kwalekanalekana na mafya fyatuponena. Pa myaka iingi, nalisanga ukuti ukusambilila Baibolo lyonse no kusangwa ku kulongana kwalimpeela ubukose bwa kuteuluka pa kuti ntwalilile lwa ku mupashi. Ilyo ndeya ndekota no kumona ifilubo nalepanga kale, ntontonkanya pa fyo ningasambililako. Na kuba, nga ca kuti twatwalilila aba busumino, ifintu fya musango yu, filenga fye ukuti tulunduluke lwa ku mupashi. Nga twasambililako kuli fyene, amafya tukwata mu bumi, kuti yaleta ubusuma bumo.—Yakobo 1:2, 3.

Pali nomba, Ine na Dorothy twalinakuka nelyo tatwaba na maka ya kucita ifyo twingatemwa ukucita mu mulimo wa kwa Yehova. Nalyo line, tulatasha pa kwafwa kwa bamunyinefwe na bankashi batemwikwa aba Bwina Kristu. Ni cikanga pa kulongana konse, bamunyina balatweba ifyo batasha ukubapo kwesu. Kabili balaitemenwa ukutwafwa mu nshila yonse, ukutuwamisha ing’anda no kutulungishisha motoka.

Limo limo, tulaba na maka ya kubombako bupainiya bwa kwafwilisha, kabili tulatungulula amasambililo na balesekelela. Icintu caibela icituletela insansa lyonse lyashi ukufuma ku mwana wesu uubombela ku Afrika. Tucili tulakwata isambililo lya lupwa ilya Baibolo, nangu ca kuti pali ino nshita tuba fye babili. Twaliba ne nsansa ukuti twalibombele Yehova pa myaka iingi. Atweba ukuti ‘takalabe umulimo wesu, no kutemwa uko twalangile kwi shina lyakwe.’—AbaHebere 6:10.

[Icikope pe bula 25]

Velva, na Bennett na ine ilyo Ted Klein aletubatisha pa April 18, 1940

[Ifikope pe bula 26]

No mukashi wandi Dorothy, ku kwamba kwa 1947 na mu 1997

[Icikope pe bula 27]

Ukusabankanya Ilyashi lya cintubwingi ilyaleti, “The Prince of Peace” (Cilolo wa Mutende) muli basi wa mu musumba wa Barbados

[Icikope pe bula 27]

Munyinane Bennett ku ntanshi ya ng’anda ya bamishonari