Icupo Kuti Catunguluka Muli Cino Calo Cabipa
‘Fwaleni ukutemwa, pantu e cikakilo cafikapo ica kwikatana.’—Abena Kolose 3:14.
1, 2. (a) Cisuma nshi tumona mu cilonganino ca Bena Kristu? (b) Cupo nshi ico twingatila e cupo catunguluka?
ILYO twalolesha mu cilonganino ca Bena Kristu, bushe tatutemwa ukumona abaupana abengi abatwalilila aba cishinka ku bena mwabo pa myaka nakalimo 10, 20, 30, nelyo ukucilapo? Balitwalilila ukwikala na bena mwabo, te mulandu no bwafya bwa musango shani ubo bapitamo.—Ukutendeka 2:24.
2 Abengi kuti basumina ukutila na bo bene mu cupo cabo limo mulaba ubwafya. Kalemba umo atile: “Abaikala bwino mu cupo na bo bene limo balakwata ubwafya. Limo ifintu filawama mu cupo, limo na lyo, ifintu tafiba bwino . . . Na lyo line . . . bamo balatwalilila ukuba pamo nangu babe no bwafya bwa musango shani ubwa muli cino calo cabipa.” Abatwalilila mu cupo balacitapo cimo ilyo baponenwa no bwafya bwa muli cino calo ca macushi, sana sana nga ni balya aba kuti bakushisha na bana pamo. Ifyo bapitamo mu mikalile yabo fyalilenga basumina ukutila cishinka ukutemwa kwa cine, “takupwa.”—1 Abena Korinti 13:8.
3. Cinshi cilecitika ku fyupo mu calo, kabili kuti twaipusha cinshi?
3 Lelo, ifyupo ifingi nga nshi fyalipwa. Ilyashi limo litila: “Hafu wa baupana ku United States of America bali no kulekana. Kabili pali abo, hafu bali no kulekana nakalimo mu myaka ya kubalilapo 7 iya cupo cabo . . . Abengi pali abo, bali no kuupa nelyo ukuupwa kumbi, lelo bakalekana na kabili.” Na mu fyalo umo ifyupo tafyalepwa sana kale, shino nshiku ifintu nafyaluka. Ica kumwenako fye, mu myaka ya nomba line, ku Japan, impendwa ya fyupo filepwa naikula icine cine. Finshi fimo fimo ifilenga icupo ukupwa, limo ifikuma fye ne fyupo fya mu cilonganino ca Bena Kristu? Cinshi twingacita pa kuti icupo citunguluke te mulandu na matukuto ya kwa Satana aya kufwaya ukonaula icupo?
Ifyonaula Icupo Ifyo Tufwile Ukucenjelako
4. Finshi fimo fimo ifingonaula icupo?
4 Icebo ca kwa Lesa cilatwafwa ukwishiba ifingonaula icupo. Ica kumwenako fye, moneni amashiwi ya mutumwa Paulo ayatweba ifyo abantu bali no kuba mu calo muli shino nshiku sha kulekelesha, ayatila: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita shaibela ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba matutumuko, aba miponto, abashumfwila abafyashi babo, abashitasha, abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi, abashifwaya fipangano, aba lwambo, abashailama, abakali, abashatemwa busuma, bashikamfutu, bamunshebwa, abatuumikwa ku cilumba, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa, abamoneka kwati bali-ipeelesha kuli bukapepa lelo abakaana amaka ya buko; kabili kuli aba talukako.”—2 Timote 3:1-5.
5. Bushe ‘uwaitemwa,’ kuti aonaula shani icupo, kabili cinshi Baibolo ifunda pali bukaitemwe?
5 Nga twatontonkanya pa mashiwi ya kwa Paulo, kuti twamona ukutila ifingi ifyo alumbwile palya kuti fyaonaula icupo. Ku ca kumwenako, “abaitemwa,” bafwaya fye ifyabo abene, tabalangulukilako abanabo. Abalume nelyo abakashi abaitemwa, bafwaya fye ukucita ico bena balefwaya. Ni ba cumbu munshololwa, tabafwaya kwalululwa. Bushe umuntu wa musango yo kuti alenga icupo ukuba ne nsansa? Nakalya. Umutumwa Paulo afundile Abena Kristu, kumo na baupana ukuti: “Mwicita icintu nangu cimo ku lubuli nelyo ku matutumuko, lelo mu bupete mulemona bambi ukuti balimucila, mwiba abangwa fye ifyenu mwe bene, lelo abangwa ne fya bambi.”—Abena Filipi 2:3, 4.
6. Bushe ukutemwe ndalama kuti kwaonaula shani icupo?
6 Ukutemwe ndalama na ko kuti kwalenga abalume na bakashi baleka ukumfwana. Paulo asokele ukuti: “Abafwaisha ukuba ne fyuma bawila mwi tunko kabili mu citeyo kabili mu lunkumbwa ulwingi ulwa kutumpa kabili ulwa kucena, ifyo fiibisha abantu mu bonaushi kabili mu kupomonwa. Pantu ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bwa misango yonse, kabili pa kutinamina ukutemwa kwa musango yu bamo balilufiwa ku citetekelo no kuilasaulamo abene amacushi ayengi.” (1 Timote 6:9, 10) Ca bulanda ukuti ico Paulo asokelepo pano calyonaula ifyupo ifingi muno nshiku. Ku mulandu wa kufwaya icuma, abaupana abengi balileka ukupoosa amano ku bena mwabo, tabakwata inshita ya kukutika ku bena mwabo nelyo inshita ya bucibusa iya kuba pamo.
7. Micitile ya musango nshi limo iyalenga bamo ukucita ubucende?
7 Paulo na kabili atile bamo muli shino nshiku sha kulekelesha bakaba “abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi, abashifwaya fipangano.” Imilapo ya cupo cipangano cacindama icifwile ukulenga icupo ukutwalilila, te kupwa iyo. (Malaki 2:14-16) Na lyo line, bamo balatendeka ukusengasenga abanakashi bambi nelyo ukutemwa abaume bambi. Umwanakashi umo uuli mu myaka ya ba 30 uo bashiile ku balume atile, na lintu tabalansha, namwene fye batendeka ukusengasenga abanakashi bambi. Balilabile ukuti uwaupa tafwile ukucita ica musango ulya. Umukashi alyumfwile sana ububi ilyo amwene imisango ya balume kabili mano mano alyesesheko ukubasoka ukuti ifyo balecita tafiweme. Na lyo line, basukile bacita ubucende. Te mulandu no kusokwa mu mucinshi ku mukashi wabo, awe bena te ba kumfwa nakalya. Baipoosele fye mu mulilo kwati cishiishi.—Amapinda 6:27-29.
8. Cinshi cingalenga umuntu asuka acita ubucende?
8 Baibolo tayapita na mu mbali ukutusoka pa bucende! “Uucito bucende no mwanakashi abula amano, aleonaulo mweo wakwe ku co acita.” (Amapinda 6:32) Ilingi line, ubucende te cintu ico umuntu acita apo pene fye. Nga filya kalemba wa Baibolo Yakobo alandile, umuntu pa kuti acite ulubembu ulwapala ubucende, ilingi line alatala atendeka ukutontonkanyapo kabili atwalilila na mapange yakwe aya mu mutima. (Yakobo 1:14, 15) Uuletontonkanya pa bucende, panono panono alaleka ukuba uwa cishinka ku mwina mwakwe uo acitileko umulapo wa kuti ni mfwa fye ikabalekanya. Yesu atile: “Mwalyumfwa ifyo casoselwe aciti, ‘Wilacita bucende.’ Lelo ine ndemweba nati onse uwatwalilila ukulolesha umwanakashi no kumukumbwa, ninshi nacita kale ubucende nankwe mu mutima wakwe.”—Mateo 5:27, 28.
9. Kufunda nshi ukwa mano ukusangwa pa Amapinda 5:18-20?
9 E ico kanshi, umuntu pa kuti abe uwa mano kabili uwa cishinka afwile ukucita ico Amapinda ya mu Baibolo yakoselesha ukucita: “Leka akamfukumfuku kobe kabe kobe we mwine, saminwo mukashi wa ku bulumendo bobe, insebula nkota iya kutemwa, imbushi ya mpanga ya busaka; leka amabele yakwe yakusekeleshe mu nshita yonse, upumbukile pe ku kutemwa kwakwe. Cinshi ico upumbukilile ku mweni, no kufukatile cifuba ca kwa umbi umbi?”—Amapinda 5:18-20.
Mwibutukila Icupo
10. Mulandu nshi cawamina ukuleka papita inshita ya kwishibana no muntu mulefwaya ukuupana nankwe?
10 Abantu nga babutukila fye ukuupana, mu cupo cabo kuti mwaba ubwafya. Nakalimo kuti baba baice sana abashaishibe fintu. Nelyo kuti baupana fye bwangu bwangu ukwabula no kwishibana bwino bwino. Nakalimo kuti baupana ukwabula ukwishiba ifyo umunankwe atemwa ne fyo apata, ukwabula ukulanshanya ifyo bakulacita mu mikalile yabo, ukwabula no kwishiba bwino inkulilo ya munabo. Cisuma ukutekanya, ukuleka papita inshita ya kwishibana bwino no muntu mulefwaya ukuupana nankwe. Tontonkanyeni pali Yakobo, mwana Isaki. Pa kuti asuminishiwe ukuupa Rakele, abombeele shifyala imyaka 7. Alisumine ukucite co pantu ukutemwa kwakwe kwali kwa cishinka, talekumbwa fye ukuyemba kwa kwa Rakele.—Ukutendeka 29:20-30.
11. (a) Bantu ba musango nshi boopana? (b) Cinshi imilandile isuma yacindamina mu cupo?
11 Ukutemwana kwa mu cupo kwalicila pa cintemwa fye ca mwaume no mwanakashi. Abapanga icupo bantu babili abapusana icifyalilwa, abashakulile pa ng’anda imo, abapusana ifyo bomfwa pa fintu fimo, kabili ilingi line abapusana na mu masambililo ya ku sukulu. Bamo aboopana bafuma ku mitundu iyapusana, kabili balanda indimi ishapusana. Kanshi lyonse fye icupo ciba ca bantu babili abashitontonkanya cimo ciine, abengailandila ifyapusana ifyo cila muntu aletontonkanya. Ifyo fine ifyapusana ifyo abo babili batontonkanya e fipanga ne cupo ciine. Inshila abaupana balandilamo kuti yaba ya kulengulula fye umwina mwabo nelyo ukuilishanya fye, nangu kuti yaba ya kukoselesha kabili iya kukuula. Kanshi, imilandile yesu kuti yacena umwina mwesu, nelyo kuti yaposha icilonda cakwe. Mwandini imilandile yabulo kuilama, kuti yaleta sana ubwafya mu cupo.—Amapinda 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.
12, 13. Cishinka nshi ico twakoseleshiwa ukwishiba pa cupo?
12 Cisuma kanshi ukuleka papita inshita ya kwishibana bwino no muntu tulefwaya ukuupana nankwe. Umwanakashi Umwina Kristu uwakokola mu cupo atile: “Nga ulefwaya ukuupana no muntu, tontonkanya pa mibele yacindama nakalimo 10 iyo ulefwaya ukumona nga alikwata. Nga wasanga akweteko fye imibele 7 pali ilya 10, ipushe auti, ‘Bushe kuti naikala bwino nankwe nangu takumanishe ilya imbi itatu? Bushe kuti naikala cila bushiku no muntu uushakwata ilya mibele?’ Nga watwishika, tekanya no kutontonkanyapo na kabili.” Lelo kwena, mufwile fye ukwishibe cishinka pali uyu mulandu. Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, ishibeni ukuti uwapwililika ena tamwakamusange. Na kabili, mwilaba no kuti na imwe bene tamwapwililika!—Luka 6:41.
13 Icupo cifwaya ukuipeelesha. Paulo alandile pali ici ilyo atile: “Ndefwaya imwe ukukanasakamikwa. Uushaupa asakamana ifya kwa Shikulu, umo engateemwina Shikulu. Lelo uwaupa asakamana ifya pano calo, umo engateemwina umukashi wakwe, kabili natangalikwa. Kabili, uushaupwa, no mushimbe, asakamana ifya kwa Shikulu, ukuti abe uwa mushilo ku mubili na ku mupashi. Lelo, uwaupwa asakamana ifya pano calo, umo engateemwina umulume wakwe.”—1 Abena Korinti 7:32-34.
Umulandu Ifyupo Fimo Fipwila
14, 15. Cinshi cingalenga icupo ukonaika?
14 Umwanakashi umo Umwina Kristu calimubipile sana ilyo icupo cakwe capwile pa numa ya kwikala na balume bakwe imyaka 12. Batendeke ukwenda no mwanakashi umbi. Bushe alimweneko ifishibilo fimo ilyo tabalafika ku kulekana? Atila: “Abena mwandi basukile baleka ukupepa kuli Yehova. Batendeke ukubepekesha fye mu twa cabe cabe ati e mulandu tabaleila ku kulongana na mu kushimikila. Balebepa ati nabakwata sana ifya kucita nangu ati nabanaka sana, kanshi ni co tabalefwaya ukuba na ine. Balilekele no kulanda na ine. Twalilekele ukulanshanya na bo ifya ku mupashi. Ala baishileba fye cimbi cimbi, kwati te balya abangupile.”
15 Bambi na bo batile bamwene ifishibilo fimo fine ku bena mwabo, ifili nga ukuleka ukusambilila Baibolo pa lwabo, ukuleka ukupepa kuli Yehova, nelyo ukuleka ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu. E mu kutila abengi abafika ku kulekana na bena mwabo, ubwafya butendekela ku kulekelesha bucibusa bwabo na Yehova. E cilenga baleka ukucindika amafunde ya mu Baibolo. Balaleka ukumona Yehova ukuti ni Lesa wa mweo. Tabamona no kuti icalo cipya icalungama icalaiwa ca cine cine. Limo, uwa mu cupo uushili wa cishinka alatala alekelesha bukapepa bwakwe, ne cikonkapo alatendeka ukwenda no mwanakashi umbi nelyo umwaume umbi.—AbaHebere 10:38, 39; 11:6; 2 Peter 3:13, 14.
16. Cinshi cikosha icupo?
16 Lelo, abalume na bakashi bamo ababa ne nsansa mu cupo cabo, batile icalenga batunguluke mulandu wa kuti bonse babili balibika sana amano ku kupepa Yehova. Bapepela pamo kuli Yehova no kubelengela pamo ifya mu Baibolo. Abalume batila: “Tubelengela pamo Baibolo. Tubombela pamo umulimo wa kushimikila. Twalitemwa ukucitila ifintu pamo.” Kanshi twasambililako cimo: Ukuba na bucibusa bwakosa na Yehova kukalenga icupo ukukosa sana.
Beni aba Cishinka Kabili Mulelanshanya
17. (a) Finshi fibili ifilenga icupo ukutunguluka? (b) Bushe Paulo atile ukutemwa kwa Bwina Kristu kwaba shani?
17 Na fimbi fibili ifilenga icupo ukutunguluka ni fi: Ukutemwa kwa Bwina Kristu no kulanshanya. Abaupana nga balitemwana, tababika sana amano ku tulubo twa munabo. Lilya abantu balefwaya fye ukuupana, nakalimo kuti balemona kwati ilyo bakopana, ifintu fyakulaba fye bwino cila bushiku, nga filya babelenga mu fitabo fya citemwiko nelyo filya batamba mu mafilimu yamo. Na lyo line, ilyo baupana, bakeshiba bwino ifyo icupo caba. Lyene, utulubo utunono nelyo utumisango tumo utwa mwina mwabo kuti twalenga ubwafya bwakula icine cine. Nga cabe fyo, Abena Kristu bakabila ukuba ne fisabo fya mupashi, pali fyo fisabo paba no kutemwa. (Abena Galatia 5:22, 23) Ca cine, ukutemwa kwalikwata sana amaka, tatulelanda pa cintemwa fye ca mwaume no mwanakashi, lelo tulelanda pa kutemwa kwa Bwina Kristu. Paulo alondolwele ukutemwa kwa Bwina Kristu ukwa musango yo ilyo atile: “Ukutemwa kulashishimisha kabili kwa cikuuku. . . . Takuifwaila ifya kuko, takukalifiwa. Takusunga filubo. . . . Kukumamo fyonse, kusumina fyonse, kusuubila fyonse, kushipikisha fyonse.” (1 Abena Korinti 13:4-7) Kanshi umuntu nga ali no kutemwa kwa cishinka tabika sana amano ku tulubo twa munankwe. Tafwaya fye ukuti kano umubiye apwililike.—Amapinda 10:12.
18. Bushe ukulanshanya kuti kwakosha shani icupo?
18 Ukulanshanya na ko kwalicindama. Nangu abantu bakokole shani mu cupo, bafwile ukulanshanya no kumfwa ico umubiye alesosa. Umwaume umo uwaupa atila: “Tulalanshanya ukwabula ukufisa nangu cimo icili ku mukoshi, lelo tucite co bwino bwino ukwabula ukukalifya umubiyo.” Ilyo bakokola mu cupo, abalume na bakashi balomfwa bwangu ico umunankwe alelanda kabili balatendeka no kwiluka fimo ifyo umubiye afililwe fye ukusosa. E ico kanshi, mu kupita kwa myaka, abaupana abekala bwino balatendeka ukwiluka ico umunankwe alefwaya nelyo ifyo aleumfwa pali cimo, nangu talandile no kulanda. Abakashi bamo balailishanya abati abalume babo tabafwaya kukutika ilyo balefwaya ukulanshanya na bo. Abalume bamo na bo bailishanya abati abakashi babo tabaishiba kusala inshita isuma iya kulanda na bo bwino pa fintu. Pa kuti kube ukulanshanya bwino, kano pali inkumbu no kulangulukilana. Ukulanshanya kwafikapo kwalicindama ku balume na ku bakashi.—Yakobo 1:19.
19. (a) Mulandu nshi cayafisha ukulomba ubwelelo? (b) Cinshi cikalenga ukuti tulombe ubwelelo?
19 Limo pa kuti kube ukulanshanya bwino kano kwaba no kulomba ubwelelo. Ico kwena limo tacayanguka. Umuntu pa kusumina icilubo kano aiceefya. Lelo umuntu nga alasumina icilubo ilyo alufyanya, mwandini icupo cilakosa! Ukulomba ubwelelo mu bufumacumi kuti kwapwisha ubwafya ubwingemya ifikansa ku ntanshi. Na kabili, kulalenga paba ukubelelo luse ukufuma ku mutima no kupwisha ubwafya. Paulo atile: “Twalilileni ukushipikishanya no kuitemenwa ukulekelelana nga umo ali ne ca kuilishanya ku mubiye. Ifyo Yehova amulekelela fye, e fyo na imwe mulekelele. Lelo, pali fi fyonse, fwalilenipo no kutemwa, pantu e cikakilo cafikapo ica kwikatana.”—Abena Kolose 3:13, 14.
20. Bushe Umwina Kristu afwile ukuba shani ku mwina mwakwe ilyo bali pa bantu na lintu bali fye babili?
20 Cimbi na co icacindama mu cupo, kumfwana. Abalume na bakashi Abena Kristu bafwile ukucetekelana. Takuli uufwile ukumona umubiye kwati tacindama sana, nelyo ukulenga umubiye aimona kwati wa pa nshi. Tufwile ukulatasha abena mwesu; tatufwile ukubalengulula fye. (Amapinda 31:28b) Tatufwile fye no kubasaalula ku mipuulwe ya buwelewele, ukwabula ukubalangulukila. (Abena Kolose 4:6) Ukumfwana kwa musango yo kulakosa na pa kulanga lyonse ukuti twalitemwana. Ukwikatako abena mwesu ifyapala ku minwe nelyo pa kubeya no kulandako utumashiwi utusuma, ninshi mulebalanga ukuti mwalibatemwa kabili tamutendwa ukuba na bo. Twalanda pali fimo fimo ifingalenga abaupana ukwikala bwino no kutunguluka mu cupo muli cino calo cabipa. Lelo, kucili na fimbi, kanshi icipande cikonkelepo cili no kulanda pa kufunda kwa mu Malembo ukwingalenga icupo ukutunguluka.a
[Futunoti]
a Kuti mwasanga ifyebo na fimbi mu citabo ca Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa, icalembwa ne Nte sha kwa Yehova.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Finshi fimo ifingonaula icupo?
• Cinshi ukubutukila icupo kwabipila?
• Bushe bukapepa bwakuma shani icupo?
• Finshi fimo ifikosha icupo?
[Icikope pe bula 12]
Ukutemwana kwa mu cupo kwalicila pa cintemwa fye ca mwaume no mwanakashi
[Ifikope pe bula 14]
Bucibusa bwakosa na Yehova bulalenga icupo ukutunguluka