Ubupilibulo bwa Calo Cipya

Ubulondoloshi: Ubupilibulo bwa Malembo ya Mushilo bwacitwo kulungatiko kufuma ku ciHebere, Aramaiki, ne ciGreek ukutwalwa mu ciNgeleshi ca muno nshiku kuli komiti wa nte shasubwa isha kwa Yehova. Aba bailumbulwile abene beka ukulosha ku mulimo wabo pamo nge fi: “Bakapilibula ba uno mulimo, abatiina kabili abatemwa Intulo ya Bulesa iya Malembo ya Mushilo, bayumfwo kulola kuli Wene icishingamo caibela ukutwala amatontonkanyo yakwe no kubilisha mu kulungikwa ukufika apo bengapesha. Na kabili bayumfwe cishingamo ukulola kuli bakabelenga abasapika abashintilila pa bupilibulo ubwa Cebo capuutwamo ca kwa Lesa Uwapulamo kwi pusukilo lyabo ilya muyayaya.” Ubu bupilibulo mu kutendeka bwakakwilwe mu fiputulwa‚ ukutula 1950 ukufika ku 1960. Ukulembwa mu ndimi shimbi kwashimpwa pa bupilibulo bwa ciNgeleshi.

Ni pali cinshi “Ubupilibulo bwa Calo Cipya” bwashimpwa?

Pamo nge citendekelo ca kupilibula Amalembo ya ciHebere, icalembwa ca Biblia Hebraica ca kwa Rudolf Kittel, ukulembwa kwa 1951-1955, calibomfiwe. Ukupitulukamo kwa mu 1984 ukwa Ubupilibulo bwa Calo Cipya kwalimwenenemo mu kuletwako kwalingana ne nshita mu kuumfwana na Biblia Hebraica Stuttgartensia uwa 1977. Mu kulundako, Ifimfungwa fya ku Dead Sea na mabupilibulo ya mu kubangilila ayengi ukutwala mu ndimi shimbi fyaliloshiweko. Ku Malembo ya ciGreek aya bwina Kristu, icalembwa cikalamba ica ciGreek ca 1881 nga fintu capekanishiwe na Westcott na Hort calibomfiwe apakalamba, lelo ifyalembwa fimbi ifikalamba ifingiko fyaliloshiweko na fyo fine pamo pene na mabupilibulo ya mu kubangilila ayengi mu ndimi shimbi.

Ni bani baali bakapilibula?

Lintu balepeela insambu sha kusabankanya nge ca bupe ku kupilibula kwabo, Komiti wa Bupilibulo bwa Calo Cipya alombele ukuti ifilundwa fya iko filumbulwa amashina. Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania yalicindiko kulomba kwabo. Bakapilibula tabalefwayo kulumbuka abene beka kano fye ukucindike ntulo ya Bulesa iya Malembo ya Mushilo.

Pa myaka bakomiti bambi aba kupilibula balibuula imimwene yapalako. Ku ca kumwenako, pe pepala lya Kulembwa Kwaloshiwako (1971) ukwa New American Standard Bible kutila: “Tatwabomfya ishina ilili lyonse ilya musambi ku kuloshako nelyo ukutasha pantu cili cisumino cesu ukuti Icebo ca kwa Lesa cifwile ukwiminina pa kuwaminwa kwa ciko.”

Bushe mu cituntulu bupilibulo bwa basambilila?

Apantu bakapilibula basalo kuba ababulwo kulumbulwa amashina, ubwipusho pano te kuti bwasukwe mu mashiwi ya cikulilo ca masomo yabo. Ubupilibulo bulingile ukupimwa pa busuma bwa buko bwine.

Bupilibulo bwa musango nshi ubu bwine? Ku cintu cimo, bupilibulo bwalungikwa, ukucilisha ubwa kukonke shiwi ukufuma ku ndimi sha kutendekelako. Takuli kulondolola kwakakuka, umo bakapilibula bafumyamo utufyebo tunono uto balanguluka ukushicindama no kulundako imfundo isho batetekela ukuti shikaba sha kwaafwa. Pamo nge ca kwaafwa ku basambi, impendwa ya kulembwa ipayanya amafutunoti ayafulisha ukulanga ukubelenga kwalekanalekana uko inumbwilo mu kulinga shingapilibulwa mu kucila pa nshila imo, na kabili ukutantika kwa bamanyusikripiti bamo ba pa kale umo ukupilibula kwashimpwa.

Ifikomo fimo fimbi te kuti fibelengwe cimo cine nga cintu umuntu abeleshiwako. Kupilibula nshi kwalungama? Bakabelenga baleitwa ukubebeta ukwafwilisha kwa bamanyusikripiti ukwalembwa pa mafutunoti ukwa kulembwa kwa Kuloshako ukwa Bupilibulo bwa Calo Cipya, ukubelenga ukulondolola kwapeelwa muli appendix, no kulinganya ukwalula mu kuba na mabupilibulo yambi ayalekanalekana. Bakasanga mu cinkumbili ukuti bakapilibula bambi bamo na bo balimono kukabila kwa kulumbululo mulandu mu mibele yapalako.

Mulandu nshi ishina lya kwa Yehova lyabomfiwa mu Malembo ya bwina Kristu aya ciGreek?

Cifwile ukwishibwo kuti Ubupilibulo bwa Calo Cipya te Baibolo eka acite ci. Ishina lya bulesa limoneka mu mabupilibulo ya Malembo ya ciGreek aya bwina Kristu ukutwala mu ciHebere, mu mikululo umo ukwambula kwacitwa mu kulungatika ukufuma ku Malembo ya ciHebere ayapuutwamo. The Emphatic Diaglott (1864) yabamo ishina Yehova imiku 18. Amabupilibulo ya Malembo ya ciGreek aya bwina Kristu mu kucepako mu ndimi shimbi 38 na yo yabomfya umusango wa lulimi lwa cikaya uwe shina lya bulesa.

Ukukomailapo uko Yesu Kristu abikile pe shina lya kwa Wishi kwalango kuti pa lwakwe alilibomfeshe mu kukakuka. (Mat. 6:9; Yoh. 17:6, 26) Ukulingana na Jerome uwa mwanda wa myaka uwalenga ine C.E., umutumwa Mateo alembele Ilandwe lyakwe mu kubalilapo mu ciHebere, kabili ilyo Ilandwe lipango kwambulo kwingi ukwa mikululo ukufuma ku Malembo ya ciHebere iyo yakwatamo ishina lya bulesa. Bakalemba bambi aba Malembo ya ciGreek aya bwina Kristu bayambwile ukufuma kuli Septuagint wa ciGreek (ubupilibulo bwa Malembo ya ciHebere ukutwala mu ciGreek, ubwatendeke mupepi na 280 B.C.E.), amakope ya mu kubangilila ayakwetemo ishina lya bulesa mu musango wa ciHebere, nga fintu fyalangwa ku fiputulwa fituntulu ifyo fyasungwa.

Profesa George Howard uwa ku University of Georgia alembele ukuti: “Apantu Tetragramu [amakalata yane aya ciHebere aye shina lya bulesa] lyali licili lilelembwa mu makope muli Baibolo ya ciGreek iyapangile Amalembo ye calici lya kubangilila, calibamo ukupelulula ukutetekelo kuti bakalemba ba Icipingo Cipya, lintu bayambula ukufuma ku Malembo, balebaka Tetragramu mu kati ka calembwa ca baibolo.”—Journal of Biblical Literature, March 1977, ibu. 77.

Mulandu nshi ifikomo fimo mu kumoneka fyabulila?

Ifyo fikomo, ifisangwa mu mabupilibulo yamo, tafyabamo muli bamanyusikripiti bakokola aba Baibolo ababako. Ukulinganyako mu kuba na mabupilibulo yambi aya muno nshiku, pamo nga The New English Bible na Jerusalem Bible iya ciKatolika, kulango kuti bakapilibula bambi na bo bene balishibo kuti ifikomo fili mu bwipusho tafyaba muli Baibolo. Mu milandu imo, fyabuulilwe ku lubali lumbi ulwa Baibolo no kulundwa ku calembwa caleambulwa kuli kalemba.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Mwakwata Baibolo wenu’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Bupilibulo nshi ubwa Baibolo mukwete? Ni . . . (tantika ayengi mu lulimi lobe)? Mwaishiba kwalibako amabupilibulo ayengi.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Ndi uwasekelela ukubomfya ubupilibulo ubuli bonse mwasalapo. Lelo limbi kuti mwaba abasekelela ukwishibo mulandu ukucilisha natemenwa Ubupilibulo bwa Calo Cipya. Ni pa mulandu wa lulimi lwa iko ulwa muno nshiku, na kabili pa mulandu wa kuti bakapilibula bakonene mu kupalamisha kuli ico caba mu ndimi sha Baibolo isha kutendekelako.’

Nelyo pambi kuti wasoso kuti: ‘Ico mwasosa canengo kuyumfwa ukuti mulingile ukukwata Baibolo mu mwenu. Bupilibulo nshi bwa Baibolo mubomfya? . . . Bushe kuti mwatemwo kuibuula?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Kuli ifwe bonse, te mulandu bupilibulo nshi twabomfya, pali Yohane 17:3 Yesu alandikishe icacindama ukusunga mu muntontonkanya, nge fyo mwingamona pano muli Baibolo wenu wine. . . .’

Ukucitikako kumbi: ‘Kwalibako amabupilibulo ayengi aya Baibolo. Sosaite yesu ikoselesha ukubomfya ukulekanalekana ukwa yako mu kutila tucite ukulinganyako no kwaafwa abasambi ukwikata amano yatuntulu aya Malembo. Nga fintu pambi mwishibe, Baibolo mu kutendekelako yalembelwe mu ciHebere, Aramaiki, ne ciGreek. E co tuli aba kutasha ku cintu bakapilibula bacita mu kubika yene mu lulimi lwesu. Bupilibulo nshi bwa Baibolo mubomfya?

Ukutubulula kwalundwapo: ‘Mu kushininkisha muli bantu abatemwe Cebo ca kwa Lesa. E co ndi uwashininkisha ifyo muleba abasekelela mu kwishiba icaba cimo ica bupusano bukalamba pa kati ka Bupilibulo bwa Calo Cipya na mabupilibulo yambi. Cabimbamo ishina lya muntu wacindama wacilapo kulandwapo mu Malembo. Bushe namumwishiba?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Bushe mwalishibo kuti ishina lya pa lwakwe lyamoneka mu Baibolo mu ciHebere ca kutendekelako imiku 7,000—ukucila pe shina ilili lyonse?’ (2) ‘Bupusano nshi cipanga nampo nga twabomfya ishina lya pa lwakwe ilya kwa Lesa nangu iyo? Cisuma, bushe mwalikwata ifibusa ifili fyonse ifyapalamisha mu cine cine abo ishina tamwalishiba? . . . Nga tulefwaya ukwampana kwa pa lwesu na Lesa, ukwishibe shina lyakwe kutampa kwacindama. Moneni cintu Yesu asosele pali Yohane 17:3, 6. (Amalu. 83:18)’