Icikuko ca Aids Cicili Ciletwalilila

KAREN akuliile ku masamba ya United States.a Apo ni umo uwa Nte sha kwa Yehova, aisungile fye uwa mibele isuma mu bwaice bwakwe bonse. Mu 1984, lintu Karen ali ne myaka 23, alyupilwe kuli Bill, uwali umo uwa Nte sha kwa Yehova pa myaka fye ibili. Mu kupita kwa nshita balikwete na bana babili umwaume no mwanakashi.

Pa kufika mu 1991 ninshi balitemwana icipesha mano, kabili baleikala fye mu nsansa ne cimwemwe. Ku kupwa kwa mwaka wine uwa 1991, Bill alilwele icilonda cabuuta pa lulimi icishalepola. Aile kuli dokota.

Tapakokwele ukufuma lilya, kasuba kamo Karen na bana baalepyanga amabula pa lubansa. Bill aikele pa cibumbili ca ng’anda ica pa mwinshi no kwita Karen ukuyaikala mupepi nankwe. Akumbatile Karen mu musana no kutendeka ukulila, ukumweba ukuti alimutemwa nga nshi kabili alefwaya ukwikala nankwe umuyayaya. Nomba finshi Bill alelila? Dokota alyebele Bill ukuti limbi nakwata akashishi ka HIV akaleta ubulwele bwa AIDS.

Lulya lupwa lwaliile mu kupimwa. Bonse babili Bill na Karen basangilwe na kashishi ka HIV. Kanshi Bill ayambwile akashishi ninshi talaba umo uwa Nte sha kwa Yehova; e wayambukishe Karen. Abana tabakwete akashishi. Papitile fye imyaka itatu Bill alifwile. Karen ashimika ukuti: “No mwa kulosha mulabula ukutamba ifyo umulume uwali kale uwayemba uo watemwa no kufwaya ukuti ukekale nankwe iciyayaya, ukuimwena fye ifyo alepwilila panono panono ukusuka ashala fye imisakalala ku konda. Inshiku ishingi bwaleca ndelila fye. Abalume bandi baafwile ilyo kwashele fye imyeshi itatu ukukumanya imyaka 10 mu cupo cesu. Nalibatemenwe nga nshi kabili baletusunga bwino.”

Nangu ca kuti dokota aebele Karen ukuti tapakapite nshita ntali na o akafwa, ena e po acili. E lyo fye ifishibilo fya AIDS fitendeke ukumoneka panono.

Karen muntu umo fye pa bantu nalimo amamilioni 30 abali na kashishi ka HIV nelyo AIDS, iyi mpendwa naicila pa bekashi bonse aba mu fyalo fya Australia, Ireland, na Paraguay. Pali abo, cimoneka kwati amamilioni 21 ba muno Afrika. Ukulingana ne mpendwa shipenda akabungwe ka United Nations, pa kufika mu mwaka wa 2000, abakaba na kashishi ka HIV na AIDS bakafika amamilioni 40. Ilyashi limo ilya ba UN litila abantu abakafwa kuli ubu bulwele cimoneka ukuti bakalingana na bantu bonse abafwa ku fikuko fyonse ifyapita. Pa bantu bali mu mushinku wakwatisha amaka ya kwampana kwa bwamba uwa myaka 15 ukufika 49, ukubabika pamo mwi sonde lyonse, nga twaiminika abali 100 ninshi umo pali bene ali na kashishi ka HIV. Nomba pali aba bene kabili nga twaiminika abali 10 ninshi uwishibepo ukuti ali na kashishi ni umo fye. Mu ncende shimo isha muno Afrika amaperesenti 25 aya bakalamba balikwata akashishi.

Ukufuma lintu ubu bulwele bwaishile mu 1981, abantu nalimo amamilioni 11.7 balifwa kuli AIDS. Cimoneka kwati mu 1997 mweka, AIDS yalofeshe abantu nalimo 2,300,000. Lelo kwena, pali ndakai kuli isubilo lya kuti limbi ubulwele bwa AIDS bukabombelwapo. Mu myaka inono iyapitapo impendwa ya balwele ba AIDS yalibwelela pa nshi mu fyalo ifisambashi. Ukulundapo, imiti ipangilwe nomba line ilepeela ababa na kashishi ka HIV isubilo lya kuti bakalaikalako abatuntulu pa myaka yafulilako.

Ni shani mwingasengauka ukwambula AIDS? Finshi fyasangwapo nomba line pa muti ne nshindano sha kucingilila ubu bulwele? Bushe ubu bulwele bukapwa? Belengeni ifyasuko mu fipande fikonkelepo.

[Futunoti]