Ifya Kucita pa Kuti Mube ne Nsansa mu Cupo Cenu
“Ni ku mano ing’anda ikuulilwa, ni ku mucetekanya ipampamikilwa.”—AMAPI. 24:3.
1. Finshi Lesa ailwike ilyo apangile umuntu wa kubalilapo ifilanga ukuti wa mano?
SHIFWE wa ku muulu uwa mano alishiba ifingatuwamina. Ica kumwenako fye, Lesa alishibe ukuti pa kuti ifyo alefwaya fikacitike pe sonde, tacali bwino “umuntu ukuba eka” mwi bala lya Edene. Pa kufikilisha bulya bufwayo, icacindeme sana ico abantu bali no kucita kufyala abana no ‘kukumana pe sonde.’—Ukute. 1:28; 2:18.
2. Cinshi Yehova acitile ico abantu bonse banonkelamo?
2 Yehova atile: “Ndemucitilo wa kumwafwa uwayana nankwe.” Lyena Lesa aponeshe umuntu mu tulo utukalamba, kabili abuulile ulubafu ku mubili wa muntu uwapwililika no kupangamo umwanakashi. Ilyo Yehova aletele uyu mwanakashi wapwililika Efa, kuli Adamu, Adamu atile: “Pali nomba uyu e fupa lya mu mafupa yandi, kabili munofu wa mu munofu wandi: uyu alainikwa Umwanakashi; ico mu mwaume e mo wene abuulilwe!” Ukwabula no kutwishika, Efa ali uwayana kuli Adamu. Bonse babili bali abapusana mu fyo balemoneka na mu mibele, lelo bali abapwililika kabili bapangilwe mu cipasho ca kwa Lesa. Ifi fine e fyo Yehova aufishe abantu ba kubalilapo. Adamu na Efa balitemenwe sana ilyo Lesa abofishe pantu muli ici cupo bali no kulayafwana.—Ukute. 1:27; 2:21-23.
3. Bushe abantu abengi bamona shani icupo, kabili mepusho nshi twingepusha?
3 Ku ca bulanda, abantu abengi mu calo muno nshiku ni bacintomfwa. Lesa te ulenga amafya yaba muli cino calo. Abengi balisuula icupo, ubupe ubo Lesa apeela abantu. Bamona kwati icupo ca cabecabe, mwaisula fye amafya no kukalipwa imitima. Abengi abopana, balalekana. Abafyashi ba musango yu limbi teti batemwe abana babo kabili nalimo kuti balelwila abana pa kuti fye ifintu fibawamine. Abafyashi abengi balafilwa ukuba abanakilila nangu ni lintu beshibe ukuti nga bacite fyo mu cupo kuti mwaba umutende no kwikatana. (2 Tim. 3:3) Nomba finshi abaupana balingile ukulacita pa kuti batwalilile ukuba ne nsansa muli shino nshiku ishayafya? Bushe ukulaumfwila amafunde ya kwa Yehova no kuba abanakilila kuti kwayafwa shani abaupana ukulapwisha amafya no kukanalekana? Finshi twingasambilila ku Bena Kristu ba muno nshiku abatwalilila ukuba ne nsansa mu cupo?
Ukumfwila Amafunde ya kwa Yehova
4. (a) Lifunde nshi Paulo aebele Abena Kristu ukulakonka ilyo balefwaya uwa kuupana nankwe? (b) Bushe Abena Kristu ba cumfwila bakonka shani ifyo Paulo alandile?
4 Umutumwa Paulo, uwapuutilwemo no mupashi wa mushilo aebele bamukamfwilwa ukuti nga bafwaya ukuupwa, bafwile ukuupilwa “muli Shikulu epela.” (1 Kor. 7:39) Abena Kristu abalekonka Amafunde ya kwa Mose kale balishibe ukuti Lesa alikeenye abantu bakwe ukuupana na bantu abashalemupepa. Ifunde lya kwa Lesa ku bena Israele lyatile tabali na kulaufishanya na bantu ba mu nko ishali mupepi abashalepepa Lesa. Yehova alilondolwele umulandu cabipila ukusuula ili funde, atile: “Pantu [aba mu nko shimbi] bakapaatula abana benu abaume mu kunkonka, ukuti babombele imilungu imbi: no bukali bwa kwa Yehova bukamwimina no kumufita bwangu.” (Amala. 7:3, 4) Nga muno nshiku, finshi Yehova enekela ababomfi bakwe ukucita ilyo balesala uwa kuupana nankwe? Umubomfi wa kwa Lesa afwile ukusala uwa kuupana nankwe uwaba ‘muli Shikulu,’ e kutila Umwina Kristu uwaipeela, kabili uwabatishiwa. Calicindama sana ukumfwila ili funde ya kwa Yehova ilyo tulesala uwa kuupana nankwe.
5. Bushe Yehova na Bena Kristu baupana bamona shani imilapo ya cupo?
5 Imilapo ya cupo yalicindama sana kuli Lesa. Ilyo Yesu, Umwana wa kwa Lesa, alelanda pa cupo ca kubalilapo, atile: “Ico Lesa alundenye, umuntu elundulula.” (Mat. 19:6) Kemba wa malumbo alatucinkulako ifyo imilapo yacindama, atila: “Ipaila Lesa ilambo lya kutootela, no kufisha ku Wapulamo imilapo yobe.” (Amalu. 50:14) Nangu ca kuti abantu abaupana fye kuti baisaba sana ne nsansa mu cupo, imilapo balapa pa bushiku bwa bwinga yalicindama sana kabili bafwile ukuifikilisha.—Amala. 23:21.
6. Cinshi twingasambilila kuli filya Yefta afikilishe umulapo?
6 Ibukisheni ifyacitile Yefta, uwali umupingushi mu Israele mu myaka ya ba 1100 B.C.E. Alapile umulapo kuli Yehova ukuti: “Ukupeela nga mwapeela abana ba kwa Amone mu minwe yandi, e lyo uyo uukafuma mu miinshi ya ng’anda yandi ku kwisankumanya pa kubwela kwandi umutende ukufuma ku bana ba kwa Amone, wene akabo wa kwa Yehova; nkamuninike ca kuninika.” Bushe Yefta aumfwile shani ilyo amwene umwana wakwe fye umo umwanakashi e wabalilapo ukumusengela ilyo abwelele ku Mispa? Bushe alifwaile ukutelula umulapo wakwe? Awe iyo. Atile: “Nayasamwina akanwa kandi kuli Yehova, kabili nafilwo kuselako!” (Abapi. 11:30, 31, 35) Yefta alifikilishe umulapo wakwe kuli Yehova nangu cingati ukucite fyo kwalolele mu kuti ishina lyakwe lyali no kuloba. Umulapo wa kwa Yefta walipusanako ne milapo ya cupo, na lyo line, Abena Kristu abaupana balasambililako ukuti bafwile ukufikilisha imilapo yabo nga filya fine Yefta acitile.
Finshi Filenga Abaupana Ukuba ne Nsansa?
7. Ni muli finshi abantu abaupana fye balingile ukwaluka?
7 Abaupana abengi balomfwa bwino sana nga baibukisha ifyo cali ilyo baleishishanya. Balitemenwe sana ilyo baishibene fye! Ilyo balesangwa lyonse pamo baleya baleishibana. Lelo, nampo nga baleishishanya fye abene nelyo babafwaile fye uwa kuupana nankwe, ilyo baupene, balekabila ukwaluka muli fimo. Umwaume umo uwaupa atile: “Ubwafya ubukalamba ubo twakwete ilyo twaupene fye bwa kwishiba ukuti nomba tufwile ukulatontonkanya na pa fyo umwina mwesu aleyumfwa. Pa kubala twalebika sana amano ku fibusa na kuli balupwa ukucila kuli fwe bene.” Umwaume umbi uwaikala mu cupo imyaka 30, atile ilyo baupene fye ailwike ukuti pa kuti baleumfwana bwino, alekabila “ukulatontonkanya na pa mwina mwakwe.” Ilyo bamulaalika kumo nelyo ilyo ashilatendeka ukucite fintu ifingalamusendela sana inshita, alatala aipusha umukashi wakwe e lyo apingulapo ifya kucita, kabili na lintu alepingulapo, atontonkanya pa fingawamina bonse babili. Mu fya musango yu, abaupana bakabila ukuba abanakilila.—Amapi. 13:10.
8, 9. (a) Mulandu nshi ukulanshanya bwino kwacindamina? (b) Ni muli finshi cingawama abaupana ukukanapampamina fye pa fyo balefwaya, kabili mulandu nshi?
8 Limo limo abantu abafuma ku fyalo ifyapusanapusana balopana. Ababa mu cupo ca musango yu bafwile ukulalanshanya fyonse ukwabula ukupita mu mbali. Imilanshanishishe ilapusanapusana. Ukulamona ifyo umwina mwenu alanshanya na balupwa lwakwe kukamwafwa ukumwishiba bwino. Limo limo imilandile ya muntu e ilanga ifyo aletontonkanya, te fyebo alanda. Na kabili kuti mwaishiba ne fyo aletontonkanya na lintu ashilandile nangu fimo. (Amapi. 16:24; Kol. 4:6) Kanshi calicindama ukwiluka ifyo umwina mwenu aletontonkanya. Nga mulecite fyo mukaba ne nsansa mu cupo.—Belengeni Amapinda 24:3.
9 Abengi balimona ukuti calicindama ukukanapampamina fye pali cimo cine ilyo balesala ukwa kuya mu kwangala nelyo ifya kuleseshamo icitendwe. Ilyo tamulaupana, limbi abena mwenu balitemenwe ifyangalo nelyo fimbi ifya kuleseshamo icitendwe. Bushe te kuti ciwame ukwaluka ilyo mwaupana? (1 Tim. 4:8) E fyo cilingile ukuba na pa nshita balepoosa na balupwa. Abaupana balakabila inshita iikalamba pa kuti balecitila pamo ifingakosha bucibusa bwabo na Yehova e lyo ne fintu fimbi.—Mat. 6:33.
10. Bushe ukuba abanakilila kukafwa shani abafyashi na bana babo abaupana ukulaumfwana bwino?
10 Umwaume nga aupa, alasha bawishi na banyina, kabili ifi fine e fyo ciba na ku mwanakashi. (Belengeni Ukutendeka 2:24) Na lyo line, umuntu nga aupa nelyo ukuupwa afwile ukutwalilila ukulaumfwila ifunde lya kwa Lesa ilya kucindika abafyashi. E co na lintu abantu baupana, balaya ku kutandalila abafyashi na bena buko. Umwaume umo uwaikala mu cupo pa myaka 25, atile: “Tacayanguka ukucitila umwina mobe ifyo alefwaya ne fyo alekabila e lyo pa nshita imo ine ukucitila abafyashi, bamunonko, na bena buko ifyo balefwaya ne fyo balekabila ukwabulo kuba no muncishanya. Ukutendeka 2:24 kwalingafwa ukwishiba ifyo ningapingulapo bwino ilyo cabe fi. Umuntu afwile ukubika sana amano kuli balupwa, lelo muli ici cikomo nasambililemo ukuti uo mfwile ukubalilapo ukubikako amano mwina mwandi.” E ico, abafyashi abanakilila bakeshiba ukuti abana babo abaupana nomba baba ulupwa umo umulume e wakulatungulula.
11, 12. Mulandu nshi isambililo lya lupwa no kupepela pamo fyacindamina ku baupana?
11 Calicindama ukulakwata isambililo lya lupwa lyonse. Abena Kristu abengi abaupana balasumina ukuti isambililo lya lupwa lyalicindama. Lelo tacayanguka ukutendeka no kutwalilila ukulasambilila no lupwa lyonse. Umulume umo atile: “Nga ca kutila twali no kutendeka cipya cipya ulupwa lwesu, cimo ico twingacita kushininkisha ukuti tulekwata isambililo lya lupwa lyonse.” Akonkeshepo ukusosa ukuti: “Ndomfwa bwino sana ukumona ifyo umukashi wandi atemwa nga ca kuti fimo fyamufika pa mutima ilyo tulesambilila.”
12 Na cimbi icacindama kulapepela pamo. (Rom. 12:12) Abaupana nga balebombela Yehova capamo, bucibusa bwabo na Lesa bukakosha icupo cabo. (Yako. 4:8) Umulume umo Umwina Kristu alondolola ukuti: “Nangu ico ulufyenye icikalifye umwina mobe cinono fye, ukulomba ubwelelo bwangu ilyo walufyanya no kulumbula mwi pepo ifyo wacilufyanya ilyo mulepepa, kulanga ukuti naumfwa sana ububi.”—Efes. 6:18.
Muleba Abanakilila mu Cupo
13. Finshi Paulo afundile abaupana pa kwampana kwa mu cupo?
13 Abena Kristu abaupana bafwile ukusengauka imisango iyingonaula icupo cabo, pamo nga ilya yaseeka muli cino calo umwaisula ubulalelale. Ilyo alelanda pali ili lyashi, Paulo afundile abaupana ukuti: “Umulume apeele umukashi icifwile ukumupeela; no mukashi na o apeele umulume wakwe ifyo fine. Umukashi tali na maka pa mubili wakwe wine, kano umulume wakwe; no mulume ifyo fine tali na maka pa mubili wakwe wine, kano umukashi wakwe.” Lyena Paulo abebele ukuti: “Mwilatanana, kano pa kusuminishanya ukwikala fye pa nshita yapimwa.” Mulandu nshi? “Ukuti mubomfye nshita ku kupepa e lyo mube pamo kabili, epali Satana alamutunka pa kukanatekanya kwenu.” (1 Kor. 7:3-5) Apo Paulo alandile pa kupepa, alelanga Abena Kristu ifyo balingile ukubikako sana amano. Lelo na kabili alelanga ukuti Abena Kristu abaupana bafwile ukubika amano ku fyo abena mwabo bakabila na ku fyo bayumfwa.
14. Bushe ifishinte fya mu Baibolo kuti fyayafwa shani abaupana mu kwampana kwa mu cupo?
14 Abaupana bafwile ukulanshanya fyonse ifili ku mukoshi kabili bafwile no kwishiba ukuti nga tabalelangulukilako abena mwabo mu fyo balekabila mu cupo kuti baba na mafya mu cupo cabo. (Belengeni Abena Filipi 2:3, 4; linganyeniko Mateo 7:12.) Ifi fine e fyacitika mu ndupwa shimo umo umulume nelyo umukashi apepa kumbi. Nangu bapusana, ilingi line Umwina Kristu kuti alenga ifintu fyawama nga ali ne mibele isuma, icikuuku, no kuba uwanakila. (Belengeni 1 Petro 3:1, 2.) Ukutemwa Yehova na bena mwenu e lyo no kuba abanakilila, kukamwafwa ukuba ne nsansa mu cupo nangu ca kutila abena mwenu bapepa kumbi.
15. Bushe umucinshi wacindama shani pa kuti abaupana babe ne nsansa?
15 Umulume uwaba ne cikuuku alacindika umukashi wakwe na mu fintu fimbi. Ica kumwenako fye, alabika amano ku fyo umukashi aleumfwa pa fintu fimo, na mu fintu ifimoneka kwati tafyacindama. Umwaume umo uuli ne myaka 47 atila: “Ncili ndesambilila ifya kubika amano ku fyo umukashi wandi ayumfwa.” Baibolo ikonkomesha Abena Kristu abaupwa ukuba na katiina ku balume babo. (Efes. 5:33) Umukashi nga alelanda ifyabipa pa mulume wakwe, ukulashimika ifilubo fya mulume wakwe ku bantu, ninshi takwata mucinshi. Amapinda 14:1 yatucinkulako ukuti: “Uwa mano wa mu banakashi akuule ng’anda yakwe; lelo umuwelewele aomwena ku minwe yakwe.”
Mwinakila Kaseebanya
16. Bushe abaupana kuti bakonka shani ukufunda kwaba pa Abena Efese 4:26, 27?
16 Baibolo itila: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka akasuba kawe mucili abakalifiwa, kabili mwipeela Kaseebanya apa kwikala.” (Efes. 4:26, 27) Nga twaumfwila uku kufunda, tukalapwisha amafya ilyo twapusana nelyo tatwakalepusana sana. Nkashi umo ebukisha ukuti: “Lyonse nga twapusana, twalelanshanya pa bwafya na balume bandi. Twalefwaya ukulapwisha ubwafya te mulandu ne nshita cingasenda.” Ilyo baupene fye, uyu nkashi na bena mwakwe bapangene ukuti ilyo kwaba ubwafya, tabafwile ukuya mu kusendama mpaka bapwisha ubwafya. “Twapingwilepo ukuti, te mulandu ne fyo ubwafya bwingaba, tufwile ukwelelana no kulabako pa kuti ubushiku bwakonkapo twikalatontonkanya pa bwafya bumo bwine.” Ukulapwisha bwangu amafya kwalengele ukuti ‘bepeela Kaseebanya apa kwikala.’
17. Finshi fingafwa abaupana abamona kwati balipusana mu fingi ukutwalilila ukuba pamo?
17 Tutile mwaupana no muntu uo mumona kwati mwalipusana mu fingi, bushe cinshi mwingacita? Nalimo pali nomba mumona kwati tamwatemwana nge fyo bambi batemwana. Na lyo line, ukulaibukisha ifyo Kabumba amona icupo kuti kwamwafwa ukutwalilila ukuba pamo. Paulo afundile Abena Kristu ukuti: “Icupo cibe ica mucinshi kuli bonse, no busanshi bwa cupo bube ubushakowela, pantu aba bulalelale na bacende Lesa akabapingula.” (Heb. 13:4) Kabili tamufwile ukulaba no kuti: “Umwando wa nseke shitatu te kuti uputulwe bwangu.” (Luk. Mil. 4:12) Nga ca kuti bonse babili nababika sana amano ku kucindika ishina lya kwa Yehova, balatemwana kabili balaba ifibusa na Lesa. Bafwile ukulaesha na maka pa kuti mu cupo cabo mube insansa. Nga balecita ifi bakulacindika Yehova, uwatendeke icupo.—1 Pet. 3:11.
18. Cinshi ico tushininkishe ukutila kuti cacitika ku Bena Kristu abaupana?
18 Abena Kristu abaupana kuti baba ne nsansa mu cupo. Pa kuba ne nsansa mufwile ukubombesha no kuba ne mibele ya Bwina Kristu, pamo nga ukunakilila. Muno nshiku, mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse, mwaba abaupana abengi sana ababa ne nsansa.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Mulandu nshi tushininkishishe ukuti abaupana kuti baba ne nsansa mu cupo?
• Finshi fingalenga abaupana ukuba ne nsansa mu cupo?
• Mibele nshi abaupana balingile ukukwata?
[Icikope pe bula 9]
Abaupana balalanshanya ilyo tabalasumina ukuya uko babalaalike nelyo ilyo bashilapangana na bambi ifya kucita
[Icikope pe bula 10]
Muleesha na maka ukupwisha ubwafya ubo bwine bushiku pa kuti ‘tamupeele Kaseebanya apa kwikala’