Ifumo Lyandi Lyalionaika

PALI Cimo, April 10, 2000, bwali bushiku ubusuma kabili kwali na kasuba, e co naile mu kushita fimo fimo. Ifumo lyandi e lyo lyalekumanya fye imyeshi 2, nangu ca kuti nshaleumfwa amaka, nalitemenwe ukufumina pa nse. Lyene ilyo nali pa mulongo wa balelipila mwi shitolo, naumfwile ukuti fimo fyalubana kuli ine.

Lintu nafikile ku ng’anda e lyo nashininkishe ukuti ifyo naleumfwa fyali fya cine. Nalefuma umulopa—icintu icishancitikilepo ilyo nali na mafumo yabili aya kubalilapo—kabili ici calintiinishe! Natumiine dokota wandi lamya, lelo atile ndolele nkaye ubushiku bwakonkelepo, apo e lyo twapangene ukumonana na dokota. Ilyo ine na balume bandi tushilalalika abana besu babili bulya bushiku, twapepele capamo, ukulomba Yehova ukutupeela amaka muli fyonse umo twingakabila amaka. Nasukile napona mu tulo.

Lelo ku ma 2 koloko ya ku maca, nalibuukile pa mulandu wa kuti ubukali bwalicililemo. Panono panono ubukali bwaile bulecepa, lelo ilyo nati nsepukilwe, ubukali bwalitendeke na kabili, uno muku mu kukonkana. Umulopa na o walicililemo ukufuma, kabili natendeke ukumfwa kwati nalapaapa. Natendeke ukutontonkanya sana, ukwesha ukumona nga ca kuti nalicitilepo icingalenga ica musango yu ukucitika, lelo nshasangile icili conse ico nalufyenye.

Ilyo cali ku ma 5 koloko ya ku maca, namwene ukuti nalekabila ukuya ku cipatala. Ilyo ine na balume bandi twafikile ku cipatala, twalyumfwile bwino pa kusanga ababombela mu muputule wa bukangalume aba cikuuku, aba kwaafwa kabili aba cililishi. Lyene, ilyo papitile amaawala yabili, badokota batwebele ilyashi lyatuletele umwenso ukuti: ifumo nalyonaika.

Pa mulandu wa fyancitikile mu kubangilila, naliipekenye ukuumfwa ifyali no kucitika kabili nalisumine mu mutalalila ifyo banjebele. Na kabili, abalume bandi bali na ine iyi nshita yonse kabili balentungilila. Nomba apo twali no kuya ku ng’anda ukwabula umwana, twalangulwike ifyo twali no kweba abana besu babili, Kaitlyn, uwali ne myaka 6 na David, uwali ne myaka ine.

Finshi Twalaeba Abana Besu?

Abana baile mu kusendama ninshi nabeshiba kale ukuti ifintu tafili bwino, lelo twali no kubeba shani ukuti uwali no kuba ndume yabo nelyo nkashi yabo nafwa? Twasalilepo ukukanapita mu mbali. Bamayo balitwafwile muli ulu lubali ukupitila mu kweba abana ukuti umwana taise ku ng’anda pamo na ifwe. Ilyo twafikile, balitubutukile no kutukumbatila no kutufyompa. Ico babalilepo ukwipusha ca kuti, “Bushe umwana ali fye bwino?” Nalifililwe ukwasuka, lelo abalume bandi, ninshi nabatukumbatila bonse pamo batile: “Umwana nafwa.” Twalikatene no kulila, kabili ukulila kwatwafwile ukutendeka ukupuupuutuka.

Lelo tatwali abaipekanya ku fyo abana bali no kwankulako mu nshiku shali no kukonkapo. Ku ca kumwenako, ilyo papitile nalimo imilungu ibili ukutula apo ifumo lyandi lyaonaikile, babilishe mu cilonganino cesu ica Nte sha kwa Yehova ukuti Nte umukoloci uwali cibusa sana ku lupwa lwesu alifwa. David, uwali ne myaka ine atendeke ukushinshimukila nga nshi, e co abalume bandi bamutwele pa nse. Pa numa ya kutalala, David aipwishe umulandu cibusa wakwe afwilile. Lyene kabili aipwishe umulandu umwana afwilile. Kabili aebele bawishi ukuti: “Bushe na imwe muli no kufwa?” Na kabili alefwaya ukwishiba umulandu Yehova Lesa na nomba ashaonawila Satana no kutendeka “ukuwamya ifintu.” Cine cine twalipapile ukumona ifyo uyu mwana umunono aletontonkanya.

Kaitlyn na o aipwishe ifipusho ifingi. Lintu aleangasha ifilubi fyakwe, ilingi alecita kwati icilubi cimo nacilwala, ilyo ifilubi fimbi fyaba ni banasi nelyo balupwa. Apangile icibokoshi ukuba e cipatala ca filubi kabili limo limo alecita kwati icilubi cimo nacifwa. Ifipusho fya bana besu ne fyangalo fyatupeele amashuko ayengi aya kubasambilisha ifyacindama mu bumi ne fyo Baibolo ingatwafwa ukushipikisha amesho. Na kabili twabacinkwileko ulwa bufwayo bwa kwa Lesa ubwa kulenga isonde ukuba paradise wayemba, umushakabe ukucula konse no kukalipwa—ne mfwa ine.—Ukusokolola 21:3, 4.

Ifyo Nashipikishe Ukufwilwa

Ilyo nabwelele ku cipatala, nalibipilwe no kupelenganishiwa. Nalikwete ifya kucita nomba nshaishibe apa kutendekela. Natumine ifibusa fyandi lamya abo amafumo yaonaike, kabili balinsansamwishe icine cine. Cibusa watemwikwa umo atutumine amaluba kabili asendele abana akasuba ukuya baletandala. Nalitashishe icine cine pa kwangwako kwakwe na pa bwafwilisho bwakwe!

Nabikile ifikope fya lupwa mwi buuku lya fikope. Naloleshe no kwikata ifya kufwala ifyo umwana ashafwele no kufwala—ifintu ifyalenjibukisha umwana afwile. Imilungu yalipitile ninshi ncili fye uwapelenganishiwa. Inshita shimo nshaleleka ukulila—nangu ba lupwa na banandi bankoseleshe shani. Inshita shimo naleumfwa kwati nalapena. Calenkosela sana ukuba pa banandi bali pa bukulu. Kale, nalemona kwati ifumo nga lyaonaika “bwafya ubunono” ku mwanakashi, icintu ico twingalabako ukwabula no bwafya sana. Mwandi nalilubile!a

Ukutemwa E Kupuupuutula Bwino Sana

Pamo no kupita kwa nshita, cimbi icangafwile sana ukupuupuutuka kutemwa kwali na balume bandi na Bena Kristu banandi uko banangile. Nte umo apekenye ica kulya no kuleta ku ng’anda. Eluda wa mu cilonganino no mukashi wakwe batuletele amaluba na kardi apali imitende, kabili twaishishe na bo icungulo conse. Twalishibe ifyo bali abapamfiwa, e co ifyo balecita fyaletufika pa mutima. Abanensu abengi batumine amakardi nelyo amaluba. Amashiwi fye ya kuti “Tulemutontonkanyapo” yaletufika pa mutima! Umo uwa mu cilonganino alembele ukuti: “Tumona ubumi nga Yehova—nge cintu icaumo mutengo. Nga ca kuti aleshiba ilyo uluseba lwawa, ukwabula no kutwishika aleshiba lintu umwana afwila mu mala.” Umukashi wa mufyala wandi alembele ukuti: “Tulapapushiwa pa cipesha mano ica kufyalwa no bumi, kabili tulapapa lintu umwana afwila mu mala.”

Ilyo papitile imilungu inono ninshi ndi pa Ng’anda ya Bufumu, naumfwile kwati nalalila kabili nafumine mu Ng’anda ya Bufumu ninshi ukulongana takulatendeka. Abanandi babili abatemwikwa abamwene nafuma ninshi ndemoneka kwati ndefwaya ukulila baikele na ine muli motoka, banjikete pa kuboko no kunsekesha. Mu kwangufyanya ifwe bonse batatu twalibwelele mu Ng’anda ya Bufumu. Mwandi ca kusekelela icine cine ukukwata ifibusa ‘ifilambatilo kucilo wa bwananyina’!—Amapinda 18:24.

Ilyo ilyashi lyasalangene, nalipapile ukwishiba ukuti baNte banandi abengi balipitile muli ubu bwine bwafya. Na bambi abo tushaishibene sana balinsansamwishe no kunkoselesha. Ukuntungilila no kutemwa balangile pali ilya nshita ya kukabila fyancinkwileko ulwa nsoselo ya mu Baibolo iya kuti: “Icibusa citemwa mu nshita yonse, kabili munyina afyalilwo kumanama.”—Amapinda 17:17.

Icisansamushi mu Cebo ca kwa Lesa

Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu caishile ilyo papitile umulungu umo ukutula apo ifumo lyandi lyaonaikile. Icungulo bushiku cimo ilyo twalebelenga amalyashi ya mu Baibolo pa lwa nshiku sha kulekelesha isha kwa Yesu, naishileiluka ukuti: ‘Yehova alishiba ifyo cikalipa ukufwilwa. Na o umwana wakwe alifwile!’ Pa mulandu wa kuti Yehova ni Shifwe wa mu muulu, limo ndalaba ifyo omfwikisha ne fyo ne cililishi ku babomfi bakwe—abaume na banakashi. Pali iyo nshita naumfwile ukuti nailulukwa. Naumfwile ukupalamina kuli Yehova ukucila kale.

Na kabili, nalikoseleshiwe icine cine ku mpapulo sha Baibolo, maka maka bamagazini bafuma aba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! abalanda pa mfwa ya mutemwikwa. Ku ca kumwenako, ifipande filanda pa lwa “Facing the Loss of a Child” muli Awake! ya August 8, 1987 fyalingafwile icine cine, pamo na broshuwa wa Ilyo Untu Watemwa Afwa.b

Ukupwa kwa Bulanda

Ilyo inshita yaile ilepita, nalishibe ukuti naya ndelabako lintu natendeke ukuseka ukwabula ukuyumfwa uwa mulandu na lintu tulelanshanya ukwabula ukulanda pa muyashi. Nalyo line limo naleba no bulanda icine cine, maka maka lintu namona abanandi abashaumfwile ukuti ifumo lyandi lyalionaika nelyo lintu ulupwa na kanya baisa ku Ng’anda yesu iya Bufumu.

Lyene bushiku bumo nashibwike ndeyumfwa ukuti nomba ubwafya nabupwa. Na lintu nshilashibatuka, nayumfwile ukuti napola—nakwete umutende uo nshakwete pa myeshi. Nalyo line lintu naimite ninshi palipita no mwaka ukutula apo ifumo lyandi lyaonaikile, natendeke ukutontonkanya ukuti napamo ili fumo nalyo lili no konaika. Ica nsansa ca kuti, napaapile umwana umwaume umutuntulu bwino bwino mu October 2001.

Ncili ndaloosha pa mwana wandi uwafwile. Lelo, ifi fyacitika fyalinenga ukutasha pa bumi, pa lupwa lwandi, na Bena Kristu banandi, na pali Lesa—uutusansamusha. Ici cacitika na kabili cakosha icishinka ca kuti Lesa tasenda abana besu lelo ukuti “inshita ne ca mankumanya fiponena kuli bonse [ifwe] bene.”—Lukala Milandu 9:11.

Fintu mfuluka inshita lintu Lesa akafumyapo ukuloosha konse, ukukuuta, no kukalipwa, pamo no kukalipwa no kulungulushiwa kubako lintu ifumo lyaonaika! (Esaya 65:17-23) Lyene abantu bonse abacumfwila bakatila: “We Mfwa we, kuli kwi ukucimfya kobe? We Mfwa we, luli kwi ulubola lobe?”—1 Abena Korinti 15:55; Esaya 25:8.—Ca Kusangwilako.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 21]

Ubwingi bwa Mafumo Yonaika ne Filenga Ukuti Yonaike

Icitabo ca The World Book Encyclopedia cisosa ukuti “ukufwailisha kulanga ukuti amapesenti 15 ukufika kuli 20 aya bantu bapima ukuti bali pa bukulu, amafumo yabo yalonaika. Lelo ifumo lyonaika maka maka mu milungu ibili iya kubalilapo lintu umuntu aimita, inshita lintu abanakashi abengi bashishiba ukuti bali pa bukulu.” Ulupapulo na lumbi lutila “impendwa ikalamba iya aya mafumo yonaika yacitika mu myeshi itatu iya kwimita,” kabili batila hafu wa aya mafumo yonaika ni pa mulandu wa konaika kwa nsandesande sha kanya kali mwi fumo. Ukonaika kwa ishi nsandesande te kuti ne nsandesande sha banyina nelyo bawishi nasho shalyonaika.

Fimbi ifilenga ukuti ifumo lyonaike kulwalilila kwa kwa nyina. Badokota batila ama hormone yashili bwino no kulubana kwa ficingilila umubili ku malwele, na malwele yene, e lyo no kulubana kwa cisa ca kwa nyina na fyo kuti fyalenga ifumo ukonaika. Amalwele ya mutatakuya pamo nga ubulwele bwa shuga (nga ca kuti tabulelamwa) pamo no kubutukisha kwa mulopa (B. P.) na fyo kuti fyalenga ifumo ukonaika.

Ukulingana ne ncenshi, ukutukusha umubili, ukwimya ifyafina, nelyo ukukumana na bena mwenu tafilenga ifumo ukonaika. Ukupona, impumo inono, nelyo ukutulumushiwa te kuti filenge ifumo ukonaika. Ulupapulo lumo lutila: “Akanya kali mwi fumo te kuti kacenwe lintu nyina acenwa kano nga nacenwa sana ica kuti kuti afwa no kufwa.” Fintu imipangilwe ya cisa ishinina ukuti kwaba Kalenga wa mano kabili uwakwata ukutemwa!—Amalumbo 139:13, 14.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 23]

Ifyo Balupwa ne Fibusa Bengafwa

Inshita shimo cilakosa ukwishiba ifya kusosa nelyo ifya kucita lintu ifumo lya wa mu lupwa nelyo icibusa lyaonaika. Abantu bankulako mu nshila shalekanalekana kuli ci, e co takwaba ifunde lyaimikwa ilya kusansamushishamo aba bantu nelyo ukubafwa. Lelo, moneni imitubululo ikonkelepo.c

Ifyo Mwingacita ku Kwaafwa:

◆ Ipeelesheni ukusakamana abana abakulileko.

◆ Pekanyeni ica kulya no kuletela ulupwa.

◆ Koselesheni bawishi. Nga fintu umufyashi umo umwaume asosele, “amakampani tayapangila abafyashi abaume abali muli iyi mibele amakardi ayengi.”

Ifintu Ifya Kukoselesha pa Kusosa:

◆ “Cabipa ukuti ifumo nalyonaika.”

Aya mashiwi yalakoselesha icine cine, kabili kuti yalenga mwalanda ifyebo na fimbi ifya cisansamushi.

◆ “Cili fye bwino ukulila.”

Mu milungu fye ya kubalilapo nelyo imyeshi lintu ifumo lyaonaika kulaba ukulila bwangu. Bebeni ati te kuti mwalaleka ukubacindika nga balila.

◆ “Bushe kuti namutumina lamya na kabili umulungu ukakonkapo nkomfwe ifyo muli?”

Pa kubala, abengi balakwata icililishi ku muntu uo ifumo lyonaike, lelo mu kupita kwa nshita kabili ninshi bacili abakalipwa kuti baumfwa ukuti bambi nababalabako. Cilawama nga baishiba ukuti muletwalilila ukubatungilila. Umuntu kuti aba no bulanda pa milungu nelyo imyeshi. Ubulanda kuti bwabwela na lintu umuntu aimita bwino bwino.

◆ “Nshishibe ifya kusosa.”

Ukusosa ico kwawama ukucila ukwikala tondolo. Ubufumacumi bwenu no kubapo fye kwenu filanga ukuti namwangwako.

Ifyo Mushifwile Ukusosa:

◆ Kuti mwakwata umwana na umbi.”

Nangu line ici kuti caba ca cine, kuti camoneka kwati tamukwete icililishi. Aba bafyashi tabalefwaya fye umwana uuli onse, balefwaya ulya wine mwana. Ilyo bashilatontonkanya pa kukwata umwana umbi, bakaloosha umwana afwile.

◆ “Napamo kwali ifyalubene ku mwana.”

Nangu ca kuti e fyo cali, ico tacisansamusha. Kuli banyina, umwana wali mwi fumo ali mwana umutuntulu bwino bwino.

◆ “Eyefilya umwana tamwamwishibe bwino bwino. Nga calicililepo ukubipa afwa lilya afyalwa.”

Abanakashi abengi balakakililwako ku mwana ninshi acili mwi fumo. E co lintu uyu mwana afwa, icikonkapo ilingi bulanda. Ubu bulanda bulakulilako nga kwaba ukutontonkanya pa cishinka ca kuti tapali “uwaishibe” umwana nga nyina.

◆ “Eyefilya mwalikwata abana bambi.”

Ku bafyashi abaleloosha, ici kuti caba kwati muleeba umuntu uuputwike icilundwa ca mubili ukuti “Eyefilya naukwata na cimbi.”

Kwena, tufwile ukusumina ukuti na bantu abasakamana sana kabili abafumaluka limo balasosa ifishilingile. (Yakobo 3:2) E co, umwanakashi wa mucetekanya uo ifumo lyaonaika kuti afwaya ukulanga ukutemwa kwa Bwina Kristu no kukanaba ne cikonko ku balefwaya ukusosa icisuma lelo abalufyanya.—Abena Kolose 3:13.

[Futunoti]