Abena Menno Bafwaya Icine ca mu Baibolo

MU NOVEMBER 2000 ulucelo lumo, bamishonari Inte sha kwa Yehova abekala mu Bolivia baloleshe pa windo no kumona abaume na banakashi abafwele ifya kufwala fishili fya mutengo sana beminine pa mpongolo mwenso mwenso. Ilyo aba bamishonari baiswileko, ica ntanshi abeni basosele ca kuti: “Tulefwaya icine ica mu Baibolo.” Aba bantu bena Menno. Bafwele ifya kufwala fya kubombelamo, kabili balelanda icapala iciGerman. Bali no mwenso. Balecebaceba fye ukumona nga kuli abalebakonka. Lelo, lintu balenina amatabo pa kwingila mu ng’anda umulumendo umo atile, “Ndefwaya ukwishiba ababomfya ishina lya kwa Lesa.”

Ilyo aba batandashi baingile mu ng’anda, balipeelwe utwa kulya, ne mitima yaikala. Aba bantu bafumine ku mafarmu yabela ukutali no musumba. Balepokelela fye bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda pa myaka 6. Baipwishe abati: “Tubelengo kuti pano isonde pakaba paradaise. Bushe ca cine?” BaNte babulile Baibolo no kubalanga icasuko. (Esaya 11:9; Luka 23:43; 2 Petro 3:7, 13; Ukusokolola 21:3, 4) Shibulimi umo aebele abanankwe ati: “Mwamona! paradaise ikabako. Pano isonde pakaba paradaise.” Bambi na bo balelanda fye abati: “Natusanga icine.”

Abena Menno ni bani? Finshi basuminamo? Pa kwasuka, natubwelele ku numa mu myaka ya ba 1500.

Abena Menno ni Bani?

Mu myaka ya ba 1500, ukupilibula no kupulinta amaBaibolo mu ndimi shikalamba isha mu Bulaya kwalengele abantu batendeka ukufwaisha ukusambilila Baibolo. Martin Luther pamo na baProtestanti banankwe, balikeene amasambilisho ya baKatolika. Lelo, amacalici ayengi aya baProtestanti yatwalilile fye ukukonka amasambilisho ayashali ya mu Baibolo. Ku ca kumwenako, abengi basumine ukuti akanya kafwile ukubatishiwa mu calici. Lelo bamo abalesambilila Baibolo kabili abalefwaya icine, bailwike ukuti umuntu aba membala wa cilonganino ca Bwina Kristu nga ca kuti intanshi asambilila Baibolo, no kubatishiwa. (Mateo 28:19, 20) Abaishibe ci, batendeke ukwendauka mu matauni na mu mishi ukusambilisha abantu Baibolo no kubatisha abakalamba abalefwaya ukubatishiwa. Aba batendeke ukwitwa ati ba Anabaptist, e kutila “ababatisha ababatishiwa kale.”

Kwali umupatili uo baleita abati Menno Simons uwa mu mushi wa Witmarsum, umushi wabela ku kapinda ka kuso aka Netherlands, uwalemona kwati kuti asanga icine kuli ba Anabaptist. Ilyo umwaka wa 1536 walefika, ninshi kale kale alileka ukumfwana ne calici muli fyonse kabili aba mu calici batendeke ukumulunga nge nama. Mu 1542, Kateka Washila uwa baRoma Charles V alaile fye no kuti uukekata Menno akapeelwa indalama 100 guilders. Te mulandu ne fi fyonse, Menno alonganike ba Anabaptist bamo bamo no kupanga ifilonganino. E ico ena na bonse abalemukonka batendeke ukwitwa ati abena Menno. Lelo aba bantu balifililwe ukwikatana bwino bwino. Abantu batwalilile fye ukulafuma mwi calici lya bena Menno no kupanga amabumba yabo, kabili nga ca kuti umuntu apanga ibumba, abalemukonka na bo balebeta ishina lya uyo muntu uulebatungulula. Ku ca kumwenako kwali abaleitwa ati ba Amish abaletungululwa na Jakob Ammann, abafumine mu bena Menno, kabili aya malekano yalitwalilile pa myaka iingi. Amabumba yamo yalebatisha ulubatisho lwa kutumpika umubili onse mu menshi. Bambi na bo baleti isambilisho lya kuti kwaba Balesa Batatu te lya mu Baibolo. Bambi na bo balesefya Umulalilo wa kwa Shikulu umuku fye umo pa mwaka. Kwena, mu cinkumbawile amabumba yonse yaishibikwe ukuti yali ne mibele isuma kabili yatwalilile fye ukukanaba ‘aba pano calo.’ (Yohane 17:16) Ku ca kumwenako, abengi balikeene ukukwatako ififulo mu tubungwe twa fikansa fya calo e lyo no kuba abashilika.

Abena Menno ba Muno Nshiku

Mu kuya kwa nshita, aba mwi calici lya kwa Menno abengi balifulumwike ukufuma ku fyalo fya ku Masamba ya Bulaya no kubutukila ku Amerika pantu balebacusha nga nshi. Ilyo bafikile kulya, batwalilile fye ukufwaya icine no kushimikila ubukombe ku bantu balekanalekana. Lelo pali iyi nshita, ninshi ukufwaisha kwabo ukwa kusambilila Baibolo kwalibwelelako pa nshi ukupusanako ne fikolwe fyabo pantu fyena fyalefwaisha ukwishiba ifya mu Baibolo no kushimikilako abantu bambi. Abengi basumine mu masambilisho yamo ayashaba mu Baibolo aya kuti, kwaba Balesa Batatu, ukuti umweo wa muntu taufwa, no kuti kwaliba umulilo wa helo. (Lukala Milandu 9:5; Esekiele 18:4; Marko 12:29) Muno nshiku, bamishonari ba mwi calici lya kwa Menno bapoosa sana amano ku kukuula ifipatala no kubomba imilimo ya mu bwikashi ukucila ukubika sana amano ku kubila ilandwe.

Pali nomba, kufwile kwaba abena Menno mupepi na 1,300,000 mu fyalo 65. Lelo, aba mwi calici lya kwa Menno muno nshiku balailishanya ukuti tabaikatana kwati fye ni filya fyailishenye Menno Simons imyaka iingi iyapita. Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, abena Menno balipusene mu fyo baletontonkanya pali ilya nkondo kabili ico calengele amalekano ayakalamba. Abengi mu Amerika balikeene ukuba abashilika pantu baleti ico tacasuminishiwa mu Baibolo. Lelo ulupapulo lwa An Introduction to Mennonite History lwatile: “Ilyo 1914 yalefika ninshi aba mu macalici ya bena Menno abengi ku Masamba ya Bulaya balingila ubushilika.” Muno nshiku, abena Menno bamo bamo balakonka sana imikalile ya ndakai, lelo bambi bena bashala fye mu fya kale. Bambi na bo bacili balamanka ifya kufwala fyabo ukubomfya fye utwa kukofya mu tupunda twa fya kufwala pantu tabafwaya ukubomfya amabatani, kabili basumina no kuti abaume tabafwile ukubeya imyefu.

Kabili, abena Menno bamo abashifwaya imikalile ya ndakai, bakuukila uko ubuteko bwa mu calo bubasuminisha ukuikalila abene beka ukwabula na ba kubapumfyanya. Ku ca kumwenako, abena Menno mupepi na 38,000 aba mu Bolivia, bekala mu ncende shabela ukutali nga nshi, kabili bonse bali-ikwatila amafunde aya kukonka. Ku ncende shimo balakaanya ukubomfya imyotoka, lelo basuminisha fye ukwendela pali bakabalwe no kubomfya ifikocikala epela. Mu ncende shimbi na mo balibinda ukutamba TV, no kulisha inyimbo pa cilimba. Bambi na bo balibinda ukusambilila ululimi ululandwa sana mu calo. Umwaume umo uwikala ku ncende imo iya bena Menno atile: “Pa kuti tuleumfwila fye fyonse ifyo baletweba, bashimapepo besu balatulesha ukusambilila iciSpanish.” Abengi balatitikishiwa kabili balatiina ukubakaana ku bantu babo kabili balatiina no kuti, nga tabalekonka amafunde bakatendeka ukubatana fyonse ifya kuli ilya ncende bekala. Ica musango yu nga cacitika, kuti cabipa nga nshi ku muntu, uushaikalapo na bashili bena Menno banankwe.

Ifyo Ulubuto lwa Cine Lwabyelwe

Muli iyi yine mikalile, e mo shibulimi uwe shina lya Johann uwali umwina Menno, amwene magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ng’anda ya mwina mupalamano. Ulupwa lwa ba Johann lwafumine ku Canada no kuya ku Mexico lyena pa numa bakukiile ku Bolivia. Lelo ba Johann bena lyonse fye balefwaisha uwa kubafwa ukwishiba icine ca mu Baibolo. E ico ba-ashime ulya magazini.

Ilyo ba Johann baile ku maliketi ku tauni mu kushitisha ifilimwa fyabo, bakumenye Nte umwanakashi uwalepeela abantu bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda pa maliketi. Awe ulya Nte alangilile ba Johann apekala mishonari uulanda icapale ciGerman, kabili ba Johann balebatumina Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciGerman. Balesambilila magazini yonse, kabili indupwa shonse kulya shalebelenga iyo magazini ukufikila fye yalepauka. Inshita shimo, indupwa shalebungana no kusambilila Ulupungu lwa kwa Kalinda mpaka na pa kati ka bushiku, kabili balebelenga na Malembo ayalebamo. Ba Johann baishilesumina ukuti Inte sha kwa Yehova mu calo conse e baikatana mu kucita ifyo Lesa afwaya. Ilyo bali mupepi no kufwa, ba Johann baebele abakashi na bana babo ukuti: “Mutwalilile ukubelenga Ulupungu lwa kwa Kalinda. Lukamwafwa ukumfwikisha Baibolo.”

Bamo aba mu lupwa lwa ba Johann batendeke ukweba abena mupalamano babo ifyo balesambilila muli Baibolo. Balelanda abati: “Isonde talyakonaulwe. Lelo Lesa akalipanga paradaise.” Kabili batile: “Lesa talungulusha abantu mu mulilo.” Mukwai tapapitile ne nshita, abakalamba ba mu calici balyumfwile ukuti ulupwa lwa ba Johann luleshimikila kabili baebele ulu lupwa ukuti bali no kubatamfya mwi calici nga batwalilila ukucite co. Inshita imo, ilyo aba mu lupwa balelanshanya pa fyo abakalamba be calici lya bena Menno balebatitikisha, umulumendo umo asukile alanda ati: “Nshaishiba ne co tuilishanishisha ukuti abakalamba be calici baletucusha, pantu bonse fye twalishiba ukupepa kwa cine, nomba tapaba ne co twacitapo.” Ayo mashiwi ya mulumendo yalifikile bawishi pa mutima. Awe tapakokwele, abantu 10 mu lupwa lwabo baile ku kufwaya Inte sha kwa Yehova, kabili basukile bafika na pa ng’anda ya bamishonari, balya tulumbwile pa kubala.

Ubushiku bwakonkelepo, bamishonari baile ku ncende ya bena Menno mu kutandalila ifibusa fyabo ifipya ifyabatandalile. Motoka yabo e yalimo fye yeka mu musebo. Yaleenda panono panono kabili ilyo balepita mu musebo balekumanya bakabalwe abaletinta ifikocikala, kabili bamishonari balipapile ukumona balya bantu, na bo bene balipapile ukumona aba bamishonari. Ilyo bafikile, baikele nabashinguluka itebulo na ba mwi calici lya kwa Menno, balya bene 10 abafumine mu ndupwa shibili.

Bulya bushiku bapoosele amaawala yane ukusambilila fye icipandwa ca kubalilapo mu citabo ca Ukwishiba Uko Kutungulula ku Mweo wa Muyayaya.a Aba bashibulimi balebelenga amalembo yonse muli paragrafu imo imo kabili balefwaya ukumona nga ca kuti ifyo balesambilila ku calici ku mwabo fya cine. Nga bamishonari baipusha icipusho mu citabo, balelolelako pa maminiti yamo, ilyo balya bantu balelanshanya mu lulimi lwapala iciGerman, lyena nga bapwisha, kapilibula aleyasukilako bonse mu ciSpanish. Ala ubu bushiku tabwakalabikwe! Lelo aba bantu bali no kuba mu bwafya ubukalamba nga nshi. Ubucushi bwali no kubacitikila bwalipalene sana na filya Menno Simons aculile ilyo fye atendeke ukufwaya icine ca mu Baibolo imyaka 500 iyapita.

Baculila Icine

Papitile fye inshiku sha kupenda, abakalamba be calici baishile pa ng’anda ya lupwa lwa ba Johann no kutiinya bonse abalesambilila Baibolo ukuti: “Natumfwa ukutila Inte sha kwa Yehova baliishile pano. Mubaleshe ukwisa pano ng’anda kabili nga tamwatupeele impapulo shabo ukuti toce, twalamutamfya mu calici.” Ubu bwali bwafya nga nshi, pantu basambililepo fye Baibolo umuku umo na baNte.

Umukalamba wa lupwa umo ayaswike ati: “Kwena, twakaana ukucita ifyo mwatweba. Balya bantu baishile mu kutusambilisha Baibolo.” Lelo bushe balya bakalamba be calici cinshi bacitilepo? Balibatamfishe mu calici pa mulandu wa kusambilila Baibolo! Ala calibipile. Icikocikala calesenda umukaka mu mushi onse ukutwala ku cikuulwa balepangilako chizi, calepitilila pa ng’anda ya lupwa lumo ulwa balesambilila Baibolo pa kuti belashitisha umukaka wabo, pantu mu kushitisha umukaka e mo balesangila indalama. Umufyashi umo umwaume balimutamfishe incito. Umbi na o balimukeenye ukushita ifipe mwi tuuka, kabili umwana wakwe umukashana uwa myaka 10 balimutamfishe isukulu. Abena mupalamano bashingile ing’anda ya mwaume umo, pa kuti bamupoke umukashi, pantu baleti te kuti ekale pamo no mulume uwatamfiwa mu calici. Te mulandu ne fyo aba bantu baculile, batwalilile fye ukufwaya icine.

Bamishonari baleya cila mulungu kuli balya bantu ku kubasambilisha Baibolo te mulandu ne fyo kwalepele. Aya masambililo yalikoseshe nga nshi ishi ndupwa! Bamo aba muli ishi ndupwa baleenda amaawala yabili pali bakabalwe e lyo ne fikocikala pa kuti fye basangweko. Ala caliweme ilyo ishi ndupwa shaebele mishonari umo ukupepa. Abena Menno aba kuli shi ncende bapepela mu mutima, kanshi tabatalile abomfwapo umuntu ukubapepelako. Ifilamba fyalilengelele mu menso ya balya baume. Mukwai ilyo bamishonari baletele icilimba, aba bantu balipapile nga nshi pantu wali e muku wa kubalilapo ukumonapo icilimba. Kuli ilya ncende, tacasuminishiwa ukulisha icilimba. Balitemenwe nga nshi inyimbo shisuma isha Bufumu, kabili batile bakulaimba ishi nyimbo lyonse ilyo bapwisha fye ukusambilila! Nomba bushe, bali no kucita shani apo abantu bonse mu mushi balibakeene?

Basanga Bamunyinabo Ababatemwa

Apo nomba balibatamfishe no kulabatana fyonse, aba bantu batendeke ukuipangila chizi. Kabili bamishonari balibafwile ukusanga ukwa kushitisha chizi. Nte umo uwabomba imyaka iingi ku fyalo fya ku Amerika kabili uwakuliile ku ncende ya bena Menno, alyumfwile ubucushi bwa balya bantu. E ico alefwaisha ukubafwa. Ulya wine mulungu, aile ne ndeke ku Bolivia ku kubatandalila. Alikoseleshe shilya ndupwa pa kubebako amashiwi ya kwa Lesa kabili abafwilishe no kushita motoka pa kuti balebomfya pa kuya ku kulongana ku Ng’anda ya Bufumu e lyo no kutwalilapo ifilimwa fyabo ku maliketi.

Umwanakashi mu lupwa lumo atile: “Ilyo batutamfishe mu calici no kutendeka ukututana fyonse ifya mu mushi, imikalile yalyafishe nga nshi. Pa kuya ku Ng’anda ya Bufumu twaleba no bulanda, lelo twalebwela natutemwa.” Cine cine, ilyo baNte bamwene ukuti aba balesambilila Baibolo bali mu bwafya, tabaikete na ku cani ukubafwa. BaNte bamo abasambilila iciGerman na bena Germany bamo bamo, bafumine ku Bulaya no kwisa ku Bolivia ku kwafwilisha ukutungulula ukulongana mu ciGerman. Awe tapapitile ne nshita, abantu 14 abali kale mwi calici lya kwa Menno batendeke ukubila imbila nsuma ya Bufumu ku bantu bambi.

Pa 12 October mu 2001, ninshi no mwaka taulakumana ukutula apo balya abena Menno batandalile bamishonari umuku wa kubalilapo, abantu 11 abali kale ba Anabaptist balibatishiwe na kabili, nomba pali yi nshita ukubatishiwa kwabo kwali kwa kulanga ukuipeela kwabo kuli Yehova. Ukutula ilyo, abengi baliipeela kuli Yehova. Umwaume umo alandilepo ukuti: “Fino tusambilile Baibolo, tuleumfwa kwati kale twali abasha nomba natulubulwa.” Umbi na o atile: “Aba mwi calici lya kwa Menno abengi balailishanya ukuti mu bwikashi bwabo tamwaba kutemwana. Lelo Inte sha kwa Yehova bena balitemwana. Nga ndi na bo, ndomfwa bwino.” Nga mulefwaya ukumfwikisha icine ca mu Baibolo, na imwe bene kuti mwacula. Lelo nga mwalomba ukwafwa kwa kwa Yehova, lyena mwacetekela kabili mwashipa nge fyacitile ishi ndupwa, na imwe bene kuti mwatunguluka no kusanga insansa.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 25]

Balitemenwe ukupokelela impapulo sha Cebo ca kwa Lesa mu ciGerman

[Icikope pe bula 26]

Nangu ca kuti ukwimba kwalibindwa kuli ilya ncende, aba bantu nomba balemba lyonse pa mpela ye sambililo lya Baibolo