Ubwafya bwa Menshi—Cinshi Abantu Balecita pa Kubupwisha?

Ubwafya bwa menshi buli fye mpanga yonse. Ubu bwafya kuti bwalenga abantu abengi nga nshi pano calo ukulwala. Cinshi abantu bacitapo pa kuti bakwate amenshi ayasuma no kulayabomfya bwino?

SOUTH AFRICA: Magazini itwa ukuti Science inshita imo yafumine no mutwe uukalamba uwa kuti, “Abapiina ba mu Durban Basuka Bakwata Amenshi.” Icipande cali muli iyi magazini catile abapiina abekala muli iyi ncende tabakwete amenshi ayasuma pa myaka iingi pa mulandu wa kapaatulula ka mushobo akaliko kale. Ici cipande catile mu 1994, “abantu nalimo 250,000 mu Durban tabakwete amenshi ayasuma ne fimbusu.”

Pa kupwisha ubu bwafya, mu 1996 uwaishiba ifya menshi atendeke programu iyali no kwafwa abantu mu ng’anda imo imo ukulakwata amenshi amalita nalimo 200 cila bushiku. Magazini ya Science yatile ici calengele ukuti “pa bantu 3,500,000 mu Durban, pabe fye abantu 120,000 abashakwete amenshi ayasuma.” Pali nomba abantu batapa amenshi mupepi fye, kabili tacaba nga kale ilyo abengi baleya mu kutapa amenshi ukutali.

Iyi magazini ya Science yalondolwele ukuti, pa kupwisha ubwafya bwa mipoosele ya busali, “‘ifimbusu fya pa nse’ ya ng’anda ifya kwimba nomba bafimba mu musango wa kuti mu kati mwaba ifilindi fibili, ukwa kuya imisu no kwa kuya ubusali. Ici cilenga ubusali ukuuma no konaika bwangu.” Pa kutampa kwa mwaka wa 2008, ifimbusu fya musango uyu ifyakuulilwe fyafikile 60,000 nangu ca kutila pali ilya inshita bale-enekela ukuti pali no kupita imyaka na imbi ibili pa kuti amayanda yonse yakakwate ifimbusu ifisuma.

Brazil: Mu musumba wa Salvador, abana abengi balelwala ukupolomya pa mulandu wa kubulwe fimbusu ifisuma.a Pa kwafwilisha abantu, ubuteko bwabikile imipaipi iyalepele amakilomita 2,000 umwa kupita ubusali ukufuma mu mayanda 300,000. Ici calengele ubulwele bwa kupolomya ukucepa mu musumba, ica kuti na mu fifulo umo bwakosele, bwalicepele sana.

India: Mu ncende shimo pano calo, pa nshita shimo mu mwaka kulaba amenshi ayasuma ayengi sana; lelo abantu tabayasunga pa kuti baisayabomfya pa nshita ilyo amenshi yacepa. Lelo, mu 1985 abanakashi mu citungu ca Dholera, icabela lwa ku kapinda ka ku kuso aka Gujarat, basangile inshila iisuma iya kusungilamo amenshi. Babombeele pamo no kukuula icishiba ca kusungilamo amenshi icali nge cibansa ca mupila ubukulu ilyo capwile. Lyena, bayanshike cipulastiki icakosa mu cishiba conse pa kuti amenshi yelasuuma. Ico bacitile calibaafwile. Pantu na pa numa ya myeshi iingi ukutula apo imfula yalekele, balikwete amenshi nangu ca kutila “balisuminishe na bantu bambi ukulatapamo muli ici cishiba.”

Chile: Ici calo ca ku South America cabela mu lulamba lwa bemba wa Pacific iyaba ku masamba, e lyo ku kabanga ka ici calo kwaba impili shitwa Andes. Ubuteko e bwakwata insambu pa menshi yonse kabili e busuminisha abalefwaya ukukuula ifishiba ne ngalande. Ne ci calenga abantu mupepi fye na bonse abekala mu matauni na mu mishi ukukwata amenshi ayasuma.

Icikapwisha Ubwafya bwa Menshi

Cila calo calikwata inshila ya kupwishishamo ubwafya bwa menshi. Mu fyalo fimo umo umwela ukuuka cila nshita, balikwata bamashini ababomfya umwela ku kupanga amalaiti no kupompa amenshi ukuyafumya pa nshi. Mu fyalo ifikankaala, balafumyamo umucele mu menshi ya muli bemba pa kuti baleyabomfya. Mu ncende ishingi balapanga ifishiba umuya amenshi ya mfula na yafuma mu mimana. Uyu musango wa kusungilamo amenshi ulabomba bwino nangu ca kuti kulaba amenshi ayanono ayakama nga ni kulya ukushiba sana imfula.

Inte sha kwa Yehova, abalemba uno magazini, balishiba ukuti uwingapwisha ubwafya bwa menshi ni Lesa, te muntu nakalya. Baibolo itila: “Pano isonde pa kwa Yehova na fyonse ifyabapo, Umushili na bonse abaikalapo. Pantu pali babemba e po alilimba, Kabili pa mimana e po alishimpa.”—Amalumbo 24:1, 2.

Ca cine, Lesa apeele abantu umulimo wa kusakamana cino calo. (Ukutendeka 1:28) Lelo, umuntu alyonaula ifyo Lesa apanga pe sonde, na mafya ici caleta, yalanga apabuuta tuutu ukuti umuntu “takwata amaka ya kutungulula intampulo shakwe.”—Yeremia 10:23.

Bushe Yehova akacita shani pa kuti isonde likawame nge fyo lyali pa kutendeka? Baibolo itweba ukuti Lesa ‘akalenga ifintu fyonse ukuba ifipya.’ (Ukusokolola 21:5) Elenganyeni mwikala mu calo umushaba ubupiina, icilala, kabili umo abantu bonse bakwata amenshi ayasuma. Kabili elenganyeni ukwikala mu calo umushiba bamulamba ba mfula abepaya abantu abengi cila mwaka. Ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka, fyonse ifyo Lesa atulaya fikafikilishiwa! Yehova umwine alilanda ukuti: “E fikaba ne cebo icifuma mu kanwa kandi. Tacakabwelele kuli ine ukwabula ukucita nangu cimo, lelo cikacita ico mfwaya, kabili cikafikilisha ico nacitumina.”—Esaya 55:11.

Bushe kuti mwatemwa ukusambilila na fimbi pa fyo Lesa afwaya ukuwamya isonde nge fyo Icebo cakwe Baibolo, cisosa? Icipande cikonkelepo calalondolola ifyo mwingasambilila.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 13]

“Abantu nga tabakwete menshi, te kuti bapusuke. . . . Amenshi e yalenga tuleba aba mweo.”—E fyalandile Michael Parfit uulembako ifipande muli magazini itila National Geographic

[Amashiwi pe bula 14]

Pa kulima umupunga uwingafina 1 tani, pakabilwa amenshi amatani 1,000.

[Amashiwi pe bula 14]

“Amenshi yabomfiwa ku kutapilila ifilimwa yalicila pali hafu wa menshi yaba pano calo.”—E fisosa icitabo calemba Lester R. Brown

[Ifikope pe bula 15]

(Nga mulefwaya ukumona ifikope, moneni muli magazini)

Bushe amenshi ayasuma yaba shani ubwingi?

Amenshi yonse

97.5% Amenshi yakwata umucele

2.5% Amenshi ayasuma

Amenshi ayasuma

99% Amenshi makasa na menshi yaba pa nshi ya mushili

1% Amenshi ayo abantu amabilioni 7 bengabomfya ayo ne fya mweo fimbi ifingi nga nshi fingabomfya

[Icikope pe bula 15]

Balebika imipaipi ya menshi mu Durban, mu South Africa

[Abatusuminishe]

Courtesy eThekwini Water and Sanitation Programme

[Icikope pe bula 15]

Abanakashi balepanga icishiba ca kusungilamo amenshi ya mfula, mu Rajasthan, ku India, 2007

[Abatusuminishe]

© Ifikope fya ba Robert Wallis/Panos

[Icikope pe bula 15]

Abekala mushi balebika ifya kupompelako amenshi mu mushi wabo mupepi na Copán, mu Honduras

[Abatusuminishe]

© Sean Sprague/SpraguePhoto. com