Icalo Umwabula Amalwele

“Ifyalo fyonse fifwile ukubombela pamo no kushininkisha ukuti ubumi bwa bantu bwasakamanwa intanshi pantu abantu mu calo cimo nga baba no bumi busuma cilawimina abantu bonse aba mu fyalo fimbi.”—ALMA-ATA DECLARATION, SEPTEMBER 12, 1978.

IMYAKA 25 iyapita, abantu bamo balemona kwati ukusakamana ubumi bwa bantu bonse pa calo kuti kwacitika. Abasangilwe kuli International Conference on Primary Health Care iyabelele mu Alma-Ata, nomba iitwa ati Kazakhstan, bapingwile ukuti ilyo umwaka wa 2000 ukafika, abantunse bonse bafwile ukupeelwa imiti icincintila amalwele ya lwambu. Na kabili balesubila ukuti mu mwaka umo wine, ubusaka na menshi yasuma yakasangwa ku bantu bonse pe sonde. Fyonse ifyalo ifyaba mu kabungwe ka World Health Organization (WHO) fyalisuminishenye ukuti e fyo cikaba.

Ifyo balefwaya ukucita fyali bwino sana, lelo ifyakonkelepo fya kulenge nsoni. Ukusakamana ubumi takubomba kuli bonse, kabili amalwele ya lwambu yacili yaletebelela abantu abengi nga nshi pano isonde. Abalwala sana aya malwele yabipisha ilingi line bana e lyo ne misepela.

Nangu fye citiinya ca malwele yatatu, e kutila AIDS, TB, na malaria tacalenga ifyalo “ukubombela pamo.” Akabungwe kapangilwe nomba line aka Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria kalombele amabuteko ukukapeela K62,985 bilioni pa kuti kakacefyeko aya malwele. Na lyo line mu lusuba lwa mu 2002, aka kabungwe bakapeele fye indalama ukucila pali K9,690 bilioni. Lelo, batunganya ukuti mu mwaka umo wine amabuteko yapoosele K3,391,500 bilioni ku kushita ifyanso. Ku ca bulanda, muno nshiku, fintiinya fye finono ifingalenga ifyalo ukwikatana mu kucita ubusuma ubwinganonsha abantu bonse mu calo.

Nangu ca kuti icipani cilolekesha pa bumi caaba na mapange yasuma, casanga ukuti calipelebela mu kulwisha amalwele ya lwambu. Amabuteko teti yapeele ici cipani indalama shalinga. Imiti nomba ilafilwa ukwipaya utushishi, kabili abantu bakonkelela imikalile ibalenga ukwambula sana amalwele ya lwambu. Na kabili, amafya yaba mu ncende shimo, e kutila ubupiina, inkondo, ne cipowe e yalenga sana abantu ukwambula utushishi.

Lesa Afwaya Twaba no Bumi Busuma

Inshila ya kucimfishamo amalwele e ko yaba. Twalishininkisha ukuti Yehova Lesa alipoosako amano ku bumi bwa bantu. Amaka ya mibili yesu ayalwisha amalwele, e bushininkisho bumo ubulanga ukuti Lesa alipoosako amano ku bumi bwa bantu. Amafunde ayengi ayo Yehova apeele abena Israele yalelanga ukuti alefwaisha ukubacingilila ku malwele ya lwambu.a

Yesu Kristu uwapashanye wishi, na o alepoosako amano ku balwele. Ilandwe lya kwa Marko lilondolola ifyo cali ilyo Yesu akumenye umwaume walwele ifibashi. Umulwele wa fibashi atile: “Nga mulefwaya, kuti mwansangulula.” Yesu aiketwe inkumbu ilyo ailwike ubukali no bucushi uyu mwaume aleshipikisha. Yesu ayaswike ati: “Ndefwaya. Sangululwa!”—Marko 1:40, 41.

Yesu taposeshe fye abantu banono mu cipesha mano. Kalemba we landwe Mateo alembele ati Yesu “aendawike monse mu Galili, alesambilisha . . . no kushimikila imbila nsuma ya bufumu no kuposha imisango yonse iya malwele ne misango yonse iya kunakuka mu bantu.” (Mateo 4:23) Kulya kuposha takwayafwile fye abantu ba mu Yudea na mu Galili. Lelo na ifwe bene kulatwafwa ukumona ifyo mu kupelako amalwele yonse yakafumishiwapo ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa, ubo Yesu aleshimikilapo, bukateka icalo ukwabulo wa ku bulwisha.

Abantu Bonse Ukuba no Bumi Busuma te ca Kwelenganya

Baibolo yatulaya ukuti ubumi busuma ku bantu bonse te ca kwelenganya fye. Umutumwa Yohane amwenene libela inshita ilyo ‘ihema lya kwa Lesa likaba pamo na bantunse.’ Ilyo Lesa akacita ifi, “imfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa tafyakabeko kabili iyo. Ifya ntanshi nafiya.” Bushe ici caumfwika bwino ica kuti teti musumine ati cikacitika? Mu cikomo cakonkapo, Lesa umwine atila: “Ifi fyebo fya cishinka kabili fya cine.”—Ukusokolola 21:3-5.

Kwena, impela ya malwele ikakabila no kuti kukabe mpela ya bupiina, ifipowe, ne nkondo pantu ifi fintu fyabipa nga filecitika e lyo abantu bambula sana amalwele ya lwambu. E ico, Yehova ashiila Ubufumu bwakwe ukubomba uyu mulimo ushaikulila, Ubufumu bwa ku muulu ubo Kristu ateka. Ku kwasuka amapepo ya bantu abengi, ubu buteko bukesa, kabili bukashininkisha ukuti ukufwaya kwa kwa Lesa kwacitwa pano isonde.—Mateo 6:9, 10.

Ni lilali tulingile ukwenekela Ubufumu bwa kwa Lesa ukwisa? Pa kwasuka fi, Yesu asobele ukuti abantu mu calo bakamona ifintu fyacindama ifikacitika mu kukonkana. Ifi fine e fikaba icishibilo ca kuti Ubufumu bwa kwa Lesa buli no kutendeka ukuteka. Cimo ico Yesu alumbwile pali ifi fintu ‘fikuko ifikaba mu ncende shimo shimo.’ (Luka 21:10, 11; Mateo 24:3, 7) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ati “ifikuko” lilosha ku “amalwele ya lwambu yonse ayepaya abantu sana.” Mu myaka ya ba1900 mwawile ifikuko ifya kutiinya nga nshi, te mulandu no buyantanshi mu kupanga imiti.—Moneni umukululo uleti “Abantu Bafwa ku Fikuko Ukutula mu 1914.”

Ukusesema kwaba mwi buuku lya Ukusokolola, ukumfwana na mashiwi ya kwa Yesu aya mu Malandwe, kulondolola abaume abengi abanina pali bakabalwe abakonka Yesu Kristu pa numa ilyo atendeka ukuteka mu muulu. Uwalenga bune aanina pali “kabalwe wabuuta,” kabili nga apita atandanya “ifikuko fyabipisha.” (Ukusokolola 6:2, 4, 5, 8) Impendwa ya bantu bafwa ku malwele ya lwambu ukutula mu 1914 ilanga ukuti uyu muntu wa mampalanya uwanina pali kabalwe alebutukisha. “Ifikuko fyabipisha” ifitebelela icalo conse fyaba bushininkisho bumo ubulanga ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa nabupalama.b—Marko 13:29.

Nangu kwaliba ubuyantanshi mu kupanga imiti ya kucefyako amalwele ya lwambu mu myaka amakumi fye ayanono, ubulwele bupya bumbi na bwamba ukututiinya. Ukwabula no kutwishika, tulekabila amaka yacila pa ya bantunse pa kupwisha ubu bwafya umuku walimo. Kabumba wesu atulaya ukucita ifyo. Kasesema Esaya atulaya ati ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwakulateka, “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” Na kabili, “[Lesa] akamine mfwa ukumina kwa pe. Shikulu Yehova akafuuta ne filamba pa finso fyonse.” (Esaya 25:8; 33:22, 24) Ilyo bulya bushiku bukafika, amalwele yakacimfiwa umuku walimo.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 12]

Abantu Bafwa ku Fikuko Ukutula mu 1914

Ifi fipendo tafyakumanina. Na lyo line, filalanga ifyo ifikuko fyacusha abantu ukutula mu 1914.

◼ Umwalo (pa kati ka mamilioni 300 na 500) Umuti wa kuposha umwalo tawasangilwe. Lelo mu 1980, lulu wa kucincintila ubu bulwele mu fyalo ifingi asukile apwisha ubu bulwele.

◼ TB (pa kati ka mamilioni 100 na 150) TB nomba ipaya abantu amamilioni nalimo yabili cila mwaka, kabili umuntu umo pa bantu batatu mu calo conse alikwata utushishi twa TB mu mubili.

◼ Malaria (pa kati ka mamilioni 80 na 120) Mu myaka ya kubalilapo iya ba1900, malaria yaleipaya abantu mupepi na mamilioni yabili cila mwaka. Pali nomba abafwa sana kuli malaria ba mu fyalo fyaba mu ciswebebe ca Sahara mu Afrika, umo ipaya abantu ukucila pali 1 milioni cila mwaka.

◼ Spanish influenza (pa kati ka mamilioni 20 na 30) Bakalemba wa lyashi lya kale bamo batila impendwa ya bafwile ikalamba ukucila pali ifi fipendo. Ici cikuko caipeye abantu mu calo conse mu 1918 na mu 1919, pa numa fye ya nkondo ya kubalilapo iya calo. Icitabo ca Man and Microbes citila: “Nangu bulwele bwa bubonic plague tabwaipeyepo abantu abengi nga nshi mu kwangufyanya nge fi.”

◼ Ubulwele bwa Typhus (mupepi na mamilioni 20) Amalwele ya typhus yesa pa numa ya nkondo, kabili pa numa ya nkondo ya kubalilapo kwaishile icikuko ca typhus icatebelele ifyalo fya ku Eastern Europe.

◼ AIDS (ukucila amamilioni 20) Ici cikuko ca muno nshiku nomba cileipaya abantu amamilioni yatatu cila mwaka. Ifipendo fya nomba line ifya ba United Nations AIDS program filanga ukuti “nga takuli ukucincintila e lyo no kubombesha mu kufwaya imiti ya ubu bulwele, abantu amamilioni 68 bakafwa . . . mu myaka 20, e kutila ukutendeka mu 2000 ukufika mu 2020.”

[Ifikope pe bula 11]

Ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukateka aya malwele tayakatiinye abantu

AIDS

Malaria

TB

[Abatusuminishe]

AIDS: CDC; malaria: CDC/Dr. Melvin; TB: © 2003 Dennis Kunkel Microscopy, Inc.

[Icikope pe bula 13]

Yesu aposeshe amalwele ya musango onse no kunakuka konse