“Yehova E Maka Yandi”

Abashimika ili lyashi ni ba Joan Coville

Nafyelwe mu July mu 1925 mu musumba wa Huddersfield ku England. Nafyalwa fye neka mu lupwa, kabili ukutula fye ku bwaice ndalwalilila sana. Na kuba, batata balelanda ukuti, “Iwe nga wapita fye mu mwela uulepuupa ninshi kulwala.” Kabili ilingi line e fyo caleba!

LINTU nali umwaice bashimapepo balepepela sana umutende, lelo ilyo inkondo ya calo iyalenga bubili yatendeke, ico balepepela sana kucimfya. Calempapusha sana kabili calengele ukuti ndetwishika. Pali ilya ine nshita, ba Annie Ratcliffe, baNte bamo fye abaleikala kuli ilya ncende, balishile pa mwesu.

Nasambilila Icine

Ba Annie balitushilile ibuuku lyaleti Salvation kabili baebele bamayo ukuti bakasangweko ilyo bakalalanshanya ifya mu Baibolo pa ng’anda ya ba Annie pene.a Bamayo banjebele ukuti tukaye bonse. Na nomba ncili ndebukisha ilyashi twalanshenyepo. Twalelanda pa cilubula, kabili nalipapile ukusanga ukuti ilyashi twalelanshanyapo lyaliweme. Lyalengele ukuti njishibe ifingi ifyo nalefwaisha ukwishiba. No mulungu wakonkelepo twalilesangwako. Uyu muku, balondolwele ukusesema kwa kwa Yesu ukulanda pa cishibilo ca nshiku sha kulekelesha. Ilyo twatontonkenye pa fyabipa ifyalecitika mu calo, ine na bamayo ilyo line twalisumine ukuti ici e cine. Pali bulya bwine bushiku, balitwitile ukusangwa ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu.

Ilyo twaile ku Ng’anda ya Bufumu, naileishibana na bapainiya bacaice. Umo pali aba ni Joyce Barber (ino nshita ni Joyce Ellis), kabili acili alebombela pa Bethel ya ku England na balume bakwe ba Peter. Namwene kwati baNte bonse fye bali bapainiya. E ico, ukutula lilya line, natendeke ukulabomba ama-awala 60 cila mweshi, nangu cingati naleya na ku sukulu.

Lintu papitile imyeshi isano, pa 11 February mu 1940, ine na bamayo twalibatishiwe pa kulongana kwa muputule ukwabelele mu Bradford. Batata tabaletukaanya, lelo tabasangwike Inte ya kwa Yehova. Ilyo nabatishiwe, e lyo twatendeke no kulashimikila mu makoona ya misebo. Na ine naleshimikilako, nalesenda icola ca bamagazini ne fipampa. Bushiku bumo pa Cibelushi, banjebele ukwiminina pa mashitolo apalepita sana abantu. Pali ilya nshita ninshi ncili ndomfwa insoni, kabili namwene kwati abo nalesambilila nabo bonse balepita pa koona naiminine!

Mu 1940, icilonganino twalimo calikulile sana ica kuti twalekabila ukwakanikana. Ilyo twa-akanikene, abacaice banandi abengi bali mu cilonganino cimbi. Nalileilishanya ku mubomfi wa cilonganino (uo nomba twita ati kangalila wa kutangilila). Anjebele ukuti: “Nga ulefwaya mu cilonganino mube abacaice banobe, uleshimikila ku bacaice.” Ifi fine e fyo natampile ukucita. Kabili tapakokwele nashimikile kuli Elsie Noble. Alisambilile icine kabili aishileba umunandi sana.

Amapaalo Yaba Muli Bupainiya

Ilyo napwile isukulu, nalebomba incito kuli akauntanti. Lelo, ilyo namwene ifyo abali mu mulimo wa nshita yonse baleba ne nsansa, na ine nalefwaisha sana ukuba painiya. Mu mweshi wa May, mu 1945, naishileba painiya waibela. Pa bushiku natampile ukubomba bupainiya, imfula yalilokele akasuba konse. Lelo, nalibombele akasuba konse ne nsansa ukwabula no kusakamana pa mfula yaleloka. Na kuba, ukulacofa incinga libili libili pa kuya mu kushimikila kwalengele ukuti ubumi bubeko eyefilya. Nangu cingati nshatalamfinapo ukucila pa makilogramu 42, nshatalalekapo ukubomba bupainiya pa mulandu wa kulwalilila. Pali iyi myaka yonse, nalishininkisha ukuti “Yehova e maka yandi.”—Amalu. 28:7.

Bantumine ukuyabomba bupainiya bwaibela ku matauni ukushali Inte sha kwa Yehova kabili ubuyo bwali bwa kuyatendeka ifilonganino ifipya. Pa kubala, nabombele imyaka itatu mu England e lyo pa numa nailebombela mu Ireland pa myaka itatu. Ilyo nalebombela mu Lisburn ku Ireland, nalesambilila no mwaume uwali pasta mwi calici lya baProtestanti. Lintu asambilile amasambilisho ya kubalilapo aya mu Baibolo, atampile ukusambilishako aba mwi calici lyakwe. Bamo bali-ilishenye ku bakalamba be calici, kabili bamwebele ukuti alondolole umulandu alesambilishisha amasambilisho ya musango yo. Atile atontonkenye ukuti alingile ukweba aba mu calici ukuti alibasambilishe ifisambilisho fya bufi ifingi. Nangu cingati balupwa bakwe balitampile ukumukaanya, ali-ipeele kuli Yehova kabili alemubombela ne cishinka mpaka ne mfwa.

Mu 1950, ilyo bantumine ku Larne, mu Ireland, pa milungu 6 nalebomba fye neka pantu umunandi alesangwa ku kulongana kukalamba ukwaleti Theocracy’s Increase mu New York. Calimbipile nga nshi. Nalefwaisha ukuyasangwa kuli uko kulongana. Na lyo line, muli ilya milungu 6, ifyalecitika ilyo naleshimikila fyalinkoseleshe sana. Nakumenye bashikulubantu bamo abapokeleko ulupapulo lumo imyaka 20 iyapita. Balibelengele ulupapulo imiku iingi. Bena na bana babo babili, umwaume no mwanakashi, balisambilile icine.

Ukusangwa kwi Sukulu lya Gileadi

Mu 1951, ine na bapainiya bambi 10 aba mu England, balitwitile ukuyasangwa kwi kalasi lyalenga 17 ilya Gileadi ku South Lansing, mu New York. Ala nali-ipakishe ukusambilila pali Baibolo muli ilya myeshi! Pali ilya nshita bankashi tabalelandako mwi Sukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa ilya pa cilonganino. Lelo ilyo twali ku Gileadi na fwe bankashi twalelandako amalyashi no kushimika ifyatucitikile. Ala twaleumfwa umwenso! Ilyo nalandile ilyashi lya kubalilapo, ukuboko naikatileko autulaini kwaletutuma fye mpaka ne lyashi lyapwa. Lintu napwile, Munyinefwe Maxwell Friend uwali kafundisha alitusekeshe lintu atile: “Pa kutendeka wacumfwa umwenso, nga filya ciba na kuli bonse abalanda bwino amalyashi, lelo waciba no mwenso mpaka ne lyashi lyapwa.” Mu kuya kwa nshita, twalisuka twasambilila ifya kulanda amalyashi pa ntanshi ya ba mu kalasi bonse. Tapakokwele twalipwile isukulu, kabili batutumine ku fyalo ifyalekanalekana. Ine bantumine ku Thailand!

“Icalo ca Bantu Abasansamuka”

Ukuntuma na Astrid Anderson ku Thailand kwaba bupe ubo Yehova ampeela. Pa kuyafika ku Thailand twapoosele imilungu 7 mwi shitima lya pa menshi. Ilyo twafikile mu Bangkok, umusumba uukalamba uwa mu Thailand, twasangile ukuti mwaliba sana amamaliketi no tumilonga utwingi uto babomfya kwati misebo. Mu 1952, bakasabankanya ba mu Thailand tabafikile na kuli 150.

Ilyo twamwene Ulupungu lwa kwa Kalinda mu lulimi lwa ku Thailand, twalitwishike atuti, ‘Bushe tukatala atwishiba ukulanda ulu lulimi?’ Ica-afishe sana kwishiba ifya kushimbula amashiwi. Ku ca kumwenako, ukulingana ne fyo walishimbula, ishiwi khaù kuti lyapilibula “umupunga” nelyo “imbila.” E ico, inshiku sha kubalilapo nga twaya mu kushimikila ninshi natucincila, twale-eba abantu ukuti, “Namuletelako umupunga uusuma” mu nshita ya kubeba ukuti, “Namuletelako imbila nsuma”! Lelo panono panono, pa numa ya kutuseka sana, twalisambilile ululimi lwa ku Thailand.

Abantu ba ku Thailand baliba bwino sana. E mulandu wine icalo ca Thailand bacitila ukuti Icalo ca Bantu Abasansamuka. Ilyo twafikile fye batutumine mu kubombela mu musumba wa Khorat (uo nomba beta ukuti Nakhon Ratchasima). Twabombelemo imyaka ibili, lyena batutumine ku musumba wa Chiang Mai. Abengi aba mu Thailand baBuddha kabili tabaishiba na Baibolo. Ilyo twali ku Khorat, nalesambilila Baibolo no wali umukalamba pa poshiti ofeshi. Ilyo twalelanda pali Abrahamu, uyu mwaume alyumfwile bwino pantu alimwishibe. Lelo, pa numa naishileiluka ukuti Abrahamu aletontonkanyapo, te uyu Baibolo yalandapo. Lelo ena aletontonkanya pali Abraham Lincoln, uwali kale presidenti wa calo ca America!

Twaleipakisha ukusambilisha abena Thailand abalefwaisha ukusambilila Baibolo, e lyo abena Thailand nabo bene balitusambilishe ukulateka imitima ku fintu fye ifyo tukwete. Ici calicindeme sana pantu ing’anda twafikiilemo mu musumba wa Khorat, tamwali amalaiti na menshi. Ilyo twalebombela ukwa musango yu, ‘twalisambilile inkama ya . . . kukwata ifingi ne ya kubulwa.’ Nge fyo cali na ku mutumwa Paulo, na ifwe bene ‘twali na maka pantu kwali uwaletukosha.’—Fil. 4:12, 13.

Ukwa Kubombela Ukupya no wa Kubomba Nankwe Umbi

Mu 1945, nalile mu kutandala ku London. Ilyo nali kulya, naile mu kutandala mu ciyanda basungilamo ifya kale pamo na bapainiya bambi na balebomba pa Bethel. Pali aba bene pali na ba Allan Coville, kabili tapakokwele ba Allan bailesangwa kwi sukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 11. Ilyo bapwile babatumine ku France, lyena pa numa baishilebatuma ku Belgium.b Pa numa, ilyo natwalilile ukulabomba bumishonari mu Thailand, balinanshishe kabili nalisumine.

Pa 9 July, mu 1955, twalyupene kabili ubwinga bwabelele mu musumba wa Brussels, ku Belgium. Nalefwaya ukuti nga twaupana fye, tukaye mu kwangalako ku Paris, e ico ba Allan bateyenye ukuti umulungu ukakonkapo pa numa ya bwinga tukayesangwa ku kulongana kukalamba mu Paris. Lelo, ilyo twafikile fye, ba Allan babebele ukuti bakalepilibulako amalyashi pa kulongana konse. Cila bushiku, balefumapo ku macaca, kabili twalebwelela uko twalelaala ubushiku sana. Kanshi nangu ca kuti pa numa fye ya bwinga twalile ku Paris, nshaleba sana na ba Allan, ilingi line nalebamwena fye pa cisebele! Na lyo line, nalitemenwe ukumona abalume bandi balebombela bamunyinefwe ne nkashi, kabili nshaletwishika ukuti nga twabika Yehova mu cupo cesu, tukaba ne nsansa nga nshi.

Ukuupwa kuli ba Allan kwalengele ukuti ntendeke ukulabombela mu calo cimbi, mu Belgium. Kale, ico naishibepo fye pa calo ca Belgium ca kuti e mo balelwila inkondo ishingi, lelo mu nshita iinono naishilemona ukuti abena Belgium bantu aba mutende. Apo nomba twakuukile ku Belgium, nalingile ukusambilila iciFrench pantu e lulimi balanda ku kapinda ka ku kulyo aka ici calo.

Mu 1955, mu Belgium mwali bakasabankanya 4,500. Pa myaka mupepi na 50, ine na ba Allan twalebombela pa Bethel na mu mulimo wa kwenda. Imyaka ibili na hafu iya kubalilapo, twalecofa fye incinga muli iyi ncende umwaba imilundu, nangu ni lintu imfula yaleloka. Pali iyi myaka yonse, twalesendama mu mayanda ya bamunyinefwe ayalekanalekana ukucila pali 2,000! Ilingi line naleishibana na bamunyina ne nkashi abalelwalilila lelo abalebombela Yehova na maka yabo yonse. Ukumona aba aba bwananyina kwalenkoselesha ukutwalilila ukulabomba umulimo wa kwa Lesa. Nga twapwisha ukutandalila icilonganino pa mpela ya mulungu, twalekoseleshiwa. (Rom. 1:11, 12) Ba Allan bali cibusa icisuma. Nalishininkisha ukuti amashiwi yaba pali Lukala Milandu 4:9, 10 ya cine! Yatila: “Ukuba babili kwawama ukucila ukuba weka, . . . pantu umo nga awa, umunankwe kuti amwimya”!

Amapaalo Nasanga mu Kubomba Ukupitila mu ‘Maka ya kwa Yehova’

Pali iyi myaka iingi, ine na ba Allan twalyafwa abantu ukulabombela Yehova, kabili ifyacitike ifingi fyaletuletela insansa. Ku ca kumwenako, mu 1983 twalitandalile icilonganino ca ciFrench mu Antwerp, kabili twafikiile mu ng’anda ya kwa munyinefwe uwalesunga munyina wacaice Benjamin Bandiwila uwafumine ku Zaire (e kutila ku Democratic Republic of Congo). Benjamin aile ku Belgium mu kulundapo amasambililo. Atwebele ukuti, “Ndamukumbwa sana pantu inshita yonse, imwe mubomba fye umulimo wa kwa Yehova.” Ba Allan bamwaswike ukuti: “Watila ulakumbwa umulimo tubomba; nomba ulekonkelela amasambililo ya muli cino calo. Bushe ifyo wasosa ne fyo ulecita tafipusene?” Ifyo Ba Allan bamwaswike ukwabula ukupita mu mbali fyalengele ukuti atontonkanyepo sana. Ilyo abwelelemo ku Zaire, alitampile bupainiya, kabili pali ino nshita aba mu Komiti ya Musambo.

Mu 1999, balindepwile pa kuti bafumye ifilonda mu mukolomino. Ukutula lilya mfina fye amakilogramu 30. Ndi ‘cipe ce bumba’ icanakisha. Lelo, ndatasha Yehova pantu alimpeela “amaka yacila aya bantunse.” Ilyo bamombele, Yehova alingafwile ukulabomba pamo na ba Allan mu mulimo wa kwenda na kabili. (2 Kor. 4:7) Lyena mu March, mu 2004, ba Allan balifwile, bafwilile ku tulo. Ndabafuluka nga nshi, nomba ukwishiba ukuti Yehova alabebukisha kulansansamusha.

Nomba ndi ne myaka 83, nalibomba umulimo wa nshita yonse ukucila pa myaka 63. Ncili ndabombako umulimo wa kushimikila, ndatungulula isambililo lya Baibolo pa ng’anda kabili cila bushiku ndebako abantu pa kufwaya kwa kwa Yehova ishuko nga lyamoneka. Limo limo ndaipusha ukuti, ‘Bushe nga naba shani pali ino nshita nga nshatendeke bupainiya mu 1945?’ Apo na lilya line nalelwalilila, nalimo nga natile te kuti nkwanishe ukubomba bupainiya. Lelo, ndomfwa bwino sana pantu natampile ukubomba bupainiya lintu nali umwaice! Nali-imwena ukuti nga twabika Yehova intanshi mu bumi bwesu, alatukosha.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 18]

Pano, ndi na Astrid Anderson (ku kulyo) uo nalebomba na o bumishonari

[Icikope pe bula 18]

Mu 1956, ilyo nali na balume bandi mu mulimo wa kwenda

[Icikope pe bula 20]

Pano ndi na ba Allan mu 2000