Cinshi Ukutemwa Abanensu Kushibantukile?

ABANTU abengi baba abapelelwa, aba mwenso, kabili aba bulanda, ica kuti tabakwata na wa kubaafwa. Umo alilishike ati: “Ndya fye neka, nyenda neka, nsendama neka kabili njisosha fye.” Bantu fye abanono abafwaya ukulangisho kutemwa ku bakabila ukutemwikwa.

Umwanakashi waleka ubukwebo atile: ‘Icungulo bushiku cimo mukamfwilwa untu twikala nankwe mu ntunti imo ine aishile ku myandi no kunjeba ukuti alitalalilwe. Nalimwebele mu cikuuku lelo mu kulungatika ukuti ndi ne ncito. Alilombele ubwelelo pa kumpumfyanya no kuya aya.’

Umwanakashi akonkenyepo ukusoso kuti: ‘Nalyumfwile bwino pa kukanaleka umuntu wa kutendusha ukumpoosele nshita. Ubushiku bwakonkelepo umunandi alitumine foni no kunjipusha nga ca kuti nalishibe umwanakashi waipeye ubushiku bwafumineko mu bwina mupalamano. Nga tamumwishibe, ni ulya umwanakashi uwaishile ku myandi.’ Pa numa ya ico, uyu mwanakashi wa bukwebo alilile ubulanda ati “kwena nalicimona.”

Calishibikwa ukuti abana abashatemwikwa kuti bafwa. Na bakalamba nabo kuti bafwa nga ca kuti tabatemwikwe. Muli kalata alembele ilyo talaipaya, umukashana wayemba uwa myaka 15 atile: “Ukutemwa kusanshamo ukukanatalalilwa.”

Ubwafya Ubuseekele Ilelo

Ilyo yalelanda pa lupato lwa mishobo magazini wa Newsweek yashimike ukuti: “‘Kwati umucincisho wa mu mwaka wa kuti: ‘Ulepata umubiyo.’” Mu kukansana kwa mishobo mu Bosnia na Herzegovina, ifyali kale iciputulwa ca Yugoslavia, ukucila pa bantu milioni umo balitamfiwe mu mayanda yabo, na bengi sana balipaiwe. Ni bani bacitile fyo? Umukashana uyo bafulumwine pa mushi aleikala alilishike ati: “Banensu. Twalibeshibe.”

Umwanakashi umo alandile pa lwa baHutu na baTutsi abali 3,000 abaleikala pa mushi umo wine uwa Ruganda ati: “Twaleikala fye capamo mu mutende.” The New York Times yashimike ati: “Ifyacitike pali uyu mushi e fyacitike konse mu Rwanda: AbaHutu na baTutsi baleikala capamo, ukufishanya, ukwabula no kusakamana nelyo fye kwishiba uwali umuHutu no wali umuTutsi. Lyene icintu cimo calicitike mu kupumikisha,” kabili “batendeke ukwipayana.”

Cimo cine na baYuda na abaAlabu abekala mu calo ca Israel capamo, lelo abengi balipatana. E fyo bapatana na mu fyalo fya Northern Ireland, India na Pakistan, Malaysia na Indonesia, ne mishobo ya ku United States, na mwi sonde fye lyonse mu mwanda wa myaka uwalenga 20.

Te kuti umo akumemo ukulumbula ulupato lwa mishobo ne mipepele. Abantu tabatala abapatanapo ifi.

Ni Bani Balenga?

Ulupato kuti lwasambilishiwa kwati fye kutemwa. Ulwimbo lumo lutila abana “ilyo abana tabalakula balasambilishiwa, Ilyo tabalafika ne myaka 6, nelyo 7, nelyo 8, Basambilishiwa ukupata abantu bonse abo balupwa bobe bapata.” Na kucilisha ilelo e lintu ulupato lulesambilishiwa. Maka maka amacalici yalifilwa ukusambilisha abapepamo ukutemwana.

Inyunshipepala ya ku France iya Le Monde yaipwishe ati: “Ni shani fintu umuntu engakaana ukutontonkanyo kuti abaTutsi na baHutu abaleipayana mu Burundi na Rwanda basambilishiwe kuli bamishonari ba Bwina Kristu bamo bene kabili baleya ku macalici yamo yene?” Na kuba, ukulingana na National Catholic Reporter, mu Rwanda “amaperesenti 70 ni baKatolika.”

Mu kubangilila kwa ba 1900, ifyalo fya ku Kabanga ka Bulaya fyaalukile kuli Komyunisimu wa bumukanalesa. Mulandu nshi? Mu 1960 umukalamba wa fya mipepele mu musumba wa Prague, mu calo ca Czechoslovakia atile: “Ni fwe fwe Bena Kristu twalengele ukuti kube Komyunisimu. . . . Mwilabo kuti abasumina muli Komyunisimu bali Abena Kristu kale. Nga tabasumina muli Lesa, ninshi ni bani balenga?”

Moneni fintu amacalici yacitile mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo. Umukalamba wa bashilika ku Britain, Frank Crozier, alandile pa lwa ilya nkondo ati: “Abena Kristu e basolwesolwe twakwata mu kwipaya kabili e bo twabomfeshe mu nkondo apa fye.” Pa numa, ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, The New York Times yatile: “Kale bashikofu ba ciKatolika baleafwilishe nkondo mupepi na lyonse mu fyalo baleikala, ukupaala abashilika no kupepo kuti bacimfye, ilintu bashikofu ba calo cimbi balepepa pa cintubwingi ukuti nabo bacimfye.”

Lelo, Yesu Kristu alilangishe ukutemwa muli fyonse fintu alecita, kabili umutumwa Paulo alembele ati: “Imwe bene musambilishiwa kuli Lesa ukutemwana.” (1 Abena Tesalonika 4:9) Uulembako nyunshipepala ya Vancouver Sun atile: “Abena Kristu ba cine ni bamunyina ne nkashi muli Yesu Kristu. Te kuti bepayane ku mufulo. Te kuti beshe no kwesha.”

E co, macalici yalenga sana ukuti abantu betemwana ilelo. Ilyashi lyalembelwe muli magazini wa India Today lyatile: “Bumpulamafunde bwabipisha bwacitilwa ukupitila mu macalici.” Lelo kuliko icikalamba icalengo kuti abantu bapate sana bambi mu nshiku tuleikalamo.

Icalengo Kuti Ukutemwa Kushibantukile

Kabumba wesu e wingatweba icalenga. Icebo cakwe, Baibolo, ciita inshita tuleikalamo “inshiku sha kulekelesha.” Ukusesema kwa Baibolo kulanda pa lwa nshita lintu abantu bali no kuba “abaumalala.” Ukulosha kuli ishi “nshita ishayafya,” na kabili ishitwa mu Malembo ukuti “ukupwa kwa pano isonde,” Yesu Kristu asobele ukuti “ukutemwa kwa bengi kukashibantukila.”—2 Timote 3:1-5; Mateo 24:3, 12.

Ukupatana, kanshi, kwaba lubali lwa bushinino bwa kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha isha ici calo. Ku ca nsansa, cilelangilila na kabili ukuti icalo ca bantu bashipepa mu kwangufyanya cikapyanwapo ne calo ica bulungami umukaba ukutemwana.—Mateo 24:3-14; 2 Petro 3:7, 13.

Lelo bushe kuti twasumina mu cine cine ukuti ukwaluka kwa musango yo kukabako, no kuti tukekala mu calo umo abantu bonse bakatemwana no kwikala capamo mu mutende?