Ukwikala uwa Nsansa mu Ng’anda Iyabulamo Abana

UMUFYASHI umo asumine ati: “Icinabwingi cesu, ukupaatukana kwa kupelako kulatupelenganya te mulandu no kuipangasha bwino.” Ee, nangu cingati ukufumapo kwa mwana kuleenekelwa, lintu kwacitika, ukulolenkana na ko nalimo te kuti kube ukwayanguka. Wishi umo ashimika pa lwa kwankulako kwakwe pa numa aebele umwana wakwe umwaume ukuti afikepo, atila: “Pa muku wa kubalilapo mu bumi bwandi . . . , nalililile nga nshi.”

Ku bafyashi abengi ukufumapo kwa bana babo kulabashila icipunda icikulu mu bumi bwabo—icilonda icalepuka. Apo cila bushiku takuli kumonana na bana babo, bamo balomfwa ukutalalilwa, ubulanda no kucenwa ukushaikulila. Nakalimo te bafyashi fye beka cikosela ukuteuluka. Abaupana babili Edward na Avril baletucinkulako ukuti: “Nga ca kuti nakushalako abana bambi pa ng’anda, na bo bene bakulaumfwo kucenwa.” Aba abaupana babili mano nshi batupandako? “Pooseni inshita pamo na bo kabili mulebalangulukilako. Ici cikabaafwa ukuteuluka.”

Ee, no bumi kuti bwatwalilila. Nga mulefwaya ukusakamana abana abasheleko—ukubikako fye ne ncito yenu nelyo imilimo ya pa ng’anda—mwilaililila ubulanda. E ico, lekeni tumoneko inshila shimo isha kusangilamo insansa lintu abana benu bafuma pa ng’anda.

Tontomesheni pa Fisuma

Ukuba kwena, nga muli no bulanda nelyo ukutalalilwa kabili mulefwaya ukulila nelyo ukubomfya umunenu uwakwato luse pa kucincintila ukuyumfwa kwenu, aleni citeni ifyo fine. Baibolo itila: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika; lelo icebo cisuma ciulengo kusamwa.” (Amapinda 12:25) Limo limo bambi kuti baishiba umwa kufilosha. Ku ca kumwenako, ukupanda amano kwa baupana babili Waldemar na Marianne kutila: “Mwimona uyu mulandu ngo kulufya lelo umoneni ngo kutunguluka kwa buyo bwenu.” Awe mwandi iyi e nshila isuma iya kumwenamo ifintu! Abaupana babili Ruldolf na Hilde basoso kuti: “Tuli aba nsansa pa kuti twalikusha abana besu abalumendo ukuba abakalamba abacetekelwa.”

Bushe mwalyeshako ukukusha umwana wenu “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu”? (Abena Efese 6:4) Nangu fye mwalicite fyo, kuti pambi mucili namusakamikwa pa lwa kufumapo kwa mwana. Lelo kuli abo abakansha umwana wabo, ukwebekesha kwa mu Baibolo kutila “ilyo akakota takafumemo.” (Amapinda 22:6) Bushe tacikusha apakalamba ukumona ukuti umwana wenu aleankulako ku kukansha kwenu? Ukukuma ku lupwa lwakwe lwa ku mupashi umutumwa Yohane asosele ukuti: “Nshikwete ukusekelela ukwacisha pali uku, pa kuumfwe fyo abana bandi baleenda mu Cine.” (3 Yohane 4) Nakalimo e fyo muyumfwa pa mwana wenu.

Ca cine ukuti te bonse abana abankulako ku kukansha kwa Bwina Kristu. Nga e fyo cali ku mwana wenu umukalamba, tacilolele mu kuti imwe pamo nga bafyashi mwabwelapo fye. Mwilaisuusha mwe bene nga ca kuti mwalibombesha ukufika apo mwingapesha pa kumukusha mu nshila ya bukapepa. Ibukisheni ukuti umwana wenu umukalamba alaisendela icisendo cakwe ica kushingamwa pa ntanshi ya kwa Lesa. (Abena Galatia 6:5) Sungilileni isubilo lya kuti nakalimo umuye nshiku akabweshako umutima e lyo no “mufwi” ukasuke aufika apo watontelwe.—Ilumbo 127:4.

Mucili Abafyashi!

Umwana wenu nga afumapo ciletako ukwaluka kukalamba, lelo tacilolele mu kuti umulimo wenu ngo mufyashi walaala wapwa. Howard Halpern incenshi ya butuntulu bwa muntontonkanya asoso kuti: “Muli bafyashi mpaka na pa bushiku mukafwa, lelo ukupeela no kulela fifwile ukupitulukwamo.”

Akale Baibolo yasumine ukuti ukuba umufyashi takupwa pantu fye umwana nakula. Amapinda 23:22 yatila: “Umfwa kuli wiso untu akufyele, kabili wisuula noko uwakota.” Ee, nangu fye lintu abafyashi ‘nabakota’ e lyo na bana babo bakalamba, abafyashi bacili na maka ayengiko mu mikalile ya bana babo. Ukuba kwena, kulingile kwabako ukuteulukako kumo kumo. Lelo mu nshita mu nshita ukwampana konse kulingile ukuteululwa pa kuti lyonse kulemoneka ukupya kabili ukwa kwikusha. E co nomba apo abana benu bakalamba, bombesheni ukuti mukaleampana na bo mu nshila ya bukalamba. Ica buseko ca kuti abafwailisha batila ukwampana kwa mufyashi no mwana ilingi line kulawaminako nga abana bafuma pa ng’anda! Ilyo abana balekumanya amafya aya cine cine aya mu calo, ilingi line batendeka ukumona abafyashi babo mu mimwene imbi. Umwaume umwina Germany uwitwa Hartmut asoso kuti: “Nomba abafyashi bandi ndebomfwikisha bwino kabili ninjishiba umulandu balecitila ifintu muli ilya nshila.”

Talukeniko ku Bukwaakwa

Nangu cibe fyo, ubonaushi bukalamba kuti bwacitwa, nga ca kuti muletwala ubukwaakwa mu mikalile ya mwana wenu umukalamba. (Linganyeniko 1 Timote 5:13.) Umwanakashi umo uwaupwa uukangana sana na mako yakwe alilishika ati: “Twalibatemwa, lelo tufwaya ukuikalila no kuipingwila.” Ukuba kwena, takwingaba umufyashi uwakwato ukutemwa uwingekala fye uwabulo kucitapo cimo ilyo umwana umukalamba aponena mu bucushi. Lelo ilingi line icacilapo ukuwama kutalukako ku kupanda amano ngo mufyashi nga ca kuti tamulombelwe, te mulandu na fintu cingaba ica mano nelyo icafumaluka. Ifi e fyo ciba maka maka nga umwana aingila mu cupo.

Ku numa mu mwaka wa 1983, Awake! apandile amano ati: “Pokeleleni ukwaluka kwa mulimo wenu. Lintu umwana atendeka ukwenda mulaleka umulimo wenu uwa kumupakatila. Mu kupalako, nomba mufwile mwalekapo umulimo mwateesa uwa kulela no kubuulapo umulimo uwa kupanda mano. Ukupingulo mwana wenu pali uyu mushinku takwalinga nga fintu ukumusunsuntila nelyo ukumonshe beele kwaba ukushalinga. Pamo nge mpanda mano, mwalikwata umwa kupeleela. Tamwingabomfya amaka yenu ngo mufyashi na kabili filya mwalecita. (‘Ucite e fyo nkwebele.’) Ubukalamba bwa mwana wenu bufwile ukucindikwa.”a

Nakalimo te kuti musuminishe fyonse ifyo umwana wenu no mwina mwakwe bapingula. Lelo ukucindika ukushila kwa cupo kukamwaafwa ukuilama no kutalukako ku bukwaakwa. Icishinka cili ca kuti, ilingi line caliwamishapo ukuleka abaupana abacaice ukuikalulwila amafya yabo abene beka. Nga te ifyo, mwakulapusana lintu pa kashita ako icupo cingatobeka imwe mulepanda amano ayashilefwaikwa kuli shifyalenwe nelyo nafyalenwe, nalimo uushingafwaya ukusuushiwa ukuli konse. Na kabili icipande ca muli Awake! uulumbwilwe pa muulu capandile amano aciti: “Cincintileni itunko lya kupeela imitubululo ya mutatakuya iishilombelwe, iyo ingasangula shifyalenwe nelyo nafyalenwe ukuba umulwani.” Muletungilila—mwilapingula ifya bene. Pa kusungilila ukwampana kusuma, kuti mwacilenga ukuba icayanguka ku mwana wenu ukwisa kuli imwe nga ca kuti mu cine cine alekabila ukupandwa amano.

Bukululeni Ifikakilo fya Cupo

Na kabili, ku cinabwingi ca baupana, ing’anda iyabulamo abana kuti pambi yaingilishako insansa sha mu cupo. Inshita na maka ifyabimbwamo mu kulela abana mu kutunguluka kuti fyacilamo ica kuti abaupana kuti balekelesha ukwampana kwabo. Umukashi umo asoso kuti: “Nomba apo abana baliya, ine na Konrad tuletukuta ukukosha icupo cesu na kabili.”

Pa kuba abalubulwa ku fishingamo fya cila bushiku ifya kulela abana, kuti pambi nomba mwakwatako inshita iikulu iya kusungana. Umufyashi umo alandilepo ukuti: “Iyi nshita tukwete nomba . . . iletusuminisha ukutontomesha nga nshi pa kuishiba fwe bene, ukupooseshako amano pa kwishiba ifingi pa lwa kwampana kwesu, no kutendeka ukuibimba mu milimo iya kwikusha ifyo tukabila.” Alundapo ati: “Ni nshita ya kusambilila ifipya no kukula kwa kusungusha, kabili nangu cingati inshita sha musango yo kuti shaba isha kutenantena, na kabili shilacincimusha.”

Na kabili abaupana bamo balilubukako apakalamba mu fya ndalama. Nomba kuti mwacitako ifya kuleseshamo icitendwe e lyo ne milimo ya lyonse intu mwalekele ukucita. Icinabwingi ca baupana ababa ni Nte sha kwa Yehova balebomfya ukulubuka kuntu basanga mu kubombako imilimo ya ku mupashi. Wishi umo uwitwa Hermann alondolola ifyo pa numa abana bakwe bafumine pa ng’anda, wene no mukashi mu kwangufyanya batendeke na kabili ukubomba umulimo wa butumikishi bwa nshita yonse.

Abafyashi Abashimbe Ifyo Bengalekako Abana Abakalamba

Ukuteuluka pa ng’anda iyabula abana maka maka kuti caba icayafya ku bafyashi abashimbe. Rebecca, umufyashi uwakwata abana babili abalumendo, alondololo kuti: “Lintu abana besu bafumapo, tatwakwata no mwaume uwa kusailishako no kututemwa.” Umufyashi umushimbe kuti pambi alisanga ukuti abana bakwe e bamutalalikako inkuntu shakwe. Kabili nga ca kuti balesangwilako indalama pa ng’anda, nga bafumapo nalimo kuti caletako ubucushi bwa mu fya ndalama.

Bamo balawamyako imikalile yabo nga baibimba mu maprogramu ya kukansha aya fya ncito nelyo ukucita bakosi abepi abe sukulu. Lelo ni shani umo engafumyapo ukutalalilwa? Umo umufyashi umushimbe asoso kuti: “Ukucitako fimo lyonse e kulenga ukuti ntunguluke. Nakalimo ukubelengako Baibolo, ukuwamyako ing’anda, nelyo no kwendako nelyo ukubutukako ulubilo lwa kolololako amolu. Lelo inshila iilambula sana iyo ncimfishamo ukutalalilwa ya kulanda na cibusa wa ku mupashi.” Ee, lekeni “imitima ikule,” kabili pangeni bucibusa ubupya kabili ubwa kwikusha. (2 Abena Korinti 6:13) Lintu camwansha ‘twalilileni mu fya kupaapaata na mu mapepo.’ (1 Timote 5:5) Ishibeni ukuti Yehova akamukosha no kumutungilila muli iyi nshita yakosa iya kuteuluka.

Ukuba uwa Nsansa pa Kulekako Abana Abakalamba

Te mulandu na fintu imibele yenu ili, ishibeni ukuti ubumi tabupwa lintu abana bafuma pa ng’anda. Nangu ulupwa ukutobeka. Ukutemwa kwine kwine ukwalondololwa mu Baibolo kwalikosa ica kuti kulekatanya abantu, nangu fye nabatalukana. Umutumwa Paulo atucinkulako ukuti ukutemwa “kushishimisha fyonse. Ukutemwa takupwa.” (1 Abena Korinti 13:7, 8) Ukutemwa ukwabula akaso uko mwalundulwile mu lupwa lwenu takwakapwe pantu fye abana benu balifuma pa ng’anda.

Ica buseko ca kuti lintu abana batendeka ukukumanya amafya pa mulandu wa kupaatukana no kufuluka nelyo lintu batendeka ukumfwa ukutitikisha ku bucushi bwa ndalama, ilingi line e ba ntanshi ukubukulula ukubishanya. Pa kupanda amano Hans na Ingrid batila: “Ishibisheni abana ukuti lyonse umwinshi wa ku ng’anda yenu wa kulaba uwaisuka.” Ukutandashanya lyonse, ukulembeshanya, nelyo mu tushita tumo ukutumishanya balamya kukamwaafwa ukutwalilila ukulaumfwana. Jack na Nora basoso kuti: “Beni abayangwako ku fyo balecita ukwabula ukuitumpa mu milandu yabo.”

Lintu abana bafuma pa ng’anda, ubumi bwenu bulaaluka. Lelo ubumi mu ng’anda yabulamo abana kuti bwaba ubwapambana, ubwacincila, kabili ubwa kwikusha. Na kabili, ukwampana kwenu na bana benu kulaaluka. Nalyo line, kuti kwatwalilila ukuba ukwampana kwa nsansa kabili ukwa kutemuna. Baprofesa babili Geoffrey Leigh na Gary Peterson, basoso kuti: “Ukuikalila tacipilibula ukulufya ukutemwa, bucishinka, nelyo umucinshi ku bafyashi. . . . Mu cine cine ukwikatana kwakosa ukwa pa lupwa ilingi line kulashalako mu bumi bonse ubwa muntu.” Ee, tamwakaleke ukutemwa abana benu, kabili tamwakaleke ukuba abafyashi babo. Kabili pa mulandu wa kuti mwalitemwa abana benu ica kuti mwalibalekako ukuti baleikalila, mu cine cine cilangilila ukuti tamubalufishe iyo.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 28]

“Pa muku wa kubalilapo mu bumi bwandi . . . , nalililile nga nshi”

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 26]

Imitubululo ku Bana Abakalamba—Afwilisheni Abafyashi Ukumulekako

Ilingi line ukufumapo kwalyanguka ukucila ukushala. E co ilyo ulesekelela ukuikalila ngo mukalamba, ukwate icikuuku no kulangulukilako abafyashi bobe nga ca kuti nacibakosela ukuteuluka. Ubebe ukuti wakulabatemwa no kubalangulukilako. Ukubalembelako kakalata, ukubatumina ubupe ilyo tabaleenekela, nelyo ukulanshanya na bo pali lamya mu nshila iisuma kuti fyabomba sana ukusansamusha umufyashi uuli mu bulanda! Ulebeshibishako pa filecitika mu bumi bobe. E lyo bakeshiba ukuti ifikakilo fya lupwa ficili ifyakosa.

Ilyo wakumanya amafya mu bukalamba, mu kushininkisha ukeshiba sana ukucila na lyonse umwapitile abafyashi bobe pa kukukusha. Nakalimo ici kuti calenga ukuti webe abafyashi bobe ukuti: “Natasha pali fyonse ifyo mwancitile!”