Bushe Cikaba Shani ku Kushitishe Fyanso ku Ntanshi?
MU MYAKA ya nomba line amabuteko ya mu fyalo fyonse yalilanshanya pa lwa nshila sha kupwishishamo ubukwebo bwa bufumfuntungu ubwa fyanso finono. Ili lyashi lyalilandwapo na kabungwe ka United Nations General Assembly. Amalipoti yalipekanishiwa, fimo fyalitubululwa, no kusuminishanya balisuminishanya. Lelo, abalengulula batila ukutonta fye pa bukwebo bwa bufumfuntungu kulangilila ukuti bashimakwebo bakalamba aba fyanso—imitekele ine—te kuti babaceeceete.
Na kuba, ubupusano bwaba pa bukwebo bwa fyanso ubwa mwi funde no bwa mu bufumfuntungu tabumoneka sana. Ifyanso ifingi ifya bufumfuntungu fyaleshitishiwako mwi funde inshita imo. Ifyanso ifyo bashitisha ku bashilika nelyo kuli bakapokola ilingi filebwa no kushitishiwa mu bufumfuntungu. Na kabili, caliseeka ukushitisha ifyanso ku muntu umbi ukwabula abene abaleshitisha intanshi ukwishiba nelyo ukusuminisha. Icipande ca mu lupapulo lwa Arms Control Today cisosa ukuti: “Imitekele ya fyalo maka maka ifwile ukucita ifyacila pa kutungulula ukupwisha kwa bukwebo bwa bufumfuntungu ubwa fyanso fikalamba no kubebeta ulubali yakwata mu bukwebo bwa nomba ubwa fyanso ubwa mwi funde.” Nangu cingati abengi basubila ukuti ifyalo fili no kupwisha ubwafya bwa bukwebo bwa fyanso finono, kalemba wa lyashi umo atile: “Apo ifyalo fisano ifyaba mu kabungwe ka [United Nations security] council fyeka e fishitisha 80 pesenti wa fyanso fya mu calo nalimo tatufwile ukusubila sana ukuti ubu bwafya bukapwa.”
Cimbi icilenga ukuti kube ubwafya bwa kulama imishitishishe ya fyanso finono ne fikalamba ca kuti ifi fyanso tafyayafya kupanga. Ilyo ifyalo nalimo fye 12 e fipanga ifyanso fyapikana pamo nga amatanka, indeke, na mashitima ya pa menshi aya nkondo, amakampani napamo 300 mu fyalo nalimo 50 nomba yalapanga ifyanso ifikalamba. Ukufula no kukulilako kwa makampani yapanga ifyanso kulafusha ifyanso fisungwa no kulenga ukuti ifyanso fileshitishiwa ku bashilika, amabumba ya bacipondoka, no tubungwe twa bampulamafunde.
Imilandu Bakansaninapo Sana
Ukufika pano, tulandile sana pa mibomfeshe ya fyanso finono mu fyalo umwaba inkondo. Lelo, imilandu pa lwa mibomfeshe ya mfuti yalandwapo sana mu fyalo fyashikatalako umo mushaba inkondo. Abo abatungilila amafunde yakosa pa lwa mfuti batila ukukwata imfuti ishingi kulafusha impendwa ya bepaiwa. Batila mu United States of America, umo amafunde tayakosa sana ne mfuti shalifula, abantu bepaiwa mulya bengi, lelo mu England, umo amafunde ya mfuti yakosa, abepaiwa banono. Abapaashanya no kukosha amafunde pa lwa mfuti balakaana ulubilo, ukusosa ukuti ku calo ca Switzerland abantu abengi balikwata imfuti, lelo banono abepaiwa.
Icilenga ukuti umulandu ukoseleko ca kuti, ukufwailisha kulanga ukuti mu United States of America abepaiwa ukukanabomfya imfuti bengi ukucila impendwa yonse iya bepaiwa mu fyalo ifingi ifya ku Bulaya. Lelo, kwaliba ifyalo fimbi uko abepaiwa ukukanabomfya imfuti bafula ukucila impendwa yonse iya bepaiwa mu United States of America.
Caliseeka ukubomfya—no kukanabomfya bwino—ifipendo ku kutungilila imimwene imo. Kabili mu lyashi lya mafunde pa lwa mfuti, cimoneka kwati ku mulandu baleta, kulamoneka kwati kuli icingapilika uyo mulandu. Iyi milandu yaba iyapikana. Lelo, incenshi shilasumina ukuti fingi fikusha impendwa ya bepaiwa na bacita bumpulamafunde te kukwata fye imfuti kweka.
Akabungwe ka maka aka National Rifle Association aka mu United States of America ilingi line kasosa ukuti: “Imfuti tashipaya bantu; abantu e bepaya abantu banabo.” Ukulingana ne yi mimwene, imfuti nangu shipangilwa ukwipaya, ishine sheka tashipaya. Umuntu afwile ukulisha imfuti, ku mufulo nangu mu kukanaishiba. Kwena, bamo kuti bapaasha ukuti, imfuti shilangushishako abantu ukwipaya abantu banabo.
Ukufule Mpanga Ukuba Ifya Kuliminako
Ukulingana na Baibolo, ubwafya bwa bantu ukwipaya abantu banabo tabwakapwe ukupitila mu kupoka imfuti ku bantu baiminina pa kwipaya. Bumpulamafunde bwafya bwa mu bwikashi, tabwisa pa mulandu wa kukwata fye ifyanso. Icikafumyapo ubu bwafya cisanshamo ukwalula imibele ne mitima ya bantu bene. Kasesema Esaya apuutilwemo ukulemba ukuti: “[Lesa] akapingula pa kati ka nko, no kukalulula abantu na bantu abengi, bakasuke abafule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.”—Esaya 2:4.
Bamo batontonkanya ukuti ici te kuti cicitike. Ukusesema kwa kwa Esaya kulefishiwapo lelo ku Bena Kristu ba cine mwi sonde lyonse. Ukwalula kwa fyanso ukwa mu mampalanya ku kuba ifibombelo fya mutende uko bacita kulangilila ukufwaisha kwabo ukwa kutemuna Lesa no kwikala mu mutende na bambi. Ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateke sonde bonse pe sonde bakasuka bakekala mu mutende kabili mu mutelelwe. (Mika 4:3, 4) Imfuti tashakepaye abantu. Abantu tabakepaye abantu banabo. Ifyanso babomfya ukwipailako abantu tafyakabeko.
[Ifikope pe bula 18]
‘Bakafule mpanga shabo ukuba baplao’